Żywokost

Żywokost
	; Żywokost lekarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	ogórecznikowce
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	żywokost
	Nazwa systematyczna
	Symphytum L.; Sp. Pl. 136. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	S. officinale Linnaeus
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Żywokost (Symphytum L.) – rodzaj roślin liczący około 27^[4]–35^[5]^[6] gatunków. Rośliny te występują w Europie (11 gatunków), w basenie Morza Śródziemnego, regionie Kaukazu i Azji zachodniej (w Turcji 20 gatunków)^[5]^[6]. W Polsce dziko rosną cztery gatunki (żywokost bulwiasty S. tuberosum, czeski S. bohemicum (uznawany też za podgatunek żywokostu lekarskiego^[4]), sercowaty S. cordatum i najbardziej rozpowszechniony – żywokost lekarski S. officinale)^[7]. Poza tym niektóre inne gatunki są uprawiane i przejściowo dziczejące^[7]^[8]. W środowisku naturalnym rośliny te zasiedlają siedliska wilgotne i leśne, także łąki, murawy i tereny skaliste^[6]. Niektóre gatunki stosowane są w ziołolecznictwie^[5], a szereg jest uprawiany jako rośliny ozdobne. W wielu miejscach gatunki wprowadzone do upraw stały się gatunkami inwazyjnymi (np. w Wielkiej Brytanii S. caucasicum^[6] i S. × uplandicum^[5]).

Morfologia

Pokrój: Byliny osiągające do 2 m wysokości, o pędach pokrytych szorstkimi włoskami^[6]. Korzenie grube^[9].
Liście: Skupione w rozecie przyziemnej i skrętolegle rozmieszczone wzdłuż łodygi^[6]. Często o nasadzie zbiegającej wzdłuż łodygi^[9].
Kwiaty: 5-krotne^[6], zebrane w skrętki na szczycie rozgałęzień łodygi^[9]. Działki kielicha zrośnięte tylko u nasady lub co najwyżej do połowy, ich łatki są nierówne, nieznacznie powiększające się w czasie owocowania^[9]. Płatki korony zrośnięte w długą rurkę, koloru białego, jasnożółtego, różowego, czerwonego, fioletowego i niebieskiego, często zmieniającego się w czasie kwitnienia i przekwitania^[6]. W rurce korony znajdują się lancetowate osklepki^[9]. Pręciki równej długości, krótsze od rurki korony^[6], pylniki równowąsko podługowate^[9]. Zalążnia górna, czterokomorowa, z pojedynczą, nitkowatą szyjką słupka zwykle wystającą z rurki korony^[6]^[9]. Znamię główkowate^[9].
Owoce: Rozłupnie rozpadające się na cztery pomarszczone, rzadko gładkie rozłupki^[6]^[9].

Systematyka

Rodzaj należy do podplemienia Boragininae, plemienia Boragineae, podrodziny Boraginoideae z rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae^[10].

Wykaz gatunków^[4]^[8]

Symphytum aintabicum Hub.-Mor. & Wickens
Symphytum anatolicum Boiss.
Symphytum asperum Lepech. – żywokost szorstki
Symphytum × bicknellii Buckn.
Symphytum bornmuelleri Buckn.
Symphytum brachycalyx Boiss.
Symphytum bulbosum K.F.Schimp.
Symphytum carpaticum Yu.M.Frolov
Symphytum caucasicum M.Bieb. – żywokost kaukaski
Symphytum circinale Runemark
Symphytum cordatum Waldst. & Kit. ex Willd. – żywokost sercowaty
Symphytum creticum (Willd.) Runemark
Symphytum davisii Wickens
Symphytum × ferrariense C.Massal.
Symphytum grandiflorum DC. – żywokost wielkokwiatowy
Symphytum gussonei F.W.Schultz
Symphytum hajastanum Gvin.
Symphytum ibiricum Steven
Symphytum kurdicum Boiss. & Hausskn.
Symphytum longisetum Hub.-Mor. & Wickens
Symphytum × mosquense S.R.Majorov & D.D.Sokoloff
Symphytum officinale L. – żywokost lekarski
Symphytum orientale L.
Symphytum ottomanum Friv.
Symphytum podcumicum Yu.M.Frolov
Symphytum pseudobulbosum Azn.
Symphytum savvalense Kurtto
Symphytum sylvaticum Boiss.
Symphytum tauricum Willd.
Symphytum tuberosum L. – żywokost bulwiasty
Symphytum × ullepitschii Wettst.
Symphytum × uplandicum Nyman – żywokost uplandzki
Symphytum × wettsteinii Sennholz

Zastosowanie

Ziołolecznictwo

Żywokost przejściowo wycofano z listy ziół leczniczych jako roślinę posiadającą właściwości niekorzystne dla zdrowia. Po wielu dyskusjach przywrócono go na listę i można nadal stosować go w ziołolecznictwie jako środek do pobudzania wzrostu tkanki kostnej, skórnej i mięśniowej^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
↑ ^a ^b Symphytum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-30].
↑ ^a ^b ^c Symphytum Tourn. ex L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-03-29] .
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 897, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 234. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 173, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 173-174. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Symphytum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-30].
↑ Genus: Symphytum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-30].
↑ MartaM. Leśnicka MartaM., Zielska zioła i ziółka, Gdańsk 2000: Tower Press 2000, s. 65 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).

[ing-3] Symphytum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-30].

[powo-4] Symphytum Tourn. ex L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-03-29] .

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 897, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 234. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 173, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[gawrys-8] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 173-174. ISBN 978-83-925110-5-2.

[china-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Symphytum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-30].

[grin-10] Genus: Symphytum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-30].

[11] MartaM. Leśnicka MartaM., Zielska zioła i ziółka, Gdańsk 2000: Tower Press 2000, s. 65 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]