Žemaitė
| |
| Imię i nazwisko |
Julija Beniuševičiūtė-Žymantienė |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
4 czerwca lub 23 maja 1845 |
| Data i miejsce śmierci |
7 grudnia 1921 |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
Žemaitė. właściwie Julija Beniuševičiūtė-Žymantienė, pol. Julia z Beniuszewiczów Żymontowa (ur. 4 czerwca lub 23 maja 1845 w Bukantė niedaleko Pługian, zm. 7 grudnia 1921 w Mariampolu) – litewska pisarka i działaczka społeczna[1]. Uznawana za jedną z najwybitniejszych przedstawicielek realizmu krytycznego[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się w polsko-litewskiej rodzinie szlacheckiej. Rodzice wychowali ją oraz 3 pozostałe córki w języku i kulturze polskiej. Nie pozwalali uczyć się języka litewskiego oraz bawić z dziećmi litewskich chłopów pańszczyźnianych.
Nie odebrała formalnej edukacji. W dużej mierze była samoukiem (czytała dużo książek)[3].
Była, wraz z rodziną, zaangażowana we wspieranie powstania styczniowego[3].
W 1865 roku poślubiła byłego powstańca Wawrzyńca Żymonta (lit. Laurynasa Žymantasa), mężczyznę z niższej warstwy społecznej[3]. Mieli siedmioro dzieci[3].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Pisała powieści, opowiadania, sztuki teatralne oraz artykuły publicystyczne w obronie praw kobiet[1][2].
Pisać zaczęła dzięki wsparciu Povilasa Višinskisa, litewskiego pisarza i działacza politycznego. Debiutowała w roku 1894 opowiadaniem Rudens vakaras (Wieczór jesienny)[3].
Do jej najbardziej znanych dzieł należą: cykle opowiadań:
- Laimė nutekėjimo (1896-1898) - realistyczny obraz życia wiejskiego, w których znajdują się wątki autobiograficzne, np. dotyczące nieudanego życia małżeńskiego[2]:
- Marti (1896);
- Petras Kurmelis (1896-1898);
- Topylis (1897);
- Neturėjo geros motynos (1895);
- Sutkai (1891);
- Sučiuptas velnias (1898);
oraz:
- Paveikslai (1899-1901);
dramaty:
- Trys mylimos (1897);
- Piršlybos (1898);
- Mūsų gerasis (1899);
- Valsčiaus sūde (1900);
oraz dramaty napisane wspólnie z Gabrielą Petkevičaitė-Bitė:
- Velnias spąstuose (1899);
- Litvomanai (1901).
Przekłady na język polski
[edytuj | edytuj kod]Jej opowiadania były tłumaczone na język polski (wraz z innymi autorami litewskimi) w zbiorach:
- Czerwony kogut przeł. Kazys Puida; Kraków: G. Gebethner i Spółka, 1913.
- Tam gdzie malwy lśnią czerwone... przeł. Zygmunt Stoberski; Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, ISBN 83-04018349;
- Wiecznie zielony klon: Antologia opowiadań litewskich. przeł. Mieczysław Jackiewicz i Wiesława Kalita, Barbara Kalėdienė; Olsztyn: Pojezierze, 1989, ISBN 83-70023266.
Działalność społeczna
[edytuj | edytuj kod]Angażowała się w obronę praw kobiet pisząc artykuły publicystyczne[1], a w 1907 roku uczestniczyła w Kownie w pierwszym zjeździe litewskich kobiet[3].
W czasie I Wojny Światowej wyemigrowała przez Rosję do USA, gdzie zaangażowała się w zbieranie funduszy na rzecz ofiar wojny[3].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Rodzinny dom pisarki zamieniony został na muzeum poświęcone jej pamięci - Žemaitės memorialinis muziejus[4].
Na jej cześć nazwany został plac w Wilnie - plac Žemaitė, położony przy reprezentacyjnym Prospekcie Giedymina. Ustawiony na nim został pomnik Žemaitė autorstwa Petrasa Aleksandravičiusa. Jej imieniem nazwana został również jedna z ulic Wilna.
Jej wizerunek znalazł się na:
- banknocie litewskim o nominale 1 lita;
- znaczku emitowanym przez pocztę Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o wartości 40 kopiejek.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Jolanta Skrunda (red.): Pisarze Świata. Słownik encyklopedyczny.. Wyd. 2 zm. i rozsz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 699-700. ISBN 83-01-12776-7. (pol.).
- ↑ a b c prof. dr hab. Julian Maślanka (red.): Encyklopedia Literatury Światowej. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2005, s. 987-988. ISBN 83-7435-076-8. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Tłumacz i lektor języka litewskiego - Znani ludzie. 2016-06-04. [dostęp 2016-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-28)]. (pol.).
- ↑ Žemaičių dailės muziejus. 2012. [dostęp 2016-07-15]. (lit.).