Actiones bonae fidei
Actiones bonae fidei (iudicia bonae fidei) – powództwa dobrej wiary, oparte na dobrej wierze. W prawie rzymskim była to grupa powództw obligacyjnych chroniących strony czynności dobrej wiary (negotia bonae fidei). Skargi te charakteryzowały się znacznie szerszym zakresem władzy sędziego[1] niż przeciwstawiane im powództwa ścisłego prawa (actiones stricti iuris). Orzeczenie opierało się nie tylko na normach prawnych, lecz również miało uwzględniać zasady słuszności i dobrej wiary.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Powództwa dobrej wiary zaczęto wyróżniać wraz z wyodrębnieniem negotia bonae fidei (czynności prawnych opartych na dobrej wierze), które w odróżnieniu od negotia stricti iuris nie były czynnościami wysoce sformalizowanymi i obowiązującymi ściśle wedle litery umowy. Powstanie skarg dobrej wiary datuje się od momentu, kiedy zaczęło powstawać imperium rzymskie, tj. od wojen punickich. Okres ten charakteryzował się przyspieszeniem wymiany towarowej.
Budowa formułki[edytuj | edytuj kod]
Cechą charakterystyczną powództw opartych na dobrej wierze było umieszczenie w formułce części zwanej demonstratio (zwięzły opis stanu faktycznego), która poprzedzała intentio incerta.
intentio[edytuj | edytuj kod]
W intentio formułki pretor umieszczał polecenie działania ex fide bona (wedle zasad dobrej wiary), np.:
cokolwiek pozwany powodowi winien dać lub uczynić wedle zasad dobrej wiary[2]
exceptio[edytuj | edytuj kod]
W formułkach, sporządzanych dla tego rodzaju powództw, pretor nie umieszczał również ewentualnego zarzutu podstępu (exceptio doli). Sędzia miał obowiązek każdorazowo uwolnić pozwanego od odpowiedzialności, o ile w trakcie postępowania wykazał on, że padł ofiarą podstępu ze strony powoda (dolus praeteritus), albo też że robienie przezeń użytku z powództwa jest sprzeczne z zasadami słuszności (dolus praesens). Wynikało to z założenia, że działanie podstępne jest zaprzeczeniem dobrej wiary[3].
condemnatio[edytuj | edytuj kod]
Sporządzając formułkę, pretor nie określał kwoty zasądzenia, jak w powództwach ścisłego prawa. Ustalenie wysokości kwoty, na jaką miała opiewać condemnatio, leżało w gestii sądu.
Katalog powództw dobrej wiary[edytuj | edytuj kod]
Wedle Gaiusa (IV, 62 lista uzupełniona w oparciu o Instytucje Justyniana) do skarg dobrej wiary należały: skargi z kontraktu kupna-sprzedaży (actio empti oraz actio venditi), najmu (actio conducti oraz actio locati), zlecenia (actio mandati), przechowania (actio depositi), użyczenia (actio commodati), spółki (actio pro socio), ze sprawowania cudzych interesów bez zlecenia (actio negotiorum gestorum), z opieki (actio tutelae), ponadto actio fiduciae oraz actio rei uxoriae. W okresie pryncypatu charakter skarg dobrej wiary uzyskały niektóre inne powództwa, w tym niektóre powództwa rzeczowe, np. skargi o podział współwłasności i hereditas petitio[4].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Instytucje Justyniana 4,6,30: Przy powództwach dobrej wiary uważa się, że sędziom wolno jest wedle swobodnego uznania oceniać stosownie do dobra i słuszności, ile powodowi należy zwrócić (...)
I. 4,6,30: In bonae fidei autem iudicis libera potestas permitti videtur iudici ex bono et aeque aestimandi, quantum actori restituti debeat (...) - ↑ quidqiud NmNm A°A° dare facere oportere ex fide bona
- ↑ Digesta 17,2,3,3: Paulus w księdze jedenastej komentarza do edyktu: (...) ponieważ dobra wiara przeciwna jest oszustwu i podstępowi.
D. 17,2,3,3: Paulus libro trigesimo secundo ad edictum: (...) quia fides bona contraria est fraudi et dolo
(tłumaczenie: Władysław Rozwadowski) - ↑ Institutiones 4,6,28: Actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti iuris. Bonae fidei sunt hae: ex emptio-venditio, locatio-conductio, negotiorum gestorum, mandati, depositi, pro socio, tutelae, commodati, pigneraticia, familia erciscundae, communi dividundo, praescriptis verbis, quae de aestimato proponitur, et ea, quae ex permutatione competit, et hereditas petitio.
Spośród powództw zaś niektóre są powództwami dobrej wiary, a niektóre powództwami ścisłego prawa. Powództwami dobrej wiary są te: z kupna-sprzedaży, najmu, prowadzenia [cudzych] spraw, zlecenia, przechowania, spółki, opieki, użyczenia, zastawu, o dział spadku, o podział współwłasności, powództwo z opisem słownym, wynikające z kontraktu estymatoryjnego; także to, które przysługuje z tytułu zamiany, i skarga o wydanie spadku. (tłum. Cezary Kunderewicz)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marek Kuryłowicz, Adam Wiliński, Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116.
- Władysław Rozwadowski "Prawo rzymskie", Wydanie II. Poznań 1992 ISBN 83-01-10031-1