Adam Weishaupt

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Johann Adam Weishaupt
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

6 lutego 1748
Ingolstadt, Bawaria

Data i miejsce śmierci

18 listopada 1830
Gotha

Johann Adam Weishaupt (ur. 6 lutego 1748 w Ingolstadt, zm. 18 listopada 1830 w Gocie[1]) – niemiecki filozof, założyciel zakonu iluminatów, zwolennik deizmu i republikanizmu.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 6 lutego 1748 w Ingolstadt, w Elektoracie Bawarii. Jego ojciec Johann Georg Weishaupt (1717–1753) zmarł, gdy Adam miał 5 lat. Wtedy zaopiekował się nim jego ojciec chrzestny[2], Johann Adam von Ickstatt. Zarówno ojciec, jak i ojciec chrzestny byli profesorami prawa na Uniwersytecie w Ingolstadt. Ickstatt był zwolennikiem filozofii oświecenia i filozofii Christiana Wolffa. Adam Weishaupt rozpoczął edukację w wieku 7 lat w szkole jezuickiej. Potem studiował historię, prawo i filozofię w rodzinnym mieście. W 1768 roku został doktorem prawa, zaś w 1772 został jego profesorem. W tym samym roku ożenił się z Afrą Sausenhofer z Eichstätt. Po tym jak papież Klemens XIV zniósł Zakon Jezuitów w 1773 roku objął on katedrę prawa kanonicznego, dotąd zarezerwowaną tylko dla członków zakonu. W 1775 roku na Uniwersytecie w Getyndze zaznajomił się z filozofią empiryczną Johanna Georga Heinricha Federa. Później obaj stali się przeciwnikami idealizmu Kanta.

Przez jednych uważany był za „entuzjastycznego filantropa” (Thomas Jefferson[3]), przez innych za „wcielonego diabła” (Augustin Barruel[4][5]).

Działalność publiczna[edytuj | edytuj kod]

Weishaupt miał na celu walkę z „przesądami i ignorancją”, wpisując się w projekt oświeceniowy właściwy swoim czasom. Realizacja tego projektu nie miała jednak mieć miejsca w kontekście pracy u podstaw nowej koncepcji państwowości (co wydawało mu się niewykonalne), ale poprzez stworzenie tajnego stowarzyszenia, by móc wypowiadać się na jego forum w sposób całkowicie wolny ; jego pierwszymi członkami byli studenci Weishaupta[6].

Pierwszym stowarzyszeniem, założonym 1 maja 1776 roku, było Bund der Perfektibilisten („Koło Doskonalących się”), w którym przyjął pseudonim Spartakus. Organizacja ta jednak nie spełniła jego oczekiwań, tak jak i obserwowane z pewnego dystansu loże masońskie. Tworzy zatem Illuminatenorden, stowarzyszenie mające na celu propagowanie wartości Rewolucji francuskiej (wolność, równość i braterstwo), podkreślając, ze wiedza oświeceniowa nie oznacza znajomości rzeczy abstrakcyjnych, które „napawają ducha niepotrzebną dumą”, ale znajomości rzeczy praktycznych, które czynią ludzi lepszymi[7].

W 1780 roku, Weishaupt spotkał masona barona Knigge, współpracując z którym rozwinął swoje stowarzyszenie. Według Mouniera, Knigge był osobą o wątpliwej reputacji, która sprawiła, że ideały oświeceniowe Illuminati zeszły na drugi plan, a ceremonie inicjacyjne i hierarchia instytucjonalna zaczęły być coraz istotniejsze. Knigge opuścił Iluminatów w 1783 roku, w atmosferze kłótni (prawdopodobnie wiedział także, że wkrótce Karol IV Teodor Wittelsbach zakaże wszelkich tajnych stowarzyszeń w Bawarii).

Od roku 1784 Weishaupt musiał się ukrywać w wyniku zakazów wprowadzonych przez Karola IV Wittelsbacha, stracił pracę na uniwersytecie (1785) i znalazł schronienie w mieście Gotha, gdzie mieszkał do końca życia, i gdzie napisał większość swoich dzieł. Pozostawił po sobie żonę Annę Marię (ur. Sausenhofer) i dzieci (Nanette, Charlotte, Ernst, Karl, Eduard i Alfred)[8].

Weishaupt był empirystą i, jak widać w jego Über die Schrecken des Todes – eine philosophische Rede (1786), bliski był filozofii stoicyzmu: człowiek powinien szukać źródła swojego nieszczęścia wyłącznie w sobie samym. Najważniejszym (i najgroźniejszym) z tych źródeł jest, zdaniem Weishaupta, strach przed śmiercią, który czyni z człowieka niewolnika[9].

Weishaupt wierzył, że książęta i narody znikną z powierzchni ziemi bez użycia przemocy, rasa ludzka stanie się jedną rodziną, a świat - siedzibą ludzi rozumnych[10].

Dzieła (tytuły oryginalne)[edytuj | edytuj kod]

O Illuminatach[edytuj | edytuj kod]

  • (1786) Apologie der Illuminaten, ISBN 978-3-7448-1853-7.
  • (1786) Vollständige Geschichte der Verfolgung der Illuminaten in Bayern.
  • (1786) Schilderung der Illuminaten.
  • (1787) Einleitung zu meiner Apologie.
  • (1787) [Einige Originalschriften des Illuminatenordens...]
  • (1787) [Nachtrage von weitern Originalschriften...] Google Books
  • (1787) Kurze Rechtfertigung meiner Absichten.
  • (1787) Nachtrag zur Rechtfertigung meiner Absichten.
  • (1787) Apologie des Mißvergnügens und des Übels.
  • (1787) Das Verbesserte System der Illuminaten.
  • (1788) Der ächte Illuminatus Tede, oder die wahren, unverbesserten Rituale der Illuminaten.
  • (1795) Pythagoras, oder Betrachtungen über die geheime Welt- und Regierungskunst.

Prace filozoficzne[edytuj | edytuj kod]

  • (1775) De Lapsu Academiarum Commentatio Politica.
  • (1786) Über die Schrecken des Todes – eine philosophische Rede.
    • (fr.) Discours Philosophique sur les Frayeurs de la Mort (1788). Gallica
  • (1786) Über Materialismus und Idealismus. Google Books Torino (Internet Archive)
  • (1788) Geschichte der Vervollkommnung des menschlichen Geschlechts.
  • (1788) Über die Gründe und Gewißheit der Menschlichen Erkenntniß.
  • (1788) Über die Kantischen Anschauungen und Erscheinungen.
  • (1788) Zweifel über die Kantischen Begriffe von Zeit und Raum.
  • (1793) Über Wahrheit und sittliche Vollkommenheit.
  • (1794) Über die Lehre von den Gründen und Ursachen aller Dinge.
  • (1794) Über die Selbsterkenntnis, ihre Hindernisse und Vorteile.
  • (1797) Über die Zwecke oder Finalursachen.
  • (1802) Über die Hindernisse der baierischen Industrie und Bevölkerung.
  • (1804) Die Leuchte des Diogenes.
    • (ang.) Diogenes Lamp (Tr. Amelia Gill, Ed. Andrew Swanlund).
  • (1817) Über die Staats-Ausgaben und Auflagen. Google Books
  • (1818) Über das Besteuerungs-System.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Johann Adam Weishaupt (1748-1830) - Find A Grave Memorial, www.findagrave.com [dostęp 2020-11-18] (ang.).
  2. (niem.) Allgemeine Deutsche Biographie Vol. 13, pp. 740–741
  3. (ang.) Jefferson na temat Weishaupta, list do biskupa Jamesa Madisona, 31 stycznia 1800.
  4. Augustin Barruel, Abrégés des mémoires pour servir à l'histoire du jacobinisme, 1817, s. 235.
  5. Augustin Barruel, Mémoires pour servir à l'histoire du Jacobinisme, 1800, krytyka Weishaupta rozpoczyna się na stronie IV.
  6. Jean-Joseph Mounier, De l'influence attribuée aux philosophes, aux francs-maçons et aux illuminés sur la révolution de France, Ponthiue, 1822, s. 171 i nast.
  7. Zob. A. Weishaupt, Rede an die neu aufzunehmenden Illuminatos dirigentes (1782): „Wer also allgemeine Freiheit einführen will, der verbreite allgemeine Aufklärung : aber Aufklärung heißt nicht Wort- sondern Sachkenntniß, ist nicht Kenntniß von abstracten, speculativen, theoretischen Kenntnissen, die den Geist aufblasen, aber das Herz um nichts bessern.”
  8. Leopold Engel, Geschichte des Illuminaten-ordens, Berlin: H. Bermühler Verlag, 1906.
  9. Discours Philosophique sur les Frayeurs de la Mort (1788), s. 8
  10. Francis Wheen: Jak brednie podbiły świat. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, 2005, s. 176. ISBN 83-7319-697-8.