Przejdź do zawartości

Karol IV Teodor

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Karol IV Teodor Wittelsbach)
Karol Teodor
Karol Filip Teodor
Ilustracja
mal. Anna Dorota Therbusch-Lisiewska, 1763, Muzeum Reissa Engelhorna
Wizerunek herbu
Faksymile
palatyn Sulzbach
Okres

od 20 lipca 1733
do 31 grudnia 1742

Poprzednik

Jan Krystian

Następca

Krystian IV

palatyn reński i elektor Rzeszy,
książę Jülich i Bergu
Okres

od 31 grudnia 1742
do 16 lutego 1799

pod imieniem

Karol IV (palatyn i elektor)

Poprzednik

Karol Filip

Następca

Maksymilian Józef

książę Bawarii
Okres

od 30 grudnia 1777
do 16 lutego 1799

pod imieniem

Karol II

Poprzednik

Maksymilian Józef I

Następca

Maksymilian Józef II

Dane biograficzne
Dynastia

Wittelsbachowie

Data i miejsce urodzenia

12 grudnia 1724
Drogenbos

Data i miejsce śmierci

16 lutego 1799
Monachium

Przyczyna śmierci

udar mózgu

Miejsce spoczynku

Kościół Teatynów w Monachium

Ojciec

Jan Krystian

Matka

Maria Henryka de Turenne

Rodzeństwo

Anna Maria

Żona

1. Elżbieta z Sulzbach
od 17 stycznia 1742
do 17 sierpnia 1794

Dzieci

Franciszek Ludwik

Żona

Maria Leopoldyna Habsburg-Este
od 15 lutego 1795
do 16 lutego 1799

Metresa

Françoise Després-Verneuil
od bd.
do 1765

Dzieci

Karoline von Parkstein

metresa

Josepha von Heydeck
od ok. 1765
do 27 grudnia 1771

Odznaczenia
Order św. Huberta (Bawaria) Order św. Jerzego (Bawaria) Order Lwa Palatyńskiego Order Zasługi św. Michała (Bawaria) Order Złotego Runa (Austria)

Karol Teodor, niem. Karl Theodor, właśc. Karol Filip Teodor Wittelsbach, niem. Karl Philipp Theodor von Wittelsbach (ur. 12 grudnia 1724 w Drogenbos, zm. 16 lutego 1799 w Monachium) – książę-palatyn Sulzbachu w 17331742, następnie w 1742–1799 książę Jülich i Bergu jako Karol Teodor (niem. Karl Theodor), oraz równolegle hrabia-palatyn reński i elektor Rzeszy jako Karol IV (niem. Karl IV.), następnie książę Bawarii od 1777–1799 jako Karol II (niem. Karl II.), tytularny margrabia Bergen w 17291794 jako Karol Filip (niderl. Karel Filips); z salzbuskiej linii dynastii Wittelsbachów.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się jako jedyny syn spośród dwojga dzieci Jana Krystian (1700–1733), dziedzicznego księcia-palatyna Sulzbach, i jego żony Marii Henryki de Turenne (1708–1728), markizy Bergen. Jego młodsza siostra, Maria Anna (1728) nie przeżyła niemowlęctwa. Po zmarłej w połogu matce odziedziczył tytuł margrabiego w Brabancji, za którego obowiązki wypełniał ojciec. W wieku 7 lat (1731) został oddany pod opiekę elektora reńskiego Karola Filipa (1761–1742), który wychował chłopca w duchu katolickim. Wraz ze śmiercią ojca, 20 lipca 1733, nieletni margrabia objął rządy w Górnym Palatynacie (Sulzbach), przyjmując imię Karol Teodor. Do czasu osiągnięcia pełnoletności faktyczną władzę w jego imieniu sprawowali dalsi krewni, kolejni książęta-palatyni Dwóch Mostów: w 1733–1735 Krystian III (1674–1735), następnie w 1735–1742 Krystian IV (1722–1775), sam książę-palatyn pozostał zaś w Heidelbergu.

Jeszcze przed osiągnięciem pełnoletności, 17 stycznia 1742 poślubił swoją siostrę stryjeczną Elżbietę (1721–1794), dzięki czemu zdjął z siebie kuratelę Krystiana IV. Na wieść o śmierci swojego wychowawcy, powrócił na dwór reński. Zgodnie ze Złotą Bullą Karola IV, 31 grudnia tego samego roku, objął po nim władztwo jako elektor oraz książę Jülich i Bergu, przyjmując imię Karol IV. Scedował przy tym Sulzbach na swojego następcę i byłego kuratora – Krystiana IV.

Rządy

[edytuj | edytuj kod]
 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Karol Teodor i elektor Bawarii Maksymilian III Józef podpisali 22 września 1766 roku porozumienie, na mocy którego po śmierci Maksymiliana, Karol Teodor odziedziczy Bawarię. Miało to być pierwsze od roku 1253 połączenie w rękach jednej osoby terenów Bawarii i Palatynatu Reńskiego (ostatnim władcą będącym jednocześnie księciem Bawarii i Palatynatu był żyjący w XIII wieku Otton II). Maksymilian III zmarł 30 grudnia 1777 roku.

Karol Teodor jako elektor Bawarii przeniósł swój dwór z Mannheim do Monachium. Nie zdobył serc mieszkańców Bawarii, gdyż przystał na propozycję cesarza Józefa II oddania części Bawarii w zamian za Niderlandy Austriackie. Wywołało to wybuch wojny prusko-austriackiej 1778–1779, zakończonej pokojem w Cieszynie. Na mocy tego pokoju elektoraty Bawarii i Palatynatu po śmierci Karola Teodora miały nadal pozostać połączone w osobie Maksymiliana I Józefa.

Jako władca ufundował Akademię Nauk. Uczynił ze swojej rezydencji w Mannheim centrum kultury. Gościł wielu pisarzy, malarzy, muzyków (m.in. Mozarta, Voltaire'a). Był również kolekcjonerem sztuki. Doprowadził do rozkwitu gospodarczego i ekonomicznego Mannheim i całego Palatynatu. Przebudował zamek oraz kościół zamkowy, wybudował największy w Europie barokowy ogród.

Choć Karol nie był do końca swojego życia lubiany przez poddanych w Bawarii, przyczynił się do rozwoju stolicy. W Monachium stworzył Englischer Garten.

Zmarł w 1799 roku w wyniku udaru.

Likwidacja zakonu iluminatów

[edytuj | edytuj kod]

Zlikwidował założony przez Adama Weishaupta zakon iluminatów. Edyktem z 22 czerwca 1784 roku wydał zakaz działalności wszystkich tajnych związków, zaś w edyktach z 2 marca i 15 sierpnia 1785 wymienił wprost nazwy Iluminatów i masonów[1]. Na rozkaz elektora wydrukowano w Monachium w latach 1786, 1787, 1794 znalezione pisma i dokumenty odnoszące się do Iluminatów.

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]
 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

17 stycznia 1742 w Mannheim Karol Teodor zawarł związek małżeński z własną siostrą stryjeczną, hrabianką Elżbietą (1721–1794), córką Józefa Karola (1694–1729), dziedzicznego hrabiego palatyna Salzbuchu, i jego żony Elżbiety Augusty (1693–1728), palatynówny reńskiej. Małżeństwo nie cieszyło się udanym pożyciem, z którego pochodzi jedyny potomek:

  • Franciszek Ludwik Józef (28–29 czerwca 1761, Schwetzingen), dziedziczny hrabia palatyn reński.

Ponownie ożenił się 15 lutego 1795 w Innsbrucku ze znacznie młodszą, 19-letnią arcyksiężniczką Marią Leopoldyną (1776–1848), córką Ferdynanda Habsburga-Lotaryńskiego (1754–1806), dziedzicznego księcia Modeny, i jego żony Marii Beatrycze d’Este (1750–1829), księżniczki Modeny. Małżeństwo nie zostało skonsumowane, gdyż Maria Leopoldyna odmówiła kontaktów fizycznych z mężem.

Pomimo pozostawania w nieudanych związkach małżeńskich Karol Teodor prowadził ożywione życie erotyczne. Wchodził w związki z licznymi kochankami, z których dwie otrzymały oficjalny tytuł metresy książęcej i pokaźne uposażenia. Współcześnie znane są cztery partnerki Karola Teodora:

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. J.S.Pelczar – "Masoneria" – Lwów 1914.s. 99
  2. a b c Churfürstlich-Pfalzbaierischer Hof- und Staatskalender auf das Jahr 1798. Monachium. s. 1, 9, 21.
  3. Thomas Robson: The British Herald or Cabinet of Armorial Bearings of the Nobility & Gentry of Great Britain & Ireland. Sunderland: Turner & Marwood, 1830. s. 136