Antyblok
Antyblok – mianem tym określano w latach 1911-1914 sojusz prawicowych stronnictw galicyjskich, skupionych wokół Narodowej Demokracji.
Powstał w reakcji na powstanie Bloku namiestnikowskiego[1]. Określenie to stosowane było od 1911 r. wobec kształtującego się wcześniej sojuszu stronnictw galicyjskich (Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, Podolacy i Polskie Centrum Ludowe)[2]. Reprezentowały one prawicowe siły, głównie ze wschodniej Galicji. Sympatyzowała z nim także częściowo tzw. „fronda“ ludowa skupiona wokół Bolesława Wysłoucha.
Poza narodowymi demokratami i konserwatystami skupiał on na wsi wschodnio-galicyjskiej niewielkie grupy dawnych stojałowszczyków. Wraz z przybudówkami endeckimi środowiska te powołały Narodowy Związek Chrześcijańsko-Narodowy, który po wyborach do Sejmu galicyjskiego w 1913 r. utworzył wraz z SD-N wspólny klub poselski - Związek Ludowo-Narodowy[2]. Antyblok reprezentował interesy najbardziej prawicowych a zarazem antydemokratycznych i konserwatywnych środowisk polskich we wschodniej Galicji.
Propagując skrajny nacjonalizm skierowany przeciwko Ukraińcom, próbował pozyskać dla niego środowiska wiejskie[2]. W sporach dzielących społeczność rusińską wspierano moskalofilów przeciwko Ukraińcom[3]. Ugrupowanie sprzeciwiało się wszelkim reformom politycznym proponowanym przez Blok i jego metodom walki z narastającym radykalizmem społecznym. Jego głównym celem było przejęcie władzy w Galicji[2].
Antyblok doprowadził do politycznego przesilenia w Galicji, ustąpienia namiestnika Michała Bobrzyńskiego i znaczącego sukcesu wyborczego tej orientacji politycznej. Istniejący od stycznia 1912 r. podolacki Klub Środka (Centrum) stał się wówczas najliczniejszym ugrupowaniem w Sejmie Krajowym (liczył bowiem 29 mandatów, czyli 18%), a wraz z narodowymi demokratami (16 mandatów) skutecznie mógł przeciwstawić się stronnictwom blokowym[4]. W wyborach w 1913 r. Antyblok uzyskał ciche poparcie namiestnika Galicji - Witolda Korytowskiego, dzięki temu już przy zgłaszaniu kandydatów na posłów starano się eliminować kandydatury zwolenników porozumienia z Ukraińcami[5].
Na licznie odbywających się wiecach przedwyborczych kandydaci antybloku zdecydowanie występowali przeciwko projektowi reformy i porozumieniu z Ukraińcami, starając się jednocześnie na zgromadzeniach przedwyborczych przeprowadzić uchwały potępiające projekt reformy wyborczej i wzywające przyszłych posłów do jej obalenia[6]. Jak twierdził wówczas jeden z liderów antybloku Stanisław Stadnicki, który potępiając porozumienia zawarte z Ukraińcami przez byłego namiestnika Michała Bobrzyńskiego stwierdzał jednocześnie: „my z Rusinami walki nie prowadzimy, ale z ich obecnymi przywódcami porozumieć się nie możemy i dopiero, gdy Rusini okażą chęć do zgody i zrozumieją, że i my jesteśmy gospodarzami na tej ziemi będziemy mogli z nimi rokować”[7].
W wyniku wyborów nowy Sejm został zdominowany zarówno po stronie polskiej, jak i ukraińskiej przez przedstawicieli radykalnych stronnictw nacjonalistycznych. Wybory te przegrali kandydaci umiarkowani, głoszący idee zgodnego współżycia obu narodów[8]. Zablokowało to w praktyce możliwość przeprowadzenia reformy wyborczej. Warto nadmienić, że przeciw reformie w tym czasie wystąpił także 13 kwietnia 1913 r. episkopat polski publikując na łamach "Gazety Narodowej" list w tej sprawie[9]. Trzeba jednak dodać, że choć wybory zakończyły się zwycięstwem partii antybloku, to ich kandydaci ponieśli także kilka dotkliwych porażek. Tak było m.in. z kandydaturą prezesa Rady Narodowej Tadeusza Cieńskiego, który w Zaleszczykach w kurii wiejskiej przegrał z Ukraińcem - Teofilem Okuniewskim. Mandat otrzymał dopiero w kurii wielkiej własności w Czortkowie[10].
W sporach orientacyjnych dotyczących rozwiązania kwestii polskiej w zbliżającej się wojnie Antyblok sympatyzował z orientacją na Rosję Romana Dmowskiego[2]. Jednocześnie ze względu na antyrosyjskie nastroje panujące w Galicji unikano publicznych deklaracji w tych niewygodnych dla siebie kwestiach.[11]
Do czołowych działaczy Antybloku należeli: Stanisław Grabski, Stanisław Głąbiński, Tadeusz Cieński, Aleksander Skarbek, Stanisław Kasznica, Leon Jan Piniński, Andrzej Lubomirski, Aleksander Vogel.
Po wybuchu I wojny światowej stronnictwa Antybloku stały się częścią powstałego we Lwowie Centralnego Komitetu Narodowego[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Maciej Janowski, Inteligencja wobec wyzwań nowoczesności. Dylematy ideowe polskiej demokracji liberalnej w Galicji w latach 1889-1914, Warszawa 1996, s. 217
- ↑ a b c d e Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 344
- ↑ Magdalena Semczyszyn, Galicyjskie wybory. Działalność Centralnego Komitetu Wyborczego dla Galicji Wschodniej w latach 1867-1906, Warszawa 2014, s. 247
- ↑ Adam Wątor, Spis większych właścicieli ziemskich należących do Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w dzielnicy austriackiej, "Galicja" Studia i materiały, t. 1, 2015, s. 331
- ↑ Tomasz Dudek, Stronnictwa konserwatywne zaboru austriackiego wobec kwestii ukraińskiej w Galicji w przededniu wybuchu I wojny światowej (lata 1913-1914), "Krakowskie Studia Małopolskie", 2013, nr 18, s. 83,
- ↑ Adam Wątor, Galicyjska Rada Narodowa w latach 1907-1914, Z dziejów instytucji obywatelskiej, Szczecin 2000, s. 201-202
- ↑ Z Ruchu Wyborczego. Przemówienie posła Stanisława Stadnickiego na wiecu przedwyborczym w Mościskach z dnia 8 czerwca 1913 r., „Gazeta Narodowa”, nr 126, z 10 kwietnia 1913, s. 2
- ↑ W nowym Sejmie zasiadło 65 posłów reprezentujących stronnictwa antybloku, 19 członków Stronnictwa Prawicy Narodowej, 16 demokratów, 15 ludowców, 2 demokratów skoncentrowanych oraz dwóch posłów niezależnych. Wśród Ukraińców, mandaty sejmowe zdobyło 24 narodowców, 6 radykałów i zaledwie jeden moskalofil. Ponadto jeden z ukraińskich mandatów zdobył kandydat niezależny, Adam Wątor, Galicyjska Rada Narodowa w latach 1907-1914, Z dziejów instytucji obywatelskiej, Szczecin 2000, s. 207–208.
- ↑ Szymon Rudnicki, Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918-1926, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1981,s. 23-24,
- ↑ Adam Wątor, Tadeusz Cieński (1856–1925). Portret konserwatysty, Szczecin 1997, s. 59–60
- ↑ a b Jan Molenda, Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908 - 1918, Warszawa 1980, s. 108-109, 113
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 344