Pszczoły

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Apiformes)
Pszczoły
Apoidea[1]
Ilustracja
Pszczoły Osmia rufa
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

tchawkodyszne

Gromada

owady

Podgromada

owady uskrzydlone

Rząd

błonkoskrzydłe

Podrząd

trzonkówki

(bez rangi) żądłówki
Nadrodzina

Apoidea

Synonimy

Apiformes

Pszczoły (Anthophila[2], Apiformes[3]) – monofiletyczna grupa owadów bez ustalonej rangi taksonomicznej w obrębie nadrodziny Apoidea z rzędu błonkoskrzydłych[2][3].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Pszczoły są grupą żądłówek blisko spokrewnioną z grzebaczami[2]. Wyewoluowały z form karmiących swoje potomstwo pokarmem zwierzęcym[2]. Wszystkie pszczoły (prócz kilku znanych gatunków z rodzaju Trigona, żywiących się padliną[4]) zarówno jako larwy, jak i jako owady dorosłe żywią się pokarmem roślinnym[2]. Zwykle źródłem białka dla pszczół jest pyłek, a źródłem energii (cukrów) jest nektar. Żerując na kwiatach, pszczoły zapylają je. Czasami pokarmem są inne substancje pochodzenia roślinnego, takie jak oleje zbierane przez przedstawicieli rodzaju Macropis[5]. Cechami morfologicznymi wyróżniającymi pszczoły są: obecność rozgałęzionych włosków na ciele (przedstawiciele Apoidea niebędący pszczołami mają wyłącznie proste włoski) oraz powiększony, rozszerzony pierwszy człon stopy, czyli nastopek (basitarsus)[3][2]. Do synapomorfii pszczół należą również m.in. pyłko- i nektarożerność larw (wyjątki od tej reguły to efekt późniejszej ewolucji w obrębie pszczół, związane np. ze wspomnianą padlinożernością albo pasożytniczym trybem życia), zachowanie polegające na czyszczeniu przednich nóg przy pomocy nóg środkowych, często wyposażonych w specjalną „szczoteczkę” (penicillus) i pewne szczegóły użyłkowania skrzydła[3]. Użyłkowanie skrzydeł jest również jedną z ważnych cech służących do identyfikacji rodzin i rodzajów[6].

Na świecie znanych jest ponad 20 tys. gatunków pszczół[2], największą liczebność i różnorodność gatunkową grupa ta osiąga prawdopodobnie w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, w suchych regionach[3]. W Europie żyje ok. 2 tys. gatunków[2], w Polsce ok. 470[7] (zobacz też: żądłówki Polski).

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Status pszczół jako dobrze wyodrębnionej, monofiletycznej grupy nie został podważony przez dotychczasowe badania taksonomiczne, jednak zarówno ich pozycja systematyczna w obrębie błonkówek, jak podział pszczół na niższe jednostki taksonomiczne, zmieniały się. Obecnie (2019) pszczoły podzielone są na 7 żyjących współcześnie rodzin[8]:

Przedstawiciele 6 pierwszych rodzin występują w Polsce[7], Stenotritidae to rodzina występująca wyłącznie w Australii[2].

Do nadrodziny Apoidea należą oprócz pszczół również grzebacze, dawniej grupowane w osobnej nadrodzinie, obecnie podobnie jak pszczoły podzielone na kilka rodzin w nadrodzinie Apoidea.

Pszczoły społeczne, samotne i pasożytnicze[edytuj | edytuj kod]

Chociaż zdecydowaną większość pszczół stanowią gatunki samotne, niektóre wykształciły socjalny tryb życia[3]. Najbardziej znanym przykładem, i jednocześnie jednym z posiadających najbardziej rozbudowaną strukturę socjalną, jest pszczoła miodna. Oprócz gatunków prawdziwie społecznych, wśród pszczół można odnaleźć również niższe formy organizacji socjalnej (np. kiedy kilka samic składa jaja w jednym gnieździe i wspólnie opiekuje się potomstwem)[9]. Niektóre gatunki pszczół, np. trzmielce (Psithyrus) czy koczownice (Nomada), wykształciły pasożytniczy tryb życia i nie budują własnych gniazd, a ich potomstwo rozwija się w gniazdach gospodarzy – innych pszczół. Szacuje się, że w Polsce stanowią one 20–25% spośród gatunków pszczół[6].

Znaczenie w przyrodzie[edytuj | edytuj kod]

Specjalizacja pszczół w kierunku żywienia się pyłkiem i nektarem powoduje, że są one ważnymi zapylaczami roślin kwiatowych[9][10]. Poszczególne gatunki różnią się przywiązaniem do taksonów roślin: pszczoły oligolektyczne ograniczają się do zbierania pyłku z jednego lub kilku rodzajów w obrębie tej samej rodziny roślin, pszczoły polilektyczne żerują na wielu różnych, niespokrewnionych gatunkach[10]. Poszczególne gatunki nie dają się zaklasyfikować zero-jedynkowo do jednej z tych dwóch grup, ale w naturze występuje spektrum od gatunków oligo- do polilektycznych, z różnymi stanami pośrednimi[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Apoidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b c d e f g h i j D. Michez i inni, Hymenoptera of Europe. 1, NAP Editions, ISBN 978-2-913688-34-6, OCLC 1128095413.
  3. a b c d e f Charles D. Michener, The bees of the world, wyd. 2nd ed, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2007, ISBN 978-1-4356-9259-6, OCLC 646769600.
  4. Fernando Barbosa Noll i inni, Food Collection and Maturation in the Necrophagous Stingless Bee, Trigona hypogea (Hymenoptera: Meliponinae), „Journal of the Kansas Entomological Society”, 69 (4), 1996, s. 287–293, ISSN 0022-8567, JSTOR25085725 [dostęp 2019-12-27].
  5. W. Celary, A Comparative Study on the Biology of Macropis fulvipes (Fabricius, 1804) and Macropis europaea Warncke, 1973 (Hymenoptera: Apoidea: Melittidae), „Folia Biologica (Kraków)”, 52 (1-2), 2004.
  6. a b W. Celary, S. Flaga, Pszczoły dziko żyjące (Hymenoptera: Apoidea: Apiformes) - klucz do rozpoznawania rodzin i rodzajów pszczół wraz z ich charakterystyką, 2015.
  7. a b T. Pawlikowski, Komputerowa lista pszczół (Hymenoptera: Apoidea) Polski. Część 1 (bez bibliografii o rozmieszczeniu)., 2001 [dostęp 2019-12-27].
  8. Apoidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2019-12-27] (ang.).
  9. a b M. Borański, D. Teper, Atlas pospolitych gatunków pszczół Polski.
  10. a b S. Flaga, Rośliny pokarmowe pszczół samotnic, 2015.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]