Tekst źródłowy strony Argon

{{Inne znaczenia|pierwiastka chemicznego|[[Lista Calaquendich#Argon|Argon]] – postać ze stworzonej przez [[J.R.R. Tolkien]]a [[legendarium Tolkiena|mitologii Śródziemia]]}}
{{Pierwiastek infobox
 |nazwa                                   = Argon
 |symbol                                  = Ar
 |liczba atomowa                          = 18
 |radioaktywność                          = 
 |poprzedni w okresie                     = [[chlor]]
 |następny w okresie                      = –
 |poprzedni w grupie                      = [[neon (pierwiastek)|Ne]]
 |następny w grupie                       = [[krypton|Kr]]
 |wygląd                                  = bezbarwny
 |1. grafika                              = Argon-glow.jpg
 |opis 1. grafiki                         = argon świecący w silnym [[pole elektryczne|polu elektrycznym]]
 |2. grafika                              = 
 |opis 2. grafiki                         = 
 |3. grafika                              = Argon Spectrum.png
 |opis 3. grafiki                         = [[Widmo emisyjne]] argonu
 |nazwa łacińska                          = argon
 |grupa                                   = [[Helowce|18]]
 |okres                                   = [[Pierwiastki trzeciego okresu|3]]
 |blok                                    = [[blok p|p]]
 |stopień utlenienia                      = 0
 |właściwości metaliczne                  = gaz szlachetny
 |właściwości tlenków                     = 
 |masa atomowa                            = 39,95 ± 0,16<ref group="uwaga">{{IUPAC-SAW2021|uwaga=pz|wartość = [39,792; 39,963]}}</ref><ref name="CIAAW">{{IUPAC-SAW2021}}</ref>
 |stan skupienia                          = gazowy
 |gęstość                                 = 1,784 [[kilogram na metr sześcienny|kg/m³]]
 |temperatura topnienia                   = −189,36
 |tt źródło                               = {{odn|Lide|2009|s='''4'''-49}}
 |tt warunki niestandardowe               = 69 kPa; [[punkt potrójny]]
 |temperatura wrzenia                     = −185,847
 |tw źródło                               = {{odn|Lide|2009|s='''4'''-49}}
 |tw warunki niestandardowe               = 
 |numer CAS                               = 7440-37-1
 |PubChem                                 = 23968
 |promień atomowy                         = obl. 71 [[pikometr|pm]]
 |promień walencyjny                      = 97 pm
 |promień van der Waalsa                  = 188 pm
 |konfiguracja elektronowa                = {{Konfiguracja elektronowa|Ne|3s|2|3p|6}}
 |zapełnienie powłok                      = 2, 8, 8
 |elektrony walencyjne                    = 
 |elektroujemność w skali Paulinga        = 
 |elektroujemność w skali Allreda         = 3,20
 |I potencjał jonizacyjny                 = 1520,6 kJ/mol
 |II potencjał jonizacyjny                = 2665,8 kJ/mol
 |III potencjał jonizacyjny               = 3931 kJ/mol
 |punkt potrójny                          = 
 |temperatura krytyczna                   = −122,28
 |ciśnienie krytyczne                     = 4,898
 |tk i ck źródło                          = {{odn|Lide|2009|s='''6'''-51}}
 |ciepło parowania                        = 6,447 [[Kilodżul na mol|kJ/mol]]
 |ciepło topnienia                        = 1,188 kJ/mol
 |ciśnienie pary nasyconej                = 
 |prędkość dźwięku                        = 319 m/s (293,15 K)
 |rezystywność                            = 
 |konduktywność                           = 
 |ciepło właściwe                         = 520 [[Dżul na kilogram-kelwin|J/(kg·K)]]
 |przewodność cieplna                     = 0,01772 [[Wat na metr-kelwin|W/(m·K)]]
 |układ krystalograficzny                 = regularny ściennie centrowany
 |twardość w skali Mohsa                  = 
 |twardość w skali Brinella               = 
 |moduł Younga                            = 
 |moduł Kirchhoffa                        = 
 |współczynnik sprężystości objętościowej = 
 |właściwości magnetyczne                 = 
 |objętość molowa                         = 22,56{{E|−6}} m³/[[mol]]<ref name="Singman1984">Wartość dla ciała stałego wg: {{cytuj pismo |autor = Singman, Charles N |tytuł = Atomic volume and allotropy of the elements |czasopismo = Journal of Chemical Education |wolumin = 61 |wydanie = 2 |strony = 137–142 |rok = 1984 |doi = 10.1021/ed061p137}}</ref>
 |izotopy                                 = 
{{Pierwiastek infobox/izotop|Ar|36|0,336%|stabilny|18}}
{{Pierwiastek infobox/izotop|Ar|37|syn.|35,04 [[doba|dni]]|[[wychwyt elektronu|w.e.]]|0,814|<sup>37</sup>[[chlor|Cl]]}}
{{Pierwiastek infobox/izotop|Ar|38|0,063%|stabilny|20}}
{{Pierwiastek infobox/izotop|Ar|39|syn.|269 [[rok|lat]]|[[rozpad beta minus|β<sup>−</sup>]]|0,565|<sup>39</sup>[[potas|K]]}}
{{Pierwiastek infobox/izotop|Ar|40|'''99,6%'''|stabilny|22}}
{{Pierwiastek infobox/izotop|Ar|42|syn.|32,9 [[rok|lat]]|[[rozpad beta minus|β<sup>−</sup>]]|0,599|<sup>42</sup>[[potas|K]]}}
 |zewnętrzne dane MSDS                    = {{Sigma-Aldrich|00752|SIAL|link=tak|data dostępu=2020-01-02}}
 |zagrożenia GHS źródło                   = MSDS
 |piktogram GHS                           = {{Piktogram GHS|04}}
 |hasło GHS                               = Uwaga
 |zwroty H                                = {{Zwroty H|280}}
 |zwroty EUH                              = {{Zwroty EUH|brak}}
 |zwroty P                                = {{Zwroty P|410+403}}
 |NFPA 704                                = {{NFPA 704}}
 |NFPA 704 źródło                         = <ref name="Fluka-US" />
 |temperatura zapłonu                     = 
 |tz źródło                               = 
 |tz warunki niestandardowe               = 
 |temperatura samozapłonu                 = 
 |ts źródło                               = 
 |ts warunki niestandardowe               = 
 |numer RTECS                             = CF2300000
 |dawka śmiertelna                        = 
 |commons                                 = 
 |wikisłownik                             = argon
}}
'''Argon''' ('''Ar''', {{łac.|argon}}) – [[pierwiastek chemiczny]] będący [[Helowce|gazem szlachetnym]]. Jest praktycznie niereaktywny i nie ma żadnego [[Biologiczne znaczenie pierwiastków|znaczenia biologicznego]], jest także jednym ze składników [[Powietrze|powietrza]]. Argon wyodrębnili i zidentyfikowali [[John William Strutt|Lord Rayleigh]] i sir [[William Ramsay]] w [[1894]] roku, usuwając z powietrza [[tlen]], [[azot]], [[dwutlenek węgla]] i [[para wodna|parę wodną]]<ref name="IE" />.

[[Atom]]y argonu mogą zostać uwięzione w sieci innych [[cząsteczka|cząsteczek]] tworząc [[klatrat]]y, np. Ar<sub>6</sub>(H<sub>2</sub>O)<sub>46</sub> i Ar(hydrochinon)<sub>3</sub>. W roku 2000 doniesiono o otrzymaniu pierwszego [[Związek chemiczny|związku]] argonu, [[fluorowodorek argonu|fluorowodorku HArF]]<ref name=Khriachtchev>{{Cytuj pismo |autor = Khriachtchev L, Pettersson M, Runeberg N, Lundell J, Rasanen M |tytuł = A stable argon compound |czasopismo = Nature |rok = 2000 |doi = 10.1038/35022551 |numer = 6798 |wolumin = 406 |pmid = 10972285 |strony = 874–876}}</ref>.

Izotopy stabilne to <sup>36</sup>Ar, <sup>38</sup>Ar i <sup>40</sup>Ar.

Występujący na [[Ziemia|Ziemi]] argon ma wyższą [[masa atomowa|masę atomową]] (39,948 [[jednostka masy atomowej|u]]) niż następny po nim [[potas]] (39,0983 u). Jest to spowodowane tym, że nietrwały [[izotopy|izotop]] potasu <sup>40</sup>K przechodzi w argon (prawie cały argon na Ziemi pochodzi właśnie z tego źródła), zgodnie z reakcjami (kanałami rozpadu):
: <math>{}^{40}_{19}\hbox{K}+{e^-}\;\to\;{}^{40}_{18}\hbox{Ar} + \nu_e</math> ([[wychwyt elektronu]] 10,72%)
: <math>{}^{40}_{19}\hbox{K}\;\to\;^{40}_{18}\hbox{Ar} + {e^+}+\;\nu_e</math> ([[rozpad beta plus]] 0,001%)
: <math>{}^{40}_{19}\hbox{K}\;\to\;^{40}_{20}\hbox{Ca} + {e^-}+\overline\nu_e</math> ([[rozpad beta minus]] 89,28%)<ref name="Emery1972">{{cytuj pismo |autor = Emery, G T |tytuł = Perturbation of Nuclear Decay Rates |url = http://web.archive.org/web/20130514064547/http://www.whoi.edu/cms/files/1972AnRevNucSci22p165_68424.pdf |czasopismo = Annual Review of Nuclear Science |wolumin = 22 |wydanie = 1 |strony = 165–202 |rok = 1972 |doi = 10.1146/annurev.ns.22.120172.001121}}</ref><ref name="Samat-1997">{{Cytuj pismo |nazwisko = Samat |imię = S.B. |nazwisko2 = Green |imię2 = S. |nazwisko3 = Beddoe |imię3 = A.H. |tytuł = The 40K activity of one gram of potassium |czasopismo = Phys Med Biol |wolumin = 42 |numer = 2 |strony = 407–413 |rok = 1997 |doi = 10.1088/0031-9155/42/2/012 |pmid = 9044422}}</ref>

Dominujący izotop potasu <sup>39</sup>K jest natomiast stabilny.

W [[Atmosfera Ziemi|atmosferze ziemskiej]] argon występuje w ilości 0,934% objętościowo (1,29% wagowo<ref name="slow1000">{{Cytuj książkę |autor = Ryszard Szepke |tytuł = 1000 słów o atomie i technice jądrowej |wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej |rok = 1982 |język = pl |isbn = 8311067236}}</ref>).

== Wykorzystanie ==
Skroplenie argonu (a także jego zestalenie) zostało dokonane po raz pierwszy przez polskiego [[fizyka]] i [[chemia|chemika]], profesora [[Uniwersytet Jagielloński|UJ]] w [[Kraków|Krakowie]] [[Karol Olszewski|Karola Olszewskiego]] w 1895 roku{{odn|Orłowski|1979|s=328,479}}.

Argon jest wykorzystywany do procesów chemicznych potrzebujących niereaktywnej atmosfery, jeśli nawet atmosfera azotu byłaby zbyt reaktywna. Z tego samego powodu jest jednym z podstawowych gazów (obok [[dwutlenek węgla|dwutlenku węgla]]) stosowanych w [[Połączenie spawane|spawaniu]] w atmosferze ochronnej. Jego zaletą jako atmosfery ochronnej jest też jego większa [[gęstość]] od gęstości [[Powietrze|powietrza]], dzięki czemu nie jest wypierany z nieszczelnej aparatury, lecz „ściele” się na jej dnie. Używa się go też w [[żarówka]]ch, a dzięki niższej od powietrza [[przewodność cieplna|przewodności cieplnej]], podobnie jak [[krypton]], wykorzystywany jest do wypełniania [[szyba zespolona|szyb zespolonych]] w nowoczesnych oknach. Argonem są wypełniane [[dysk twardy|dyski twarde]] komputerów, w celu zmniejszenia zużycia talerzy i głowic czytających. W postaci mieszanin wypełnia się nim też detektory promieniowania<ref name="slow1000" />.

Od 1976 roku pod kierownictwem dr [[Franklin Chang-Díaz|Franklina Chang-Díaz]] trwają badania laboratoryjne nad wykorzystaniem argonu w [[VASIMR|silniku plazmowym o zmiennym impulsie właściwym]]<ref>Opis historii prac na [https://www.adastrarocket.com/company-history/ stronie Adastrarocket], firmie zatrudniającej dr. Chang-Díaz</ref>.

Jony argonu Ar<sup>+</sup> są wykorzystywane jako ośrodek czynny w [[laser argonowy|laserze argonowym]].

== Argon-41 ==
[[Izotopy|Izotop]] argon-41, o okresie półrozpadu 110 minut, emitujący [[promieniowanie beta|cząstki beta]] o energii 1,2 [[mega|M]][[elektronowolt|eV]] i gamma (1,29 MeV), powstaje (w wyniku [[aktywacja neutronowa|aktywowania]] [[neutron termiczny|neutronami termicznymi]] argonu-40) w dużych ilościach w [[reaktor jądrowy|reaktorach jądrowych]], zwłaszcza tych chłodzonych powietrzem. Emitowany jest kominami wentylacyjnymi. Poziom jego aktywności nazywany jest ''aktywnością argonową''. Organizmy żywe są narażone jedynie na napromieniowanie zewnętrzne, gdyż jako gaz szlachetny nie jest [[metabolizm|metabolizowany]]<ref name="slow1000" /><ref name="ET" />.

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="Fluka-US">{{Sigma-Aldrich|00752|FLUKA|MSDS=tak|język=en|data dostępu=2011-09-30|nazwa=Argon}}</ref>
<ref name="IE">{{cytuj książkę |nazwisko = Eichstaedt |imię = Ignacy |tytuł = Księga pierwiastków |wydawca = Wiedza Powszechna |miejsce = Warszawa |strony = 71 |oclc = 839118859 |data = 1973}}</ref>
<ref name="ET">{{Cytuj książkę |autor = red. nacz. Heliodor Chmielewski |tytuł = Encyklopedia Techniki |wydawca = Wydawnictwa Naukowo-Techniczne |miejsce = Warszawa |data = 1970 |seria = Encyklopedia Techniki |strony = 16 |tytuł tomu = Energia jądrowa |nazwisko r = Jan Zienkiewicz |imię r = red. nacz. tomu |data dostępu = 2017-10-09}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* {{CRC90}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Orłowski |imię = Bolesław |autor link = Bolesław Orłowski |tytuł = [[Encyklopedia odkryć i wynalazków]] |wydawca = Wiedza Powszechna |miejsce = Warszawa |rok = 1979 |isbn = 83-214-0021-3 |odn = tak}}

{{Pierwiastki chemiczne}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Argon| ]]
[[Kategoria:Gazy szlachetne]]