Awraham Tehomi
| |
| Data i miejsce urodzenia |
5 kwietnia 1903 |
|---|---|
| Data śmierci |
1990 |
| Przebieg służby | |
| Formacja |
• Hagana |
| Stanowiska |
• dowódca Hagany w dystrykcie jerozolimskim (1929–1931) |
| Główne wojny i bitwy | |
Awraham Tehomi, właśc. Awraham Zilberg (hebr. אברהם תהומי, ur. 5 kwietnia 1903 w Odessie, zm. 1990) – działacz syjonistyczny, aktywista młodzieżowej organizacji syjonistycznej He-Chaluc, dowódca dystryktu jerozolimskiego Hagany (1929–1931), pierwszy dowódca Hagany Bet (1931–1937), zwanej później Irgunem.
Jego postać pojawia się przy sprawie pierwszego zabójstwa politycznego w historii Żydów XX wieku Jacoba de Haana. Jednak jego rola w zamachu nie została wyjaśniona.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Młodość[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 5 kwietnia 1903 roku w rodzinie Ze’ewa Zilberga i Jafy (z domu Fajbiszenko) w Odessie. Tam też ukończył szkołę realną i był członkiem uczniowskiej organizacji syjonistycznej. W 1920 roku został wybrany do komisji tej organizacji, a w 1922 roku wybrano go na przewodniczącego[1].
Działalność syjonistyczna[edytuj | edytuj kod]
W 1919 roku pod wpływem spotkania z Josefem Trumpeldorem w Sewastopolu wstąpił w szeregi młodzieżowej organizacji syjonistycznej He-Chaluc. W 1921 roku ukończył oferowany przez organizację kurs przysposobienia rolniczego w grupie Ha-Ganan na polach irygacyjnych wokół Odessy. Z czasem został wybrany do rady regionalnej He-Chalucu[1].
W okresie wojny domowej w Rosji był członkiem żydowskiej, uczniowskiej organizacji samoobrony, która chroniła miasta przed atakami wojsk białych Rosjan. Z powodu tej działalności został zatrzymany i wtrącony do więzienia. Został z niego wypuszczony, kiedy Armia Czerwona ostatecznie zajęła Odessę (luty 1920 roku). Wówczas zlecono mu koordynowanie przerzutu pionierów He-Chalucu z obszaru Ukrainy do Rumunii i Polski. Po wykryciu procederu przez władzę rozpoczęto aresztowania kierownictwa He-Chalucu i Tehomi musiał uciekać. Wiosną 1922 roku wraz z bratem udało mu się dotrzeć do Polski, a po sześciu miesiącach wyjechał do Rumunii, gdzie został wybrany do centrali He-Chalucu w Rumunii[1].
W 1923 roku przybył do Palestyny. Tam podjął pracę w grupie Ha-Galil, która zajmowała się budową dróg. Pierwszą pracą była budowa drogi w Bejt ha-Kerem w Jerozolimie, w której też zamieszkał. W 1924 roku przystąpił do organizacji sportowej Makabi i znalazł się w komitetach organizacyjnych dwóch pierwszych Olimpiad Machabejskich. Od momentu zamieszkania w Jerozolimie był także członkiem Hagany. Pełnił w niej rolę instruktora, a od 1925 roku był dowódcą kompanii. Następnie w latach 1929–1931 pełnił funkcję dowódcy Hagany w dystrykcie jerozolimskim[1].
Działalność w podziemiu[edytuj | edytuj kod]
Po tym, jak ludność arabska przeprowadziła pogromy Żydów w Palestynie w 1929 roku wraz z częścią dowódców Hagany domagał się bardziej zdecydowanej odpowiedzi na akty arabskiej przemocy i sprzeciwił się polityce hawlagi[a]. Żądania te nie zostały spełnione i w 1931 roku wraz z mającymi podobne poglądy członkami Hagany wystąpił z organizacji i przystąpił do Hagany Bet (Hagana Le’umit)[1][2][3]. Jednocześnie został jej pierwszym dowódcą[1]. Zaangażowany był w szkolenia i zakup broni z Finlandii, a także z Polski[4].
W grudniu 1936 roku podpisał porozumienie z Ze’ewem Żabotyńskim zgodnie, z którym dowództwo podziemnej organizacji miało być wyłaniane przez przewodniczącego Nowej Organizacji Syjonistycznej. Co więcej, dokument stanowił, że bojownicy Tehomiego nie będą działali przeciwko interesom rewizjonistów na arenie międzynarodowej[5][6][7]. Tehomi miał jednak zastrzeżenia do umowy i chciał, aby Żabotyński zgodził się na połączenie Hagany Bet z Haganą. Przywódca rewizjonistów nie chciał się na to zgodzić, gdyż, jak uważał, wówczas w Palestynie nie byłoby niezależnej organizacji, która sprzeciwiłaby się podziałowi mandatu między Żydów i Arabów[5][8]. Wobec tego w kwietniu 1937 roku Tehomi powrócił z grupą dowódców do Hagany[5].
W maju 1937 roku został wybrany do centrali Hagany oraz jej dowództwa, powierzono mu także kwestie związane ze szkoleniem. W 1939 roku opuścił szeregi Hagany i zaangażował się w pomoc przy Aliji Bet, m.in. przy aliji członków Makabi Warszawa[4].
Po wybuchu wojny pomagał w organizowaniu struktur zwalczających niemieckich szpiegów w Palestynie. Pomógł w utworzeniu grupy dywersyjnej arabskojęzycznych Żydów pod dowództwem Maurice’a Fischera, których w tajemnicy przed Brytyjczykami wywieziono do Bejrutu. Kiedy dowiedzieli się o tym Brytyjczycy, to wydali Tehomiemu zakaz przebywania w Bejrucie, a po powrocie do Palestyny został umieszczony w areszcie domowym[4].
Działalność po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]
Po wojnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pomagał Hillelowi Kookowi[4]. Mieszkał również w Hongkongu[9].
Zmarł w 1990 roku[10].
Zabójstwo Jacoba de Haana[edytuj | edytuj kod]
30 czerwa 1924 roku w Jerozolimie został zabity Jacob de Haan, holenderski Żyd, poeta i dziennikarz. Początkowo był zagorzałym syjonistą. Jednak z czasem związał się ze środowiskiem ortodoksyjnym i stał się jego rzecznikiem w sprawie unieważnienia Deklaracji Balfoura i działalności antysyjonistycznej[9][11]. Wsparcie, jakie de Haan udzielał środowiskom ortodoksyjnym poprzez mediacje z Brytyjczykami i Arabami, było negatywnie postrzegane przez przywódców ruchu syjonistycznego. Przez długi czas środowiska syjonistyczne zaprzeczały swojemu udziałowi w zaplanowaniu i przeprowadzeniu zamachu, oskarżając o to Arabów[11].
W 1983 roku Tehomi ujawnił materiały, z których miało wynikać, że w sprawę zabójstwa był zamieszany także Jicchak Ben Cwi, późniejszy prezydent Izraela, a także Dawid Ben Gurion[9]. W udzielonym w 1985 roku wywiadzie telewizyjnym Tehomi miał się przyznać do tego, iż brał udział w zabójstwie[11]. Sprawa pierwszego zabójstwa politycznego w żydowskiej historii w XX wieku nie została rozwiązana, nie wiadomo także, kto wydał rozkaz zabójstwa de Haana. Podawane wersje wydarzeń są sprzeczne, a sam Tehomi nie określił swojej roli w zabójstwie[12].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hawlaga była polityką samopowstrzymywania przed użyciem siły wobec ludności arabskiej przez żydowskich osadników, którą przyjął Jiszuw i socjaliści, aby nie zaogniać stosunków z Wielką Brytanią Heller 2017 ↓, s. 223.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Tidhar ↓, s. 2127.
- ↑ Heller 2017 ↓, s. 223.
- ↑ Shindler 2006 ↓, s. 189.
- ↑ a b c d Tidhar ↓, s. 2128.
- ↑ a b c Heller 2017 ↓, s. 224.
- ↑ Shindler 2006 ↓, s. 194.
- ↑ Ben-Jerucham 1975 ↓, s. 634.
- ↑ The Etzel and the Policy of Restraint [online], Instytut Żabotyńskiego [dostęp 2024-04-12].
- ↑ a b c Segew 2010 ↓.
- ↑ מפקדי האצ"ל [online], Petah Tikva Municipality [dostęp 2024-04-12].
- ↑ a b c Kaufman 2011 ↓.
- ↑ Maniw 2010 ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ch. Ben-Jerucham, ספר בית"ר : קורות ומקורות - כרך ב: אל העם, t. 2, Tel Awiw-Jerozolima: Hamerkaz Press Ltd., 1975 [dostęp 2024-04-12].
- Daniel K. Heller, Jabotinsky’s Children. Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism, Princeton-Oxford: Princeton University Press, 2017, ISBN 978-0-691-17475-4.
- Elijahu Kaufman, קורבן השלום הראשון [online], News1, 1 lipca 2011 [dostęp 2024-04-12].
- Omri Maniw, יהודי מחסל יהודי: סיפור הרצח של יעקב דה-האן, „Makor Riszon”, 17 marca 2010 [dostęp 2024-04-12].
- Tom Segew, שיעור היסטוריה | מיהו הרוצח החדש-ישן של יעקב דה-האן?, „Ha-Arec”, 18 marca 2010 [dostęp 2024-04-12].
- Cloin Shindler, The Triumph of Military Zionism, New York: I.B. Tauris & Co. Ltd., 2006, ISBN 1-84511-030-7.
- David Tidhar, אברהם תהומי (זילברג) [online], Encyclopedia of the Founders and Builders of Israel, s. 2127–2128 [dostęp 2024-04-11].