Babilońska mapa świata
| Babilońska mapa świata |
|---|
|
| gliniana tabliczka z Babilońską mapą świata; zbiory British Museum (BM 92687) |
Babilońska mapa świata[1] – schematyczny obraz świata znanego Babilończykom (wraz z komentarzem) znajdujący się na pochodzącej z Mezopotamii glinianej tabliczce, przechowywanej obecnie w zbiorach British Museum (BM 92687)[2].
Tabliczka
[edytuj | edytuj kod]Częściowo uszkodzona gliniana tabliczka o wymiarach 12,2 × 8,2 cm została odkryta w roku 1882 przez asyryjskiego archeologa Hormuzda Rassama podczas wykopalisk na stanowisku Abu Habbah, utożsamianym ze starożytnym miastem Sippar, około 60 km na północ od Babilonu[2][3]. Umieszczone na niej dwa teksty i objaśnienia na mapie zapisane są pismem klinowym w języku akadyjskim, którym posługiwano się zarówno w Babilonii, jak i w Asyrii. Mapa zajmuje większą część strony przedniej. Nad nią znajduje się pierwszy z tekstów. Drugi tekst pokrywa całą tylną stronę tabliczki. Widniejąca na niej mapa i towarzyszące jej teksty opublikowane zostały po raz pierwszy w 1889 roku przez F.E. Peisera[4].
Datowanie i miejsce powstania
[edytuj | edytuj kod]Sama tabliczka datowana jest w przybliżeniu na VI wiek p.n.e. (ok. 600-500 rok p.n.e.), czyli na okres nowobabiloński lub perski[2]. Jak jednak informuje zakończenie tekstu, była ona tylko kopią starszej, niezachowanej tabliczki[2], która według uczonych mogła pochodzić z ok. VIII-VII wieku p.n.e., gdyż na ten okres datuje się powstanie "babilońskiej mapy świata"[5].
Na podstawie samej treści "babilońskiej mapy świata" jej opracowanie datuje się na VIII-VII wiek p.n.e.[3] Nie mogła ona powstać przed IX wiekiem p.n.e., gdyż jej twórca podaje nazwę aramejskiego plemienia Bit-Jakini, które zaczyna pojawiać się w tekstach od tego właśnie wieku[3]. Dodatkowo nie nazywa on „morza” tradycyjnym akadyjskim słowem tâmtu, jak w tekstach wcześniejszych, lecz zapożyczonym z języka aramejskiego słowem marratu, którego użycie poświadczone jest po raz pierwszy w inskrypcjach asyryjskiego króla Salmanasara III (858-824 p.n.e.)[3]. Z drugiej strony mapa nie mogła powstać później niż w VII wieku p.n.e., gdyż zaznaczone na niej zostały państwa Asyria i Urartu, których upadek nastąpił w końcu VII wieku p.n.e.
Mapa oryginalnie została opracowana najprawdopodobniej w Babilonii, gdyż centralne miejsce zajmuje na niej rzeka Eufrat i położone nad nią miasto Babilon. Nie była to raczej Asyria, którą zaznaczono w formie niewielkiego owalu na skraju mapy.
Treść tabliczki
[edytuj | edytuj kod]Mapa
[edytuj | edytuj kod]Mapa zajmuje środkową i dolną część przedniej strony tabliczki. Ma ona formę dwóch koncentrycznych okręgów z ośmioma (pięć zachowanych) trójkątami wychodzącymi z okręgu zewnętrznego. W kręgu wewnętrznym znajduje się „kontynent” z zaznaczonymi miastami, krainami, górami, bagnami i kanałami. „Kontynent” z północy na południe przecina duża rzeka (dwie równoległe linie) identyfikowana z Eufratem[6] Cały „kontynent” otacza dokoła „morze” (akad. marratu), zajmujące na mapie przestrzeń pomiędzy wewnętrznym a zewnętrznym okręgiem. Poza okręgiem zewnętrznym, oznaczone w formie wychodzących z niego trójkątów, znajdują się „wyspy” (akad. nagû), będące najprawdopodobniej legendarnymi, odległymi krainami.
| „Legenda” do mapy | ||
|---|---|---|
|
Tłumaczenie objaśnień znajdujących się na mapie[7] (słowa w nawiasach zapisane kursywą są w języku akadyjskim, a te zapisane zwykłą czcionką w języku sumeryjskim) | |
| ||
Tekst na przedniej stronie tabliczki
[edytuj | edytuj kod]Na przedniej stronie tabliczki, w jej górnej części ponad mapą, znajduje się tekst w języku akadyjskim. Jest on mocno uszkodzony (szczególnie jego początek), ale zachowane fragmenty zdają się wskazywać, iż wymieniał on mityczne stworzenia (np. ptaka Anzu, węża-smoka czy człowieka-skorpiona), egzotyczne zwierzęta (np. gazele, małpy czy kameleony) i legendarne postacie (np. Utnapisztima czy Sargona), które – jak się wydaje – zamieszkiwać miały pokazane na mapie odległe i nieznane „wyspy”[2]. Zdaniem niektórych uczonych tekst ten, w przeciwieństwie do tekstu na tylnej stronie tabliczki, nie towarzyszył pierwotnie mapie, lecz dodany został później, gdyż brak jest w nim bezpośredniego odniesienia do „wysp”, a „morze” nazywane jest tâmtu, a nie marratu[3]. Sam autor tabliczki też zaznacza w kolofonie na końcu tekstu drugiego, iż znajdujące się na niej teksty i mapę „razem zebrał”.
| Transliteracja tekstu klinowego | Tłumaczenie treści |
|---|---|
|
|
Tekst na tylnej stronie tabliczki
[edytuj | edytuj kod]Tekst ten zajmuje całą tylną stronę tabliczki. Jest bardzo uszkodzony i miejscami trudny do zrozumienia. Jego treść wydaje się być opisem „wysp” ukazanych na mapie. Określenie „wysp” akadyjskim słowem nagû i wzmianki o odległości do nich mierzonej w „milach” (bēru) wyraźnie nawiązują do objaśnień na mapie, wskazując, że tekst ten powstać musiał razem z nią i miał jej towarzyszyć[5]. Wymienienie w tekście 8 „wysp” wskazuje, że na mapie pierwotnie znajdować się ich musiało również osiem.
| Transliteracja tekstu klinowego | Tłumaczenie treści |
|---|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W literaturze fachowej dotyczącej starożytnego Bliskiego Wschodu stosowana jest też nazwa „Mappa Mundi”; W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 20.
- ↑ a b c d e Map of the World – opis zabytku na oficjalnej stronie British Museum. www.britishmuseum.org. [dostęp 2016-03-01]. (ang.).
- ↑ a b c d e W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 26.
- ↑ W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 20.
- ↑ a b W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 25.
- ↑ Dwie równoległe linie przecinają prostokąt (13) oznaczony jako Babilon. W I tys. p.n.e. Eufrat przepływał przez środek Babilonu; W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 27.
- ↑ Na podstawie: W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 20-22.
- ↑ „Mila” lub „podwójna godzina (marszu)” (akadyjskie bēru, sumeryjskie danna) jest asyryjsko-babilońską miarą długości, równą ok. 10,8 km; M. Stępień, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 171.
- ↑ a b Na podstawie: W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 22-23.
- ↑ Utnapisztim jest jednym z bohaterów akadyjskiego Eposu o Gilgameszu. Dzięki pomocy boga Enkiego udało mu się przetrwać potop, a następnie umieszczony został przez bogów w odległej krainie u „ujścia rzek”; M.G. Kovacs, The Epic of Gilgamesh, Stanford University Press, Stanford 1989, s. 103.
- ↑ „Sargon i Nur-Adad, król Puruszhandy” są bohaterami akadyjskiego eposu šar tamhāri („Król walki”), opowiadającego o wyprawie Sargona Wielkiego do odległego, anatolijskiego miasta Puruszhanda, rządzonego przez króla Nur-Adada; P. Puchta, šar-tamhāri, w: O. Drewnowska-Rymarz i inni, Mity akadyjskie, seria Antologia literatury mezopotamskiej, Wydawnictwo AGADE, Warszawa 2000, s. 160-164.
- ↑ Akadyjskie słowo parsiktu (sumeryjskie bariga) oznacza miarę pojemności równą ok. 60 litrom; może też oznaczać naczynie o takiej właśnie pojemności; M. Stępień, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 172.
- ↑ „Palec” (akadyjskie ubãnu, sumeryjskie šu.si) jest miarą długości równą ok. 1,66 cm; M. Stępień, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 171.
- ↑ 1 UŠ jest miarą długości równą 720 „łokciom” (ok. 360 m); akadyjskie ṣuppan jest liczbą podwójną od ṣuppu, miary długości równej 60 „łokciom” (ok. 30 m); 1 UŠ i 2 ṣuppu dają więc w sumie 840 „łokci” czyli ok. 420 m; M. Stępień, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 171.
- ↑ „Lina” (akadyjskie aślu, sumeryjskie eše2) jest miarą długości równą ok. 60 m; M. Stępień, Kodeks Hammurabiego, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 2000, s. 171.
- ↑ Na podstawie: W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 23-24.
- ↑ Na podstawie: W. Horowitz, Mesopotamian..., s. 24-25.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- W. Horowitz, Mesopotamian Cosmic Geography, Eisenbrauns, Winona Lake 1998.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Map of the World – opis zabytku na oficjalnej stronie British Museum. www.britishmuseum.org. [dostęp 2016-03-01]. (ang.).