Bajgiel
Bajgiel (jid. בייגל, w wymowie dialektalnej bajgl, w wymowie standardowej bejgl; por. niem. Beugel „rogal”[1]) – żydowskie pieczywo wypiekane od XVII wieku[2]. Często bywa mylony z obwarzankiem[3].
Jest to rodzaj drożdżowej bułki w kształcie pierścienia, o zwartym miąższu i miękkiej skórce. Swoją konsystencję zawdzięcza krótkiemu czasowi wyrastania ciasta oraz temu, że przed pieczeniem wkłada się go na kilka sekund do wrzącej wody. Bajgle posypane są czasem makiem, sezamem lub płatkami suszonej cebuli. Wytwarza się także słodkie odmiany, często z dodatkiem rodzynek i cynamonu[4].
Bajgiel został wymyślony w Europie Środkowej w Polsce, prawdopodobnie w Krakowie, jak wskazuje dokument z 1610 wzmiankujący bajgle jako prezenty dawane kobietom po urodzeniu dziecka. Inne, częste wyjaśnienie pochodzenia bajgla głosi, że przybył on do Polski jako prezent z Wiednia, na cześć zwycięstwa króla Jana Sobieskiego nad Turkami w 1683[5].
Ok. 1900 żydowscy emigranci z Polski przenieśli bajgle na Manhattan. Piekarze do 1950 wyrabiali je ręcznie, później zaczęto je produkować maszynowo, co umożliwiło szybką, opłacalną produkcję żydowskiego pieczywa[5].
W 1927 pochodzący z Siedliszcza pod Chełmem piekarz Harry Lender (Henryk Lender) wyemigrował z Lublina i przybył do New Haven w Connecticut, gdzie założył pierwszą w Stanach Zjednoczonych fabrykę bajgli poza Nowym Jorkiem[6]. Jego firma jako pierwsza wyprodukowała mrożone bajgle, a wprowadzając bajgle do supermarketów rozpowszechniła je wśród mas[5].
Obecnie dwa miasta znane są z wyrobu bajgli: Nowy Jork i Montreal; w Nowym Jorku bajgle są tak popularne, że wypadki przy ich krojeniu są jedną z głównych przyczyn przyjęć na ostry dyżur[7][8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wielki słownik wyrazów obcych PWN. Mirosław Bańko (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-14455-5.
- ↑ Historia bajgla (j.ang.)
- ↑ Krakowscy piekarze: obwarzanek to nie bajgiel, wiadomosci.gazeta.pl
- ↑ Alan Davidson: The Oxford Companion to Food. Oxford University Press, 2014, s. 53. ISBN 0-19-967733-6. (ang.)
- ↑ a b c op. cit.
- ↑ Piotr Nazaruk, Imperium Hersza Lendera, Blog Ośrodka „Brama Grodzka ‐ Teatr NN”, 16 grudnia 2019 [dostęp 2019-12-17] (pol.).
- ↑ Ronald D. Siegel, "Uważność. Trening pokonywania codziennych trudności", str. 49, wyd. Czarna Owca, 2011
- ↑ Bagel Safety (Don’t be an ER Statistic!) (ang.). New York Bagels, 2014-03-16. [dostęp 2020-09-05].