Bezkres poranka

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bezkres poranka. O teologii poetyckiej i teologiach kontrkultury
Autor

Michał Gołębiowski

Tematyka

literaturoznawstwo, teologia[1]

Typ utworu

esej[1]

Data powstania

2020

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Kraków

Język

język polski

Data wydania

2020

Wydawca

Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów

poprzednia
Niewiasta z perłą 		następna
Ojcowie Kościoła i dylematy religijności wczesnonowożytnej
Cytaty w Wikicytatach

Bezkres poranka. O teologii poetyckiej i teologiach kontrkultury – książka eseistyczna Michała Gołębiowskiego wydana w 2020 roku nakładem Wydawnictwa Tyniec w ramach biblioteki Christianitas.

W 2022 roku książka otrzymała Nagrodę Specjalną Identitas[2][3][4][5].

Treść[edytuj | edytuj kod]

Podejmowanym w książce tematem jest teologiczność poezji w rozmaitych jej realizacjach, od wczesnego chrześcijaństwa po Młodą Polskę i modernizm, jak również odbicie idei capax Dei w twórczości kontrkulturowej lat 60. XX wieku (m.in. artystów hippisowskich, The Who, The Byrds czy Jima Morrisona)[1][6][7]. Integralną częścią książki są medytacyjne rozważania na temat metafizyki literatury oraz twórczości artystycznej[8]. Specyfika poezji została wyjaśniona przez pryzmat egzystencjalnej samotności osoby ludzkiej:

Antoni Lange był przekonany, że wszelka twórczość literacka, a w szczególności twórczość poetycka, wyrasta z problemu cierpienia, jednocześnie będąc na ten problem swoistą odpowiedzią. Sensem liryki jest ponoć przynoszenie pocieszenia poprzez przetwarzanie bólu we wzniosłość. Jest w tym oczywiście sporo racji, choć takie postawienie sprawy nie wyczerpuje tematu. Sądzę zatem, że podstawową dominantą twórczości lirycznej, czymś, co nadaje jej życie i sens, jest samotność człowieka (...). Wiersz jest bowiem krokiem w stronę złamania wspomnianej samotności poprzez próbę „przekazania nieprzekazywalnego”. Ale jest przy tym próbą z góry skazaną na niepowodzenie, ruchem, który na zawsze pozostanie tylko gestem i próbą. I właśnie to napięcie tłumaczy specyficzną formę niedosłowności, jaką przybiera dzieło liryczne[9].

Autor definiuje kulturę zarówno przez pryzmat myśli młodopolskiej, m.in. Antoniego Langego i Henriego Bergsona (twórczość jako przejaw „pędu życiowego”), jak również katolickiego personalizmu spod znaku Jacquesa Maritaina („humanizm Wcielenia”) oraz Karola Wojtyły (twórczość jako naśladowanie Boskiego aktu stwórczego)[10].

Kontrkultura lat 60. XX wieku, reprezentowana przez tzw. „dzieci kwiaty”, została w książce zinterpretowana przez pryzmat długiego trwania, kontynuacji oraz ewolucji formuły życia proponowanej przez cyganerię artystyczną fin de siècle’u oraz zasad amerykańskiego transcendentalizmu[1][6].

Opinie[edytuj | edytuj kod]

Doceniono „prowokacyjne”, choć „uzasadnione akademicko” zestawienia wspólnych kluczowych motywów poezji nowożytnej, modernistycznej, a także sztuki i muzyki rockowej związanej z ruchem hippisowskim[1][6][11][12]. Maciej Urbanowski określił eseistykę Gołębiowskiego jako „wyrafinowaną, także stylistycznie”[13], klasyfikując ją jako kulturową propedeutykę do wiary chrześcijańskiej[14].

Zdaniem Bastosza Jastrzębskiego przyjęta przez autora metoda przypomina podejście Ojców Kościoła do kultury, zwłaszcza ideę logos spermatikos („ziaren zbawienia [w kulturze pogańskiej]”) oraz anima naturaliter christiana („duszy ludzkiej z natury chrześcijańskiej”), czyli względnie inkluzywizmu teologicznego, uniwersalizmu zbawienia oraz pewnych interpretacji anonimowego chrześcijaństwa[7]. Marcin Cielecki dostrzegł tutaj podobieństwa do hermeneutyki prawosławnego teologa, Oliviera Clémenta[15]. W książce Dziedziniec pogan Cielecki pisze:

Tekst raz napisany żyje dalej w lekturze. Michał Gołębiowski nie czyni zatem nic innego, jak czyta. Z zaangażowaniem, całym sobą, czyli tak, jak tego pragnąłby każdy autor. Pasja autora spotyka się z pasją czytelnika. Zapewne nie może być inaczej, gdy trwa spór dwóch namiętności. Michał Gołębiowski szuka i znajduje w pismach poetów „ten sens”, mnie pozostają znaki zapytania, znaki wątpliwości[16].

Jak zauważyła Marta Kwaśnicka, Bezkres poranka –

przypomina o tym, że literatura jest spotkaniem człowieka z jego tajemnicą. Uprawianie poezji polega na badaniu tego, co ludzkie; jest opisywaniem naszej kruchości i niesamowystarczalności, jest zatem także rodzajem myślenia religijnego (...). Autor przekonuje, że z otchłani ludzkiego serca wyczytać można naprawdę wiele i że czasem dobrze jest być zmiażdżonym czy wypalonym, jeśli w boleści udaje się poznać siebie[17].

Krzysztof Wołodźko stwierdził natomiast:

Można na Bezkres poranka spojrzeć jeszcze inaczej. Poezja i teologia, kultura i mistyka służą autorowi jako lustro, w którym wszyscy możemy się przejrzeć. Człowiek religijny skonfrontowany jest z człowiekiem poreligijnym (...). Gołębiowski nie występuje w roli moralisty, nie mówi nam otwartym tekstem, czy to źle, czy dobrze. Poezja poreligijna i człowiek poreligijny (...) wciąż staje wobec tajemnicy, wciąż mierzy się z pytaniami ostatecznymi, a egzystencjalny ból bywa dojmujący i nie do ugaszenia[11].

Zdaniem Jaremy Piekutowskiego –

Gołębiowski (...) odnajduje istotowe dla chrześcijaństwa wartości i elementy estetyki w bardzo różnych dziełach kultury, także w tych, które w pewnych wersjach tradycyjnej wizji świata się nie mieszczą. Taki jest też „Bezkres poranka” – zbiór szkiców poświęconych poezji i niestrudzonemu odnajdywaniu w niej elementu metafizycznego i mistycznego. A może nie jest ono „niestrudzone”, tylko właśnie jak najbardziej naturalne?[8]

W 2022 roku książka otrzymała Nagrodę Specjalną Identitas[2][3][4][5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Gałkowski 2021 ↓, s. 19-20.
  2. ↑ a b Tomasz Grzywaczewski z Nagrodą Identitas 2022. Michał Gołębiowski i Łukasz Kozak z Nagrodami Specjalnymi Identitas.
  3. ↑ a b Szóstka nominowanych do Nagrody Identitas 2022 – Instytut Książki.
  4. ↑ a b Szóstka nominowanych do Nagrody Identitas ’22.
  5. ↑ a b Znamy nominowanych do Nagrody Identitas 2022. Pojadą na Arktykę.
  6. ↑ a b c Wiater 2021 ↓, s. 18.
  7. ↑ a b Jastrzębski 2020 ↓, s. 13-15.
  8. ↑ a b Piekutowski 2020 ↓, s. 13-15.
  9. ↑ Gołębiowski 2020 ↓, s. 27-28.
  10. ↑ Gołębiowski 2020 ↓, s. 25-39.
  11. ↑ a b Wołodźko 2022 ↓, s. 113.
  12. ↑ Dąbrowska 2021 ↓, s. 165-168.
  13. ↑ Urbanowski 2022 ↓, s. 46.
  14. ↑ Urbanowski 2022 ↓, s. 47.
  15. ↑ Cielecki 2021 ↓, s. 13-15.
  16. ↑ Cielecki 2023 ↓, s. 35.
  17. ↑ Nominowani w edycji Nagrody ’22.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Marcin Cielecki: Dziedzinec pogan. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2023.
  • Marcin Cielecki. Kartkowanie światła. „Nowy Napis”, 2021. 
  • Judyta Dąbrowska. Jim Morrison poetą religijnym? O książce Michała Gołębiowskiego „Bezkres poranka”. „Pressje”, 2021. 
  • Juliusz Gałkowski. Człowiek pascalowski czyta wiersze. „Nowe Książki”, 2021. 
  • Michał Gołębiowski: Bezkres poranka. O teologii poetyckiej i teologiach kontrkultury. Kraków: Tyniec, 2020.
  • Bartosz Jastrzębski: Przedmowa do książki „Bezkres poranka”. Kraków: Tyniec, 2020.
  • Jarema Piekutowski. Pokój między Gombrowiczem a Sienkiewiczem. „Nowa Konfederacja”, 2020. 
  • Maciej Urbanowski. Wątki religijne w najnowszej prozie polskiej. Kilka uwag. „Nowy Napis”, 2022. 
  • Elżbieta Wiater. Szukanie śladów Boga. „Nowe Książki”, 2021. 
  • Krzysztof Wołodźko. Kontrkultura i chrześcijaństwo. Opowieść nieoczywista. „Znak”, 2022. 

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bezkres_poranka&oldid=70650755”