Ciąg wektorowany
Ciąg wektorowany – rozwiązanie konstrukcyjne pozwalające na zmianę (w pewnym zakresie) kierunku wektora siły ciągu silnika odrzutowego i rakietowego względem własnej osi podłużnej. Kierowanie wektorem ciągu uzyskuje się przez zmianę kąta pomiędzy osiami symetrii dyszy wylotowej a pozostałej części silnika. Zmianę ustawienia kierunku dyszy lub tylko jej elementów wykonują siłowniki. Próby zbudowania samolotu z ciągiem wektorowanym, w którym do uzyskania zmiany kierunku wektora ciągu porusza się całym silnikiem nie wyszły poza fazy badań eksperymentalnych. Podczas załogowych lotów na Księżyc, w programie Apollo, człon zniżania modułu księżycowego miał przegubowo zawieszony silnik, w którym zmianę wektora ciągu uzyskiwano poprzez poruszanie całym silnikiem[1].
Samoloty wyposażone w silniki z wektorowanym ciągiem odznaczają się podwyższoną manewrowością przez co mogą wykonywać figury akrobacyjne wymagające dużej zwrotności, jak np. tzw. "kobra", mają też możliwość wykonywania skróconych lub całkowicie pionowych startów i lądowań (VTOL i STOL). Rozwiązanie to ma jednak również wady, wśród których na pierwszy plan wysuwają się trudności w kontroli wyposażonego w wektorowany ciąg samolotu, co wymaga najnowocześniejszych elektronicznych systemów kontroli aerodynamiki płatowca oraz wektora ciągu, o bardzo dużym stopniu niezawodności.
Odmiana silników z wektorowanym ciągiem (Rolls-Royce Bristol Pegasus 101) używana jest w brytyjskim samolocie Harrier będącym pierwszym samolotem wyposażonym w to rozwiązanie. Wektorowanie ciągu polega w tym przypadku na obrocie całych dysz silnika (samolot posiada jeden silnik z kilkoma dyszami). Dzięki temu Harrier ma możliwość wykonywania lotu charakterystycznego dla śmigłowców: zawisu, przemieszczeń bocznych a także lotu do tyłu.
Innym przykładem statku powietrznego wykorzystującym ciąg wektorowany jest amerykański V-22 Osprey. Jest to statek powietrzny posiadający na końcach nieruchomych skrzydeł silniki, które mają możliwość wykonywania obrotu dookoła osi łączącej oba silniki.
Wektorowanie ciągu stosowane jest także w śmigłowcach i w tym przypadku jest związane ze specyfiką tych statków powietrznych. Wektorowanie ciągu uzyskuje się tu poprzez sterowanie skokiem okresowym łopat wirnika nośnego. Zmienny wektor ciągu został też po raz pierwszy zastosowany także w silnikach rakietowych – we wchodzącym w skład amerykańskiego systemu antybalistycznego Ballistic Missile Defense – pocisku Kinetic Energy Interceptor (KEI), w którym każdy z trzech stopni napędowych dysponuje własnym systemem wektorowania ciągu.
Lista samolotów z ciągiem wektorowanym[edytuj | edytuj kod]
 |
Ta sekcja wymaga określenia jasnych kryteriów wyboru. |
- Boeing V-22 Osprey (turbośmigłowy)
- General Dynamics F-16 MATV
- Hawker Siddeley Harrier
- NASA Dryden F-15 ACTIVE
- Lockheed F-22 Raptor
- Lockheed F-35 Lightning II
- McDonnell Douglas/British Aerospace AV-8B Harrier II
- McDonnell Douglas F-18 HARV
- McDonnell Douglas X-36
- Mikojan-Guriewicz MiG-35
- Moller Skycar
- Rockwell-MBB X-31
- Suchoj Su-30 (w wersji MKI)
- Suchoj Su-37
- X-44 MANTA
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ LM 10 Handbook and Subsequent Volume 1. [w:] Main Propulsion Subsystem [on-line]. National Aeronautics and Space Administration. s. 252. [dostęp 2012-04-17]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Artykuł o silniku EJ200. eurofighter-typhoon.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-22)]. (ang.)