Cis (roślina)
Cis (Taxus) – rodzaj roślin z rodziny cisowatych (Taxaceae), których przedstawiciele występują w Europie, Azji północnej, wschodniej i południowo-wschodniej, północno-zachodniej Afryce oraz Ameryce Północnej (na południu sięgając po Salwador)[4]. W Polsce rośnie w naturze tylko jeden gatunek – cis pospolity (Taxus baccata). W sumie w obrębie rodzaju wyróżnia się 7[5]–9[6] mało zróżnicowanych gatunków, na tyle do siebie podobnych, że przez niektórych systematyków opisywane są jako podgatunki w ramach jednego gatunku – cisa pospolitego[7]. Są to krzewy i drzewa zazwyczaj dwupienne[5] i pozbawione żywicy [7]. Wszystkie gatunki z rodzaju są trujące z powodu zawartości w roślinach (z wyjątkiem osnówek) alkaloidu taksyny. Zawierają także diterpen o nazwie paklitaksel, zwany też taksolem, będący lekiem przeciwnowotworowym. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, także ich mieszańce, wyróżnia się setki odmian uprawnych[4]. Drewno jest ciężkie, twarde, o kolorze czerwonobrunatnym i z tych względów poszukiwane jako surowiec snycerski i meblarski[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Zimozielone krzewy i drzewa o korze czerwono zabarwionej i odpadającej płatami[7].
- Liście
- Ułożone pozornie dwurzędowo – w jednej płaszczyźnie (ich nasady ułożone są na pędzie skrętolegle). Równowąskie, osadzone są na krótkich ogonkach. Płaskie, ale często wygięte. Od spodu z dwoma paskami aparatów szparkowych w kolorze żółto-zielonym lub szaro-zielonym[5][7].
- Organy generatywne
- Strobile męskie są drobne, kuliste, żółtawe i pojawiają się pojedynczo w kątach liści na dolnej stronie pędów. Dojrzałe rozchylają łuski ukazując od 4 do 16 mikrosporofili zawierające po 6–8 worków pyłkowych ułożonych w kręgi. Strobil żeński okryty łuskami zawiera tylko jeden zalążek. Po zapyleniu rozwija się pojedyncze nasiono otoczone z boków kubkowatą i mięsistą osnówką[5][7][4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Jeden z rodzajów rodziny cisowatych (Taxaceae). Wykaz gatunków[6]:
- Taxus baccata L. – cis pospolity
- Taxus brevifolia Nutt. – cis krótkolistny
- Taxus canadensis Marshall - cis kanadyjski
- Taxus cuspidata Siebold & Zucc. – cis japoński
- Taxus floridana Nutt. ex Chapm.
- Taxus fuana Nan Li & R.R.Mill
- Taxus globosa Schltdl.
- Taxus sumatrana (Miq.) de Laub.
- Taxus wallichiana Zucc. - cis Wallicha
- Taxus × media Rehder – cis pośredni
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-27] (ang.).
- ↑ a b c Christenhusz, M.J.M., J.L. Reveal, A. Farjon, M.F. Gardner, R.R. Mill, and M.W. Chase (2011). A new classification and linear sequence of extant gymnosperms. Phytotaxa 19: 55-70.
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-22].
- ↑ a b c Taxus (ang.). W: The Gymnosperm database [on-line]. [dostęp 2011-11-18].
- ↑ a b c d John Silba: Encyclopaedia Coniferae. Harold N. Moldenkeand, Alma L. Moldenke, 1986, s. 205, seria: Phytologia Memoroirs VIII.
- ↑ a b Taxus (ang.). W: The Plant List [on-line]. The Kew Gardens. [dostęp 2011-11-18].
- ↑ a b c d e Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ Czesław Jura & Halina Krzanowska, 1998: Encyklopedia biologiczna. Hasło "Cis" (Bogdan Zemanek ). Wydawnictwo OPRES, Kraków.