Czarcia miotła
Czarcia miotła – rodzaj potworności roślin objawiający się powstaniem wyrośla, będącego gęstym skupieniem silnie rozgałęzionych, nienormalnie rozwiniętych pędów płonnych. Czarcie miotły występują na drzewach i krzewach – zarówno liściastych, jak i iglastych[1]. Na jednym drzewie czy krzewie może występować więcej niż jedna, obserwowano przypadek, gdy na jednej jodle było ich kilkadziesiąt. Są długoletnie, u jodły na przykład żyją nawet 20 lat[2]. Powstają wskutek zahamowania rozwoju pędu głównego i patologicznego rozwoju wszystkich pąków bocznych (normalnie rozwijają się tylko niektóre z nich)[1]. Bezpośrednimi przyczynami takiego zaburzonego rozwoju pędów są:
- infekcje grzybowe (powodowane m.in. przez szpetkowce i rdzowce), bakteryjne lub wirusowe. Znane są następujące gatunki grzybów powodujące powstawanie czarcich mioteł: Melampsorella caryophyllacearum na jodłach, Taphrina betulina na brzozach (czarcia miotła brzozy), Taphrina epiphylla na olszach, Taphrina carpini na grabach, Taphrina institiae na śliwach i Taphrina acerina na klonie zwyczajnym[2], Chrysomyxa arctostaphyli na świerkach.
- mutacje w merystemie wierzchołkowym pędów[3]. Wykazują własności dziedziczne. Zaobserwowano, że po wysianiu nasion z szyszek wyrosłych na takich czarcich miotłach pewna ilość wyrosłych z nich nowych drzew również posiada czarcie miotły. Udaje się je przeszczepiać na zdrowe drzewa[4].
Czarcie miotły wywoływane przez organizmy pasożytnicze bywają zaliczane do galasów typu organoidowego, tj. będących rozpoznawalnymi organami[5].
Sadzonki z pędów pobranych z czarcich mioteł spowodowanych przez mutacje zachowują specyficzny sposób wzrostu i wykorzystywane są przez szkółkarzy do otrzymywania nowych odmian. Przykładem jest np. kultywar świerka pospolitego Picea abies 'Little Gem', otrzymany z czarciej miotły świerka odmiany 'Nidiformis'. Niektórzy szkółkarze uzyskane w ten sposób kultywary poddają ochronie patentowej[6]. W leśnictwie czarcie miotły nie powodują istotnych szkód ze względu na sporadyczność występowania[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Czesław Greń. Roślinne potworki. „Wiedza i Życie”. 5, maj 2010. Prószyński Media.
- ↑ a b Karol Manka: Fitopatologia leśna. Warszawa: PWRiL, 2005, s. 208. ISBN 83-09-01793-6.
- ↑ Szweykowska Alicja, Szweykowski Jerzy (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ Szymon Wierdak. Zapiski dendrologiczne. [dostęp 2018-04-09].
- ↑ Grzegorz Gryziak, Stanisław Muszyński. Geneza i klasyfikacja zmian teratologicznych u roślin. „Kosmos”. 54 (2–3), s. 267–271, 2005.
- ↑ Wojciech Górka. Pasjonat czarcich mioteł. „Szkółkarstwo”. 3, 2005. Plantpress.
- ↑ Mała encyklopedia leśna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991. ISBN 83-01-08938-5.