Czarownik (ptak)
| ||
| Seleucidis melanoleucus[1] | ||
| (Daudin, 1800) | ||
 Samiec (w niewoli w Jurong Bird Park, Singapur) | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Nadrząd | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | wróblowe | |
| Podrząd | śpiewające | |
| Rodzina | cudowronki | |
| Rodzaj | Seleucidis Lesson, 1834[2] | |
| Gatunek | czarownik | |
| Synonimy | ||
|
Seleucidis melanoleucus[3] | ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | ||
 | ||
Czarownik[5] (Seleucidis melanoleucus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny cudowronek, jedyny przedstawiciel rodzaju Seleucidis. Występuje endemicznie na Nowej Gwinei. Niezagrożony wyginięciem.
Spis treści
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisał po raz pierwszy François Marie Daudin w roku 1800 pod nazwą Paradisea melanoleuca. Jako miejsce zebrania holotypu wskazał „Waigiou”[6], jednak było to błędne oznaczenie i chodziło o półwysep Vogelkop lub wyspę Salawati[3]. Odnotowano międzyrodzajową hybrydyzację z ozdobnikiem wspaniałym (Ptiloris magnificus) oraz cudowronką mniejszą (Paradisaea minor). Wyróżnia się dwa podgatunki[6].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Wyróżnia się następujące podgatunki[7][6]:
- S. m. melanoleucus (Daudin, 1800), występujący w zachodniej, południowej i wschodniej Nowej Gwinei oraz na wyspie Salawati;
- S. m. auripennis Schluter, 1911, którego stanowiska odnotowano w północnej Nowej Gwinei, od rzeki Mamberamo po Ramu.
Środowiskiem życia czarownika są nizinne lasy deszczowe, zwłaszcza te, które są okresowo lub stale zalane, z obecnością pandanów (Pandanus) oraz sagownic (Metroxylon). Czarownik obecny jest do 180 m n.p.m.[6]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samce mierzą 33 cm długości, zaś ich masa ciała wynosi 170-217 g. Długość ciała samic to około 35 cm, zaś masa ciała waha się między 160-188 g. U samca podgatunku nominatywnego cała głowa jednolicie czarna z miedziano-zielonym połyskiem, zaś na wierzchu głowy fioletowym. Wierzch ciała, w tym pokrywy skrzydłowe jednolicie czarne z zielonomiedzianym połyskiem. Pokrywy skrzydłowe duże, skrzydełko, lotki II i III rzędu i pokrywy nadogonowe opalizująco granatowe lub fioletowe, miejscami barwy magenty, a lotki I rzędu czarne. Broda, gardło i pierś czarne z miedzianozielonym połyskiem. Pióra odgradzające dolny obszar piersi od dalszej części spodu ciała szmaragdowozielone, opalizujące. Dalsza część spodu ciała jednolicie żółta. Na każdym boku znajduje się 6 piór o wyglądzie podobnym do drutu - tworzą je znacznie wydłużone stosiny, w połowie długości zagięte do góry. Stąd angielska nazwa czarownika, „Twelve-wired Bird-of-paradise”. Tęczówka intensywnie krwistoczerwona. Za okiem obecny pas nagiej skóry, jednak nie wyróżnia się. Skóra w kącie dzioba niebieskozielona. Nogi różowe[6].
Samica mniejsza od samca, jednak jej ogon jest dłuższy. Górna połowa głowy i tył szyi wraz z karkiem smoliście czarne ze słabym fioletowym połyskiem. Pozostała część wierzchu ciała włącznie ze skrzydłami kasztanowobrązowa. Spód ciała białawy, pokryty ciemnymi prążkami. Nogi i stopy różowe. Osobniki podgatunku auripennis cechują mniejsze wymiary, zwłaszcza dzioba (patrz: tabela), ponadto samice mają gęściejsze prążki na spodzie ciała[6].
Uśrednione wymiary podane w mm, jeśli nie zaznaczono inaczej, przedstawia poniższa tabela[3].
| Osobnik | Długość skrzydła | Długość ogona | Długość skoku | Długość czaszki | Długość dzioba | Szerokość dzioba | Masa ciała (g) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ♂ S. m. melanoleucus | 177 | 71 | 41 | 102 | 71 | 7,4 | 205 |
| ♀ S. m. melanoleucus | 165 | 108 | 38 | 92,8 | 64,5 | 7,5 | 187 |
| ♂ S. m. auripennis | 168 | 65 | 39,3 | 95,5 | 65,3 | 6,8 | 189 |
| ♀ S. m. auripennis | 158 | 99 | 36,5 | 88,8 | 60,5 | 7,1 | 161 |
Głos[edytuj | edytuj kod]
U samca, w okresie toków, występują dwa głosy. Kiedy odzywa się, podnosi skrzydła ukazując żółte boki. Pierwszy głos to gardłowe, nosowe i zawodzące (dosłownie lamentujące) harnhr hahn lub hahng. Wydaje z siebie również serie 3-8 hahr-haw haw haw, zapisywanych przez różnych autorów jako ca'h, wah, wau, wauk lub oww; pierwszy dźwięk najwyższy, potem następuje przerwa, a kolejne dźwięki wydawane są gwałtownie. Kiedy samica przybywa, samiec odzywa się wyższym, jękliwym, natarczywym, nosowym twang hahng-hahng-hahng-hahng-hahng. Prócz tego wydaje z siebie dźwięki podobne jak ptaki z rodzaju Paradisaea, bełkoczące koi-koi koi koi koi[6]. Wydawanie donośnego głosu wabiącego umożliwia czarownikowi elastyczny odcinek tchawicy[8].
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Czarownik żywi się owocami, w szczególności pandanów. Prócz tego zjada pokarm zwierzęcy, głównie stawonogi, ale i małe żaby i jaszczurki, oraz nektar. Zdaje się, że zjada tyle samo owoców co innego pokarmu. W trakcie żerowania zwinny, zwisa głową w dół, przeszukując dziury w gałęziach. Przyłącza się do stad mieszanych innych cudowronek oraz fletowców - Pitohui (wilgi)[6]. Bardzo płochliwy[8].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Okres lęgowy trwa od końca stycznia do końca października lub początku listopada (w okolicach Port Moresby). U samców jądra są powiększone od stycznia do lutego i od czerwca do grudnia. Gatunek poligyniczny. Samce tokują na wyeksponowanej, często martwej, gałęzi. Samce badane w okolicach Nomad River (dopływ Strickland) i Kakoro rozmieszczone były średnio co 730 m od siebie. Popisy obejmują krzyżowanie się dziobem z samicą, unoszenie żółtych piór na bokach (ptak zdaje się być głównie żółty[8]) oraz eksponowanie tych wydłużonych, rozwieranie dzioba („gaping”) - ukazuje niebieskozieloną plamę, dotykanie głowy samicy swoimi wydłużonymi piórami. Samica sama buduje gniazdo i wyprowadza lęg. Gniazdo mieści się na pandanie lub sagownicy do 14 m nad ziemią. Tworzy je płytki kubeczek osadzony na przez pnączy lub niepokrytych gałęziach, utworzony z kory pandanów, gałęzi i liści, a wyściełany korzeniami i włóknami roślinnymi. Zniesienie liczy 1, rzadko 2 jaja. Inkubacja w niewoli trwa 20 dni. Młode opuszczają gniazdo po 30 dniach od wyklucia[6].
Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
Przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern)[4]. Znajduje się w załączniku CITES II. Stan populacji słabo znany ze względu na trudne do badania środowisko, jednak ze względu na szeroki zasięg i preferowany typ środowiska zdaje się nie być zagrożona[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Seleucidis melanoleucus, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Seleucidis, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.) [dostęp 2014-05-04]
- ↑ a b c Clifford B. Frith & Dawn W. Frith. Biometrics of the Birds of Paradise (Aves: Paradisaeidae): with observations on variation and sexual dimorphism. „Memoirs of the Queensland Museum”. 41 (1). s. 169 i 194.
- ↑ a b BirdLife International 2012, Seleucidis melanoleucus [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015 [online], wersja 2015-3 [dostęp 2015-11-11] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Paradisaeidae Vigors, 1825 - cudowronki - Birds of paradise (wersja: 2015-10-31). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2015-11-11].
- ↑ a b c d e f g h i j Twelve-wired Bird-of-paradise (Seleucidis melanoleucus). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions. [dostęp 15 kwietnia 2014].
- ↑ F. Gill, D. Donsker: Crows, mudnesters & birds-of-paradise (ang.). IOC World Bird List: Version 5.4. [dostęp 2015-11-11].
- ↑ a b c David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, BirdLife International (mapy wyst.), Phil Benstead i inni: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 397. ISBN 978-83-01-15733-3.
