Czosnek grzebieniasty

Czosnek grzebieniasty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Podrodzina	czosnkowe
Rodzaj	czosnek
Gatunek	czosnek grzebieniasty
	Nazwa systematyczna
	Allium carinatum L.; Sp. pl. 1:297. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czosnek grzebieniasty (Allium carinatum L.) – gatunek rośliny z rodziny amarylkowatych. Rodzimym obszarem jego występowania jest Europa od Francji na zachodzie po Szwecję i kraje bałtyckie na północy i Ukrainę oraz zachodnią Turcję na wschodzie^[3]^[4].

Na terytorium Polski gatunek znany był długi czas tylko z udokumentowanego w 1924 roku stanowiska w rezerwacie Bielinek nad Odrą, później nieodnalezionego, w związku z czym miał status gatunku wymarłego. W lipcu 2017 r. dr Lucjan Rutkowski odkrył stanowisko czosnku przy ul. Polnej w Toruniu^[5]. W 2023 gatunek ten znaleziony został na dwóch stanowiskach w gminie Komańcza w Bieszczadach^[6].

Morfologia

Pokrój: Bylina, geofit, posiadająca pod ziemią kulistą lub jajowatą cebulę okrytą białymi lub brunatnymi błonami. Wyrasta z niej głąbik o wysokości 20-100 cm, sztywny i w dolnej części ulistniony. Jest bardzo podobny do czosnku zielonawego.
Liście: Słabo rynienkowate, o szerokości 2-5 mm.
Kwiaty: Zebrane w baldach o nierównej długości szypułkach. W kwiatostanie często powstają zielone cebulki. Kwiaty są lejkowatodzwonkowate, o fioletowych lub purpurowych działkach i wyraźnie grzebieniastych działkach (stąd gatunkowa nazwa rośliny). Pręciki są o wiele dłuższe od działek okwiatu.

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na dwa podgatunki^[7]:

Allium carinatum subsp. carinatum – występuje w całym zasięgu gatunku; baldach z cebulkami, torebki powstają rzadko
Allium carinatum subsp. pulchellum (G.Don) Bonnier & Layens – rośnie w południowej Europie; baldach bez cebulek, kwiaty i torebki liczne

Zagrożenia i ochrona

Gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016)^[8]^[9], w Polskiej czerwonej księdze roślin (2014)^[10] i na obszarze Polski prawdopodobnie wymarły (kategoria zagrożenia EX)^[11]. Na czerwonej liście w wydaniu z 2016 roku posiada kategorię RE (wymarły w obszarze Polski).

Zastosowanie

Jest uprawiany jako roślina ozdobna. Preferuje słoneczne stanowisko i potrzebuje żyznej i próchnicznej gleby. Rozmnaża się go przez cebulki przybyszowe lub przez siew nasion. Podobnie jak inne gatunki czosnków jest atakowany przez choroby i szkodniki, przede wszystkim przez śmietkę cebulankę, białą zgniliznę cebuli i nicienia niszczyka zjadliwego^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-09] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-01].
↑ Allium carinatum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-08-07] .
↑ Roślina uznana za wymarłą rosła w Toruniu, „Onet Kujawsko-Pomorskie”, 7 września 2017 [dostęp 2017-09-07] (pol.).
↑ W Bieszczadach odkryto czosnek grzebieniasty [online], rzeszow.tvp.pl, 7 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-07] .
↑ Allium carinatum na eMonocot. e-monocot.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. [dostęp 2013-11-20]
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

Bibliografia

Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-09] (ang.).

[3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-01].

[powo-4] Allium carinatum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-08-07] .

[5] Roślina uznana za wymarłą rosła w Toruniu, „Onet Kujawsko-Pomorskie”, 7 września 2017 [dostęp 2017-09-07] (pol.).

[6] W Bieszczadach odkryto czosnek grzebieniasty [online], rzeszow.tvp.pl, 7 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-07] .

[7] Allium carinatum na eMonocot. e-monocot.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. [dostęp 2013-11-20]

[8] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[10] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[checklist-11] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.

[E-12] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]