Dialekt wschodniobośniacki

Dialekt wschodniobośniacki^[1], gwary wschodniej Bośni^[2] (serb.-chorw. istočnobosanski dijalekt, srednjobosanski dijalekt^[3]) – dialekt sztokawski należący do grupy starosztokawskich^[4], używany przez Chorwatów i Muzułmanów zamieszkujących obszar Bośni pomiędzy Fojnicą, Kreszewem, Sarajewem i Tuzlą^[2].

Klasyfikacja tego dialektu jest sporna, gdyż bywa uznawany zarówno za odrębny dialekt^[3], jak i za ugrupowanie gwar (poddialekt) dialektu wschodniohercegowińskiego, choć pierwotnie odrębne^[2]. Niektóre cechy fonetyczne nawiązują także do dialektów czakawskich^[5].

Cechy językowe

Dialekt wschodniobośniacki wyróżnia się takimi cechami fonetycznymi, jak:

zasadniczo rozwój *ě (jać) do dyftongicznego ie, np. diete, bielo, choć z licznymi ekawizmami, np. letat, detelina, terat oraz ikawizmami, np. nedil’a, sinica, bižat, sikira^[6],
rozwinięcie wtórnego jacia z *i w pozycji przed *r, np. dijérat, mȉjer, vȍdijer, smijérati, kȍmpijēr, a także po r i l, np. kȍriēsno, cvijél’at^[7],
rozwój psł. *šč, *žǯ do šć i žđ, np. ògnīšće, gȕšćer wobec literackiego ògnjīšte, gȕštēr^[2],
zachowanie niecofniętego akcentu opadającego, np. djecôm, djevôjka^[2],
zachowanie iloczasu przed akcentem, np. vōjskê^[2],
ślady rozwoju *ď > j, np. meja ‘granica’, tuji ‘obcy’, przejścia ra > re, np. vrebac ‘wróbel’, wyjątkowo też rozwój sonantycznego *l̥ w uo, np. žuoč < psł. *žĺ̥čь ‘żółć’ wobec literackiego žuč^[8],
w wielu gwarach brak wtórnej jotacji w formach typu dojdem~dojem, netjak, rodjak, prutje, kravje, tupji^[7],
uproszczenia grup spółgłoskowych dn, dń, dm, np. jena, zańi, oma(χ) lub geminacja, np. zajenno, ponne^[7].

Spośród cech morfologicznych należy wymienić:

narzędnik liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich zakończonych na spółgłoskę o końcówce -im, np. solim ‘solą’, krvim ‘krwią’^[9],
w mianowniku liczby mnogiej częste formy na -ovi, nawet po spółgłosce palatalnej, np. mišovi, danovi, mjesecevi~mjesecovi^[9],
sporadyczny dopełniacz liczby mnogiej z końcówką zerową, np. kilu krušak, pet (χ)il’ad^[9],
zachowana jest odmiana przymiotników określonych i nieokreślonych, np. zdrava insana, mrtvu insanu, u Matićevu dolu^[9],
aoryst jest żywą kategorią, przy czym często używana jest forma 3. os. l. poj. w funkcji 1. os., np. ja ode^[9],
imperfekt w zasadzie zanikł^[9],

W leksyce bardzo liczne są orientalizmy, oprócz tego występuje wiele italianizmów i germanizmów (dawne w terminologii górniczej, ale też nowsze)^[9].

Милош Окука: Српски дијалекти. Nowy Sad: Prometej, 2018. ISBN 978-86-515-1368-1. (serb.).
Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.