Przejdź do zawartości

Dialekt

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Dialekt – wieloznaczny termin lingwistyczny. W najogólniejszym znaczeniu dialekt to odmiana języka, która odznacza się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi czy gramatycznymi, odróżniającymi ją od innych form tego języka[1]. W szerokim ujęciu dialektem jest każda odmiana języka związana z pewną grupą osób, zarówno niestandardowa odmiana regionalna lub społeczna, jak i język standardowy[2] lub odmiana stosunkowo bliska standardowi[3]. W wąskim znaczeniu dialekt to ograniczona terytorialnie i społecznie odmiana języka, występująca w formie mówionej[4] lub odmiana o niższym prestiżu niż język standardowy[5][6].

Różnice dialektalne wykazują zasadniczo wszystkie języki świata[a], przy czym tylko niektóre z nich mają swoją odmianę ogólną (standardową)[7]. Odmiana standardowa to inaczej tzw. dialekt standardowy (ang. standard dialect)[8][9]. Pewną formą dialektu (wariantem językowym o ustalonej strukturze) posługuje się każdy użytkownik języka. Niejednokrotnie czynniki społeczne prowadzą do porzucania cech dialektalnych na rzecz cech języka standardowego, uważanych za neutralne geograficznie[2]. O ile w niektórych społecznościach dochodzi do zaniku różnorodności dialektalnej, to w wielu częściach świata cechy dialektalne nadal się utrzymują, a nawet ulegają wzmocnieniu. Dialekt często odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu tożsamości danej grupy społecznej[10].

Wszystkie dialekty w jednakowy sposób rządzą się zespołem zasad gramatycznych, choć bywają mniej lub bardziej zróżnicowane, zarówno w stosunku do siebie, jak i języka standardowego[11][12]. Standard to zwykle ta odmiana, która jest promowana przez system szkolnictwa i wykorzystywana w ogólnokrajowych transmisjach medialnych; odmiana skodyfikowana w gramatykach, słownikach i innych opracowaniach[9]. Dialekty o niższym statusie społecznym, które nie zostały uprzywilejowane w procesie standaryzacji językowej, są nazywane dialektami niestandardowymi[13]. W różnych zakątkach Europy i obu Ameryk odnotowano wypieranie dialektów regionalnych przez standard lub odmiany bliskie standardowi, czemu sprzyjają przemiany społeczne[14]. W niektórych tradycjach lingwistycznych wyróżnia się odmiany pośrednie między dialektami sensu stricto a odmianą standardową[15].

Zakres odrębności dialektalnych różni się w zależności od języka. Niektóre języki, jak np. rosyjski, cechują się stosunkowo niewielkim zróżnicowaniem dialektalnym, a istniejące dialekty mają dość szeroki zasięg geograficzny. W przypadku innych języków, takich jak niemiecki, można wyróżnić dużą liczbę wciąż żywych dialektów[16]. Same dialekty mogą być zróżnicowane wewnętrznie i wykazywać drobne różnice na poziomie lokalnym[16]. W terminologii polskiej odmiany miejscowe, o stosunkowo niewielkim zasięgu, są nazywane gwarami, a zespół kilku lub kilkunastu gwar klasyfikuje się jako dialekt; równocześnie nierzadko termin „gwara” jest stosowany jako synonim dialektu[17]. Granice między poszczególnymi dialektami bywają nieostre i trudne do wyznaczenia[18][19].

Badaniem dialektów (zwłaszcza regionalnych) zajmuje się dział językoznawstwa – dialektologia[20][21]. W rozumieniu dialektologii tradycyjnej dialekt to byt przeciwstawiany językowi standardowemu[22].

Historia terminu

[edytuj | edytuj kod]

Termin „dialekt” wywodzi się z greckiego słowa diálektos (stgr. διάλεκτος) oznaczającego dyskurs, rozmowę, sposób mówienia, a które z kolei pochodzi od słów diá (stgr. διά „poprzez”) i legō (stgr. λέγω „mówię”). Określenie to pojawiło się w europejskim piśmiennictwie już w XVI wieku[23] i pierwotnie oznaczało sposób mówienia, manierę charakterystyczną dla danego mówiącego[24].

Współcześnie pod pojęciem dialektu rozumie się odmianę jakiegoś języka, wyodrębnioną na podstawie pewnych odmienności, sprowadzających się do zróżnicowania geograficznego języka (prymarne znaczenie terminu) lub stratyfikacji społecznej jego użytkowników[25]. Istnieje rozróżnienie między dialektami sensu stricto a socjolektami, czyli odmianami społecznymi (stratyfikacyjnymi). Podział ten nie jest jednak ścisły, gdyż odmiany geograficzne (terytorialne) bywają zarazem ograniczone socjalnie i mogą pełnić funkcję socjolektów[26][27].

Słowem „dialekt” często określa się formy języka bez postaci pisanej, w opozycji do form ustandaryzowanych lub literackich (tzw. grafolektów[28]), o których mawia się „języki”[29][30]. Mianem dialektów bywają określane autonomiczne języki, które są pozbawione wsparcia instytucjonalnego lub tradycji piśmienniczej (niekiedy mowa np. o „dialektach afrykańskich”, w kontekście omawiania języków Afryki)[31]. Użycie to jest niezgodne z terminologią językoznawczą, gdzie „dialekt” to odmiana danego języka[32].

Rodzaje dialektów

[edytuj | edytuj kod]

Można wyróżnić dialekty regionalne, będące przedmiotem tradycyjnych badań dialektologicznych, oraz dialekty socjalne, których istnienie zostało stwierdzone przez późniejszą dialektologię miejską[3].

Brytyjski językoznawca Peter Trudgill proponuje następujący podział dialektów:

  • dialekty tradycyjne (ang. traditional dialects) – silnie zróżnicowane odmiany języka, właściwe dla obszarów wiejskich. Ulegają zanikowi wskutek nowoczesnych przemian społecznych, pod wpływem procesów globalizacji, powszechnej oświaty i środków masowego przekazu[3]. Popularnie pod pojęciem dialektu rozumie się właśnie dialekty tradycyjne[33].
  • dialekty mainstreamowe (ang. mainstream dialects) – odmiany języka wypierające dialekty tradycyjne, kształtujące się wraz z procesami mieszania i niwelacji dialektów. Należą do nich zarówno odmiany standardowe (np. brytyjska angielszczyzna standardowa), jak i odmiany niestandardowe (dialekty miejskie). Nie są tak wewnętrznie zróżnicowane jak dialekty tradycyjne i występują poza terenami wiejskimi; jednocześnie w dużym stopniu odzwierciedlają stratyfikację społeczną[3]. Dialekty miejskie bywają przedmiotem krytyki na gruncie tradycji preskryptywizmu[34], a dawni dialektolodzy postrzegali je jako „zniekształcone” formy języka standardowego[35].

Inna klasyfikacja zakłada istnienie dialektów prymarnych i sekundarnych. Dialekty prymarne (pierwszorzędne) to odmiany językowe, których geneza sięga okresu sprzed ustanowienia standardu na danym obszarze językowym; mają charakter odmian siostrzanych wobec odmiany, która stała się standardem. Dialekty sekundarne (wtórne) są natomiast związane ze zróżnicowaniem lokalnym rozwijającym się po uformowaniu języka standardowego[36]. Odmiany pośrednie między dialektami sensu stricto a odmianą standardową (mowa o standardzie z cechami lokalnymi/regionalnymi) są nazywane na różne sposoby, w zależności od tradycji danego języka; np. niem. Umgangssprache, wł. italiano regionale[15].

Język jako zespół dialektów

[edytuj | edytuj kod]

Język daje się rozpatrywać jako zespół dialektów, w skład którego wchodzą z jednej strony odmiany regionalne i społeczne, a z drugiej – ponadgwarowe standardy (odmiany społecznie prestiżowe)[6][37][38]. Język, jako zbiór różnych tworów językowych, zawsze się manifestuje w postaci pewnej odmiany[39]. Z tego wynika, że każdy użytkownik języka posługuje się jakimś dialektem (rozumianym jako odmiana języka), standardowym lub niestandardowym. Pośród dialektów wchodzących w skład języka nie można wyróżnić odmian wyższych ani niższych (pod względem cech wewnętrznych), choć obiegowe poglądy często przypisują rozmaitym dialektom różną wartość, a dany dialekt może być powiązany z określoną rolą komunikacyjną[40][41].

Praktyka używania dwóch odmian języka przez jedną wspólnotę komunikatywną jest nazywana dyglosją[42][43].

Charakterystyka pojęcia

[edytuj | edytuj kod]

W rozumieniu językoznawstwa dialekt jest formą egzystencji języka charakterystyczną dla pewnej grupy jego użytkowników. Termin ten odnosi się w pierwszej kolejności do odmian wydzielonych geograficznie[25] (geolektów/regiolektów), choć w szerszym sensie, typowym dla językoznawstwa angielskiego (gdzie dialect to w praktyce często synonim variety[15][44]), może dotyczyć także mowy jakiejś grupy społecznej (socjolekt)[45] lub etnicznej (etnolekt)[46]. Zgodnie z powszechnie spotykanym ujęciem jako swoiste dialekty można rozpatrywać wszystkie odmiany języka, także standardowe (literackie)[9][47]. W lingwistyce czyni się zatem rozróżnienie między dialektami standardowymi a dialektami niestandardowymi (lub wernakularnymi)[13][48]. Równocześnie w języku codziennym[6][9][32], a także w niektórych tradycjach językoznawczych występuje węższe rozumienie terminu, zgodnie z którym dialekt to regionalny (czasami socjalny) wariant języka, z założenia odróżniany od języka standardowego[4][49]. Takie znaczenie jako główne przyjmują terminy pokrewne w wielu językach europejskich (niem. Dialekt; fr. dialecte; wł. dialetto; ros. диалект, dialekt), gdzie dialekt jest kojarzony z odmianami niestandardowymi[15][50] lub w szczególności regionalnymi (rzadziej socjalnymi)[6]. W tekstach anglojęzycznych podkreśla się neutralność terminu „dialekt”, który nie jest przeciwstawiany standardowi[13][32].

Oba podejścia do definicji dialektu funkcjonują równolegle, choć w przypadku niektórych języków stosowanie opozycji standard-dialekt budzi wątpliwości z przyczyn obiektywnych. Przykładem może być język włoski, w którym podstawę języka standardowego tworzy dialekt florencki, równorzędny innym dialektom tego języka, które mogą być zresztą rozpatrywane jako siostrzane języki romańskie[51]. Odmiany standardowe, które są rozwijane w procesie planowania językowego, mogą mieć różne pochodzenie – czasem w charakterze standardu i odmiany jednoczącej społeczność przyjmuje się istniejący dialekt prestiżowy, a czasem dochodzi do wypracowania odmiany pandialektalnej, łączącej cechy różnych odmian lokalnych[52].

Poszczególne dialekty można często dzielić na mniejsze formy, odzwierciedlające ich wewnętrzne zróżnicowanie: warianty[53] lub poddialekty (subdialekty), w polskiej tradycji językoznawczej nazywane gwarami[54][55]. Terminy „dialekt” i „gwara” są jednak często traktowane jako równoznaczne, zarówno w języku codziennym[56], jak i w użyciu językoznawczym[54][57][58]. Jeszcze inny termin – „narzecze” – to stosunkowo rzadki synonim odmiany dialektalnej, tradycyjnie określający jednostkę większą niż dialekt czy gwara; w dialektologii polskiej bywa używany sporadycznie, częściej występuje w opisach języków egzotycznych[59]. W tradycji francuskiej poza określeniem dialecte znany jest termin patois, który odnosi się do dialektów lokalnych uważanych za nieprestiżowe[60].

W kontekście badań literaturoznawczych pojęciem w praktyce tożsamym z szerzej ujmowanym dialektem jest rejestr[61]. W skrajnej definicji pojęcie dialektu odnosi się również do idiolektów, tj. kodów właściwych dla jednostek[62].

Inne znaczenia i pojęcia pokrewne

[edytuj | edytuj kod]

W języku codziennym mianem dialektów określa się również języki pozbawione formy pisanej lub standaryzacji, używane w krajach rozwijających się[63] lub odizolowanych częściach świata[32]. Takie znaczenie terminu nie znajduje szerokiej akceptacji w literaturze językoznawczej[32], gdzie mówi się raczej o językach wernakularnych[64].

Specjaliści czynią rozróżnienie między terminami „dialekt”, „slang” i „akcent”: akcent w socjolingwistyce dotyczy jedynie sposobu wymowy, tzn. cech fonetycznych lub fonologicznych właściwych dla pewnej grupy ludzi[19], slang stanowi zaś zbiór specyficznych środków leksykalnych, zwykle nietrwałych i kojarzonych ze środowiskami młodzieżowymi[65]. Dialektem nazywa się natomiast odmianę języka, która jest odrębna na płaszczyźnie gramatyki, również w zakresie fonologii, a często także na poziomie słownictwa[19]. Szczegóły rozpatrywanych cech różnią się w zależności od tradycji lub sytuacji językowej. W Stanach Zjednoczonych akcent stanowi część dialektu, a w Wielkiej Brytanii jest uważany za element niezależny od dialektu[66].

Czasami dialekty regionalne (geograficzne) określa się mianem regiolektów lub geolektów[67][68]. W innym ujęciu termin „regiolekt” odnosi się do szczególnego typu postdialektalnych odmian języka (zwanych też interdialektami lub odmianami mieszanymi)[69]. Niekiedy pod pojęciem etnolektu rozumie się odmianę języka większościowego, która jest związana z jakąś społecznością napływową[46]. Równocześnie w językoznawstwie polskim termin „etnolekt” bywa używany jako neutralne określenie każdej etnicznej odmiany językowej, bez sugerowania ściślejszej klasyfikacji lingwistycznej (gwara, dialekt, zespół dialektów, język itp.)[70].

Język a dialekt

[edytuj | edytuj kod]

Dialektami nazywane są różne odmiany jednego języka mówionego. O uznaniu jakiegoś bytu językowego za odrębny język, nie zaś za wariant danego języka nierzadko bardziej decydują rozstrzygnięcia pozajęzykoznawcze niż językoznawcze[71]. W dyskusjach o różnicy pomiędzy językiem a dialektem przewija się popularny aforyzm „język to dialekt z armią i flotą wojenną”, ilustrujący zależność użycia tych nieostrych terminów od czynników socjopolitycznych[72]. Wyróżnianie odrębnych języków często ma bowiem charakter konwencjonalny i jest związane z rozmaitymi aspektami zewnętrznymi (społecznymi, politycznymi, religijnymi czy historycznymi)[73][74]. W publikacjach polskich pojawia się termin „etnolekt”, który ma zastosowanie w przypadkach, gdy próby sprecyzowania statusu danego bytu językowego (jako dialektu lub osobnego języka) budzą kontrowersje[75]. W niektórych sytuacjach samodzielny status języka można stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, gdyż jego odrębność od innych etnolektów (niem. Abstand) jest silnie zarysowana na wszelkich poziomach językowych (przykładem jest odosobniony język baskijski)[76][77].

Na gruncie językoznawstwa można uznać, że dwa kody tworzą jeden język, jeśli są między sobą zrozumiałe. Kryterium to nie jest jednak stosowane w sposób ścisły, gdyż zjawisko wzajemnej zrozumiałości może przybierać różne stopnie nasilenia i występować w sposób asymetryczny[72]. Rygorystyczne przestrzeganie tego kryterium uniemożliwiają również społeczne uwarunkowania językowe, w tym powstawanie organizmów państwowych[71] oraz procesy standaryzacyjne w obrębie kontinuów dialektalnych (sprzyjające wyodrębnianiu języków typu Ausbau)[78]. Odrębność języków narodowych może być uwydatniana poprzez niezależne próby planowania językowego (np. w krajach byłej Jugosławii)[79]. Nie mniej istotna dla statusu języka jest także odległość geograficzna poszczególnych społeczności i bytów językowych (np. w przypadku języków polinezyjskich), z czym zresztą wiążą się różnice na poziomie ekonomicznym, politycznym czy kulturowym[80]. Ponadto nie wszystkie społeczności posiłkują się terminami „dialekt” i „język”, co może prowadzić do nieporozumień. W krajach Pacyfiku języki często nie mają lokalnych nazw, a ich użytkownicy posługują się wyrażeniami typu „nasz język”, „właściwy język”; bądź wręcz odwrotnie – istnieje kilka nazw odnoszonych do tego samego języka (często są to nazwy znaczących miejscowości lub nazwy różnych dialektów, dla których nie istnieje wspólne określenie; odmiany takie bywają rozpatrywane w literaturze jako różne od siebie języki)[81]. W niektórych zakątkach świata trudno określić stopień wzajemnej zrozumiałości między językami, do czego przyczynia się praktyka wielojęzyczności[82][83].

Przykładem mowy o spornym statusie jest kaszubszczyzna, uznawana przez niektórych specjalistów za dialekt języka polskiego, a przez innych za język zupełnie odrębny od polszczyzny ogólnej. Także wśród użytkowników mowy kaszubskiej nie ma jednomyślności na powyższy temat; Ministerstwo Edukacji RP uznało ostatecznie w 1996 roku kaszubszczyznę za język regionalny. Z drugiej strony język chiński oficjalnie (i przez większość użytkowników) uznawany jest za jeden język o dużej liczbie dialektów, pomimo że całkowicie wzajemnie niezrozumiałych, a specjaliści uznają go raczej za zespół języków. Poglądowi temu sprzyja fakt, iż dialekty chińskie mają wspólną formę języka pisanego[84]. Jednocześnie północnogermańskie języki duński, szwedzki i norweski są w znacznej mierze wzajemnie zrozumiałe, lecz raczej nie kwestionuje się ich odrębności[85][86]. Południowosłowiańskie języki serbski, chorwacki, bośniacki i czarnogórski są niekiedy rozpatrywane jako odmiany jednego języka serbsko-chorwackiego, przy czym pomiędzy grupami ich użytkowników występują różnice socjopolityczne, kulturowe i religijne[87]. Z kolei regionalne odmiany języka arabskiego w wielu przypadkach nie są wzajemnie zrozumiałe, lecz mimo to mówi się o wspólnocie językowej, ze względu na wielopłaszczyznowe związki między kulturami arabskojęzycznymi oraz przywiązanie do klasycznego języka arabskiego (Classical Arabic) i wspólnej odmiany standardowej (Modern Standard Arabic, MSA)[88].

W niektórych zakątkach świata, gdzie ludność posługuje się blisko spokrewnionymi i podobnymi językami, można mówić o istnieniu kontinuum, w którym trudno nakreślić granice między różnymi językami[89]. Przykładowo pewne dialekty języka niderlandzkiego są zbliżone do gwar dolnoniemieckich, choć te używane w Holandii są uznawane za gwary niderlandzkie, a gwary w granicach Niemiec – za gwary niemieckie. Rozróżnienie to wynika z czynników politycznych i kulturowych[16].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Z wyjątkiem języków bardzo małych społeczności (McWhorter 1998 ↓, s. 30; Kapović 2010 ↓, przyp. 84, s. 55).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michał Garcarz, Przekład – pogromca kultury i języka. Utrata tożsamości tekstu na przykładzie tłumaczenia filmu Janosik na angielski, [w:] Maria Filipowicz-Rudek, Jadwiga Konieczna-Twardzikowa (red.), Nieznane w przekładzie, Kraków: Universitas, 2006 (Między oryginałem a przekładem XI), s. 289–312, ISBN 978-83-7188-859-5, OCLC 781238857 (ang.), patrz s. 294.
  2. ↑ a b Hurford 1994 ↓, s. 63.
  3. ↑ a b c d Gitte Kristiansen, Style-shifting and shifting style: a socio-cognitive approach to lectal variation, [w:] Gitte Kristiansen, René Dirven (red.), Cognitive Sociolinguistics: Language Variation, Cultural Models, Social Systems, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2008 (Cognitive Linguistics Research 39), s. 45–90, DOI: 10.1515/9783110199154.1.45, ISBN 978-3-11-019915-4 (ang.), patrz s. 83, przyp. 2.
  4. ↑ a b Dubisz, Karaś i Kolis 1995 ↓, s. 29.
  5. ↑ Chambers i Trudgill 1998 ↓, s. 3.
  6. ↑ a b c d Joan Swann, Ana Deumert, Theresa Lillis, Rajend Mesthrie, A Dictionary of Sociolinguistics, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2004, s. 76–77, DOI: 10.1515/9781474472968, ISBN 0-7486-1690-X, ISBN 0-7486-1691-8, ISBN 978-1-4744-7296-8, OCLC 857590398, JSTOR: 10.3366/j.ctvxcrv8w (ang.).
  7. ↑ Kapović 2010 ↓, s. 55.
  8. ↑ Lanstyák 2002 ↓, przyp. 17, s. 418.
  9. ↑ a b c d William McGregor, Linguistics: An Introduction, London: Continuum, 2009, s. 160, ISBN 978-1-84706-367-0 (ang.).
  10. ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 334–335.
  11. ↑ Hurford 1994 ↓, Relationships, s. 64–65.
  12. ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 313–314. Cytat: [...] all language varieties, no matter what their label or their political or social standing, are equally linguistically well formed and operate according to precise patterns or rules.
  13. ↑ a b c Schilling-Estes 2006 ↓, s. 312.
  14. ↑ Alberto M. Mioni, Standardization Processes and Linguistic Repertoires in Africa and Europe: Some Comparative Remarks, [w:] Peter Auer, Aldo di Luzio (red.), Variation and Convergence: Studies in Social Dialectology, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1988 (Soziolinguistik und Sprachkontakt / Sociolinguistics and Language Contact 4), s. 294–321, DOI: 10.1515/9783110851601.294, ISBN 978-3-11-085160-1, OCLC 900819664 (ang.), patrz s. 301–302.
  15. ↑ a b c d Berruto 2010 ↓, s. 230.
  16. ↑ a b c Ladislav Zgusta, Manual of lexicography, The Hague–Paris: Mouton, 1971 (Janua Linguarum. Series Maior 39), s. 169, DOI: 10.1515/9783111349183, ISBN 978-3-11-134918-3, OCLC 855425544 [dostęp 2021-08-23] (ang.).
  17. ↑ Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 232, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
  18. ↑ Hurford 1994 ↓, s. 65.
  19. ↑ a b c Chambers i Trudgill 1998 ↓, s. 5.
  20. ↑ Mistrík i in. 1993 ↓, s. 114.
  21. ↑ Ladislav Dvonč, K otázke sociálnych „nárečí“, „Slovo a slovesnost”, 18 (3), 1957, s. 180–183 (słow.), patrz s. 183.
  22. ↑ Jenny Cheshire, Viv Edwards, Henk Münstermann, Bert Weltens, Dialect and Education in Europe: A General Perspective, [w:] Jenny Cheshire i inni red., Dialect and Education: Some European Perspectives, Clevedon: Multilingual Matters, 1989 (Multilingual Matters 53), s. 1–12, ISBN 978-1-85359-035-1, OCLC 44961289 (ang.), patrz s. 4.
  23. ↑ Adam Fox, Oral and Literate Culture in England, 1500-1700, Oxford: Clarendon Press, 2000 (Oxford Studies in Social History), s. 57, ISBN 0-19-820512-0, ISBN 978-0-19-154229-9, OCLC 838872122 (ang.).
  24. ↑ Margaret W. Ferguson, Dido’s Daughters: Literacy, Gender, and Empire in Early Modern England and France, Chicago: University of Chicago Press, 2007, s. 91–94, ISBN 978-0-226-24318-4, OCLC 1055285131 (ang.).
  25. ↑ a b Zob. Hervey, Higgins i Loughridge 1995 ↓, s. 85; Lippi-Green 1997 ↓, przyp. 4, s. 247–248; Mistrík i in. 1993 ↓, s. 289; Dolník 1999 ↓, s. 202–203; Čermák 2011 ↓, przyp. 2, s. 45.
  26. ↑ Dolník 1999 ↓, s. 203.
  27. ↑ Hervey, Higgins i Loughridge 1995 ↓, s. 85.
  28. ↑ Leo Daugherty, The English Grapholect and the Introductory Composition Class, „College Composition and Communication”, 30 (2), 1979, s. 134–140, DOI: 10.2307/356315, ISSN 0010-096X, JSTOR: 356315 (ang.).
  29. ↑ Tomasz Kamusella, The History of the Normative Opposition of 'Language versus Dialect:' From Its Graeco-Latin Origin to Central Europe’s Ethnolinguistic Nation-States, „Colloquia Humanistica”, 5, 2016, s. 189–198 (ang.).
  30. ↑ Fasold 2006 ↓, s. 387.
  31. ↑ Dick Leith, A Social History of English, wyd. 2, London–New York: Routledge, 1997, s. 7, DOI: 10.4324/9780203992869, ISBN 978-1-134-71145-1, ISBN 0-415-16456-7, ISBN 978-0-203-99286-9, OCLC 37235010 (ang.).
  32. ↑ a b c d e Fodde Melis 2002 ↓, s. 35.
  33. ↑ Peter Trudgill, Lars-Gunnar Andersson, Bad Language, Oxford, UK: Basil Blackwell, 1990, s. 165, ISBN 0-631-17872-4, OCLC 21973314 (ang.).
  34. ↑ Mate Kapović, Anđel Starčević, Daliborka Sarić, O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj, [w:] Barbara Kryżan-Stanojević (red.), Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma, Zagreb: Srednja Europa, 2016, s. 45–67, ISBN 978-953-7963-47-7, OCLC 970772545 (chorw.), patrz s. 56.
  35. ↑ Trask 2000 ↓, s. 358.
  36. ↑ Berruto 2010 ↓, s. 231.
  37. ↑ Rodolfo Jacobson, The Bidialectal Student, „The English Record”, 24 (1), New York State English Council, 1973, s. 41–51 (ang.), patrz s. 42.
  38. ↑ Naír García Abelleira, Víctor M. Longa, Enseñando a los niños a discriminar. La plasmación de la ideología del estándar en la escuela., „Representaciones”, XI (2), 2015, s. 148–186 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13] (hiszp.), patrz s. 152.
  39. ↑ Lanstyák 2002 ↓, przyp. 4, s. 411.
  40. ↑ John Hartley, Communication, Cultural and Media Studies: The Key Concepts, wyd. 3, London–New York: Routledge, 2002, s. 64–65, DOI: 10.4324/9780203449936, ISBN 0-415-26888-5, ISBN 978-1-134-49206-0, ISBN 978-0-203-44993-6 (ang.).
  41. ↑ Jacqueline Imani Bryant, Dialect, [w:] Ronald L. Jackson II, Michael A. Hogg (red.), Encyclopedia of Identity, t. 1, Thousand Oaks: SAGE Publications, 2010, s. 219–221, ISBN 978-1-4129-5153-1, OCLC 436031215 (ang.).
  42. ↑ Dolník 1999 ↓, s. 204.
  43. ↑ James Sneddon, Diglossia in Indonesian, „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”, 159 (4), 2003, s. 519–549, DOI: 10.1163/22134379-90003741, ISSN 0006-2294, OCLC 6015523066, JSTOR: 27868068 (ang.).
  44. ↑ Błażej Osowski, Opracowania dialektologiczne w iSybislawie, [w:] Paweł Kowalski (red.), Z zagadnień informacji naukowej, terminoznawstwa i językoznawstwa, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2018 (Prace Slawistyczne. Slavica 144), s. 205–220, ISBN 978-83-64031-83-0, OCLC 1241607007 [dostęp 2023-10-06], patrz s. 212.
  45. ↑ Trask 2000 ↓, s. 315.
  46. ↑ a b Natalie Schilling-Estes, Walt Wolfram, American English: dialects and variation, wyd. 3, Hoboken: John Wiley & Sons, 2016 (Language in Society), s. 184, ISBN 978-1-118-39022-1, ISBN 978-1-118-39145-7, OCLC 919202335.
  47. ↑ Marianne Mithun, The Languages of Native North America, Cambridge: Cambridge University Press, 2001 (Cambridge Language Surveys), s. 299, ISBN 978-0-521-23228-9, ISBN 978-0-521-29875-9, ISBN 978-1-107-39280-9, OCLC 749527576 (ang.).
  48. ↑ Fodde Melis 2002 ↓, s. 36.
  49. ↑ Dolník 1999 ↓, s. 202–203.
  50. ↑ Ulrich Ammon, Standard variety, [w:] Ulrich Ammon i inni red., Sociolinguistics, wyd. 2, t. 1, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2004 (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft / Handbooks of Linguistics and Communication Science 3/1), s. 273–283, DOI: 10.1515/9783110141894.1.2.273, ISBN 978-3-11-014189-4, OCLC 614922494 (ang.).
  51. ↑ Martin Maiden, Mair Parry, Introduction by the editors, [w:] Martin Maiden, Mair Parry (red.), The Dialects of Italy, Abingdon–New York: Routledge, 1997, s. 1–4, DOI: 10.4324/9780203993880, ISBN 0-415-11104-8, ISBN 978-1-134-83436-5, ISBN 978-0-203-99388-0 (ang.), patrz s. 2.
  52. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Sustaining Language Use: Perspectives on Community-Based Language Development, Dallas: SIL International, 2016, ISBN 978-1-55671-267-8, ISBN 978-1-55671-420-7, OCLC 1291713358 (ang.), 3.2.4 More on language communities.
  53. ↑ Jiří Černý, Dějiny lingvistiky, Olomouc: Votobia, 1996, s. 395, ISBN 80-85885-96-4, OCLC 37391292 (cz.).
  54. ↑ a b Stanisław Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, wyd. 2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1994, s. 58, 105, ISBN 83-04-04251-7, OCLC 31217816.
  55. ↑ Tomasz Kamusella, Silesian: From Subdialect to Language after 1989, „Rocznik Polsko-Niemiecki” (24/1), 2016, s. 78–119, DOI: 10.35757/RPN.2016.24.05, ISSN 2720-0345 (ang.), patrz s. 96.
  56. ↑ Monika Szymańska, Regionalizmy językowe w świadomości użytkowników języka polskiego, Uniwersytet Śląski, Katowice 2011, s. 88.
  57. ↑ Ewa Siatkowska, Standaryzacja po kurpiowsku, „Polonica”, 37, 2017, s. 5–12, DOI: 10.17651/polon.37.12, ISSN 0137-9712, patrz s. 5.
  58. ↑ Jolanta Tambor, Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006 (Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 2401), s. 68, ISBN 83-226-1523-X, OCLC 70065498.
  59. ↑ Dubisz, Karaś i Kolis 1995 ↓, s. 85.
  60. ↑ Berruto 2010 ↓, s. 232.
  61. ↑ Lance St. John Butler, Registering the Difference: Reading Literature Through Register, Manchester: Manchester University Press, 1999, s. 188, ISBN 978-0-7190-5614-7, OCLC 41212530 (ang.).
  62. ↑ Leszek Berezowski, Dialect in translation, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1997, s. 12, ISBN 83-229-1685-X, LCCN 98192470, OCLC 39660096, OL: 470083M [dostęp 2019-11-26].
  63. ↑ Crystal 2008 ↓, s. 144.
  64. ↑ Einar Haugen, Dialect, Language, Nation, „American Anthropologist”, 68 (4), New Series, 1966, s. 922–935, DOI: 10.1525/aa.1966.68.4.02a00040, OCLC 9971098186, JSTOR: 670407 (ang.), patrz s. 927.
  65. ↑ Gerard Van Herk, What Is Sociolinguistics?, Chichester: John Wiley & Sons, 2012, s. 15, ISBN 978-1-4051-9318-4, OCLC 827709504 (ang.).
  66. ↑ Trask 2000 ↓, s. 89.
  67. ↑ Margaret E. Winters, Language across time: Historical linguistics, [w:] René Dirven, Marjolyn Verspoor (red.), Cognitive Exploration of Language and Linguistics, wyd. 2. popr., Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2004 (Cognitive Linguistics in Practice 1), s. 203–230, DOI: 10.1075/clip.1.10lan, ISBN 978-90-272-1906-0 (ang.), patrz s. 204.
  68. ↑ Christopher D. Land, Varieties of the Greek language, [w:] Stanley E. Porter, Andrew Pitts (red.), The Language of the New Testament: Context, History, and Development, Leiden: Brill, 2013 (Early Christianity in its Hellenistic context 3), s. 243–260, DOI: 10.1163/9789004236400_011, ISBN 978-90-04-23477-2, ISBN 978-90-04-23640-0, OCLC 839985102 (ang.), patrz s. 250.
  69. ↑ Bogusław Wyderka, O rozwoju polskich dialektów, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, 21 (2), 2014, s. 101–113, DOI: 10.14746/pspsj.2014.21.2.6, ISSN 2450-4939, patrz s. 110.
  70. ↑ Tomasz Wicherkiewicz, Ginące języki, etniczność, tożsamość i polityka, [w:] Nicole Nau i inni red., Języki w niebezpieczeństwie: księga wiedzy, Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2016, s. 105–133, DOI: 10.14746/9788394719845, ISBN 978-83-947198-4-5, OCLC 1150696484, patrz s. 105–106.
  71. ↑ a b Henryk Jaroszewicz, Współczesna społeczność bośniacka i jej język, „Rocznik Slawistyczny”, 54, G. Gebenther i Spółka, 2004, s. 131–149, patrz s. 132.
  72. ↑ a b Byrd i Mintz 2010 ↓, s. 72.
  73. ↑ Wardhaugh i Fuller 2015 ↓, s. 28–32.
  74. ↑ Čermák 2011 ↓, przyp. 3, s. 45.
  75. ↑ Majewicz 1989 ↓, s. 10.
  76. ↑ Vít Dovalil, Jazyk typu Ausbau – jazyk typu Abstand, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-22] (cz.).
  77. ↑ Lehel Peti, Vilmos Tánczos (red.), Language Use, Attitudes, Strategies: Linguistic Identity and Ethnicity in the Moldavian Csángó Villages, Cluj Napoca: Editura Institutului pentru Studierea Problemelor Minorităţilor Naţionale, 2012, s. 7, ISBN 978-606-8377-01-8 [dostęp 2024-06-28] (ang.).
  78. ↑ Peter Trudgill, Glocalisation and the Ausbau sociolinguistics of modern Europe, [w:] Anna Duszak, Urszula Okulska (red.), Speaking from the margin: global English from a European perspective, Frankfurt: Peter Lang, 2004 (Polish studies in English language and literature 11), s. 35–49, ISBN 978-3-631-52663-7, OCLC 55960868 (ang.).
  79. ↑ Schilling-Estes 2006 ↓, s. 313.
  80. ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, Bratislava: Lingea, 2015, s. 7–8, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
  81. ↑ Terry Crowley, John Lynch, Malcolm Ross, The Oceanic Languages, Richmond: Curzon Press, 2002, s. 21–22, DOI: 10.4324/9780203820384, ISBN 978-0-7007-1128-4, ISBN 978-0-203-82038-4, ISBN 978-0-415-68155-1, OCLC 847627595 (ang.).
  82. ↑ Gary Holton, Tobelo, München: Lincom Europa, 2003 (Languages of the World / Materials 328), s. 2, ISBN 3-89586-706-3, OCLC 52602506 (ang.).
  83. ↑ Volker Unterladstetter, Multi-verb constructions in Eastern Indonesia, Berlin: Language Science Press, 2020 (Studies in Diversity Linguistics 28), s. 35, 37, DOI: 10.5281/zenodo.3546018, ISBN 978-3-96110-216-7, OCLC 1154284367 [dostęp 2024-01-12] (ang.).
  84. ↑ Crystal 2008 ↓, s. 142.
  85. ↑ Byrd i Mintz 2010 ↓, s. 73.
  86. ↑ Wardhaugh i Fuller 2015 ↓, s. 31.
  87. ↑ Wardhaugh i Fuller 2015 ↓, s. 30–31.
  88. ↑ Wardhaugh i Fuller 2015 ↓, s. 32.
  89. ↑ Chambers i Trudgill 1998 ↓, s. 5 i nast.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dialekt&oldid=77272914”