Przejdź do zawartości

Diecezja chełmska (unicka)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Eparchia chełmska
Ilustracja
Widok katedry Narodzenia Bogurodzicy w Chełmie (rysunek z 2 poł. XVIII w.)
Państwo

 I Rzeczpospolita (1596—1795)
 Monarchia Habsburgów (1795—1807)
 Księstwo Warszawskie (1807—1815)
 Imperium Rosyjskie (1815—1875)

Siedziba

Chełm

Data powołania

1596

Data zamknięcia

1875

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

Kościół unicki w I Rzeczypospolitej

metropolia

kijowska (do 1839)

katedra

Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Chełmie

Podział administracyjny Kościoła greckokatolickiego w Polsce w 1772 roku

Chełmska diecezja unicka – dawna diecezja unicka, istniejąca w latach 1596–1875, z siedzibą w Chełmie.

Na synodzie w Brześciu w roku 1595, biskupi metropolii kijowskiej uchwalili tzw. „Artykuły do zjednoczenia z Kościołem rzymskim”. W roku 1596 na ponownym synodzie w Brześciu, część biskupów prawosławnych, w tym biskup chełmski, uznało zwierzchność Rzymu. Dzięki temu biskupi mogli min. zachować wysoką pozycję oraz korzystać z przywilejów, które nie objęłyby ich jako hierarchów prawosławnych.

Część duchownych i wyznawców prawosławia na terenie diecezji chełmskiej nie uznała unii i próbowała zorganizować na nowo prawosławną hierarchię. W 1621 roku patriarcha jerozolimski Teofanes III konsekrował prawosławnego biskupa chełmskiego, Paisjusza. W 1650 roku, na mocy ugody zborowskiej z Bohdanem Chmielnickim, król Jan Kazimierz przekazał diecezję prawosławnym, a w 1651 ponownie uznał prawa unitów. Konflikty z prawosławnymi mieszczanami chełmskimi zdarzały się jeszcze do roku 1678. Prawosławne bractwo lubelskie przystąpiło do unii w roku 1695, a bractwo zamojskie – w roku 1706.

Chełmska diecezja unicka została zlikwidowana przez władze carskie w 1875, jako ostatnia unicka diecezja na terenie Królestwa Polskiego.

Uniccy biskupi chełmscy

[edytuj | edytuj kod]
Lata urzędowania Biskup Uwagi
Biskupi ordynariusze unickiej diecezji chełmskiej
1596–1603 Dionizy Zbirujski wcześniej prawosławny biskup chełmski, sygnatariusz unii brzeskiej
1604–1619 Arseniusz Joann /Iwan/ Andrzejewski
1619–1625 Atanazy Pakosta
1625–1626 Teodor Mieleszko (Mieleszkowicz)
1626–1628 Józef Welamin Rutski jednocześnie metropolita kijowski, reformator kościoła unickiego (greckokatolickiego), Sługa Boży
1630–1649 Metody Terlecki przebudował katedrę unicką w Chełmie
1649 Atanazy Zachariasz Furs zmarł przed objęciem urzędu
1649–1687 Jakub Jan Susza początkowo administrator, od 1652 ordynariusz diecezji chełmskiej, popularyzator kultu Matki Bożej Chełmskiej
1687–1691 Augustyn Aleksander Łodziata koadiutor w latach 1685–1687
1691–1693 Jan Małachowski wcześniej greckokatolicki biskup przemyski
1693–1709 Gedeon Woyna-Orański
1711–1730 Józef Lewicki
1730–1756 Felicjan Filip Wołodkowicz późniejszy greckokatolicki biskup włodzimiersko-brzeski i metropolita kijowski
1756–1784 Maksymilian Ryłło późniejszy greckokatolicki biskup przemyski
1784–1790 Teodozy Rostocki późniejszy greckokatolicki metropolita kijowski
1790–1804 Porfiriusz Skarbek-Ważyński
1804–1810 Antoni Angełłowicz jednocześnie greckokatolicki biskup przemyski, później biskup kamieniecki, arcybiskup lwowski i metropolita halicki, rektor Uniwersytetu Józefińskiego
1810–1828 Ferdynand Dąbrowa-Ciechanowski
1828–1851 Filip Felicjan Szumborski
1851–1863 Jan Teraszkiewicz
1863–1866 Jan Mikołaj Kaliński
1866–1868 Józef Wójcicki zarządzał diecezją bez święceń biskupich
1868–1871 Michał Kuziemski
1871–1875 Marceli Popiel prawosławny administrator diecezji, późniejszy prawosławny biskup połocki i witebski, za jego czasów zlikwidowano greckokatolicką diecezję chełmską i włączono ją do kościoła prawosławnego
Lata urzędowania Biskup Uwagi
Biskupi pomocniczy unickiej diecezji chełmskiej
1819–1828 Wincenty Siedlecki
1843–1851 Jan Teraszkiewicz późniejszy biskup ordynariusz greckokatolickiej diecezji chełmskiej

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Bender R., Angielskie źródła do dziejów unii w Lubelskiem i na Podlasiu w XIX w., „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, (1967), z. 15, s. 245–248.
  • Bojarski J.P., Czasy Nerona w XIX wieku pod rządem moskiewskim czyli ostatnie chwile Unii w Dyecezji chełmskiej, Lwów 1887.
  • Dylagowa H., Dzieje unii brzeskiej, Warszawa-Olsztyn 1996.
  • Dylągowa H., Unia brzeska i unici w Królestwie Polskim, Warszawa 1989.
  • Jak z Unitami obchodzą się w Rosji ? Korespondencja dyplomatyczna przedłożona w Izbie niższej angielskiej z polecenia królowej a w odpowiedzi na adres z dnia 5 marca 1877 r., Kraków 1877.
  • Kielak D., Sprawa unicka w utworach Stefana Żeromskiego i Władysława Reymonta, w: Martyrologia Unitów Podlaskich w świetle najnowszych badań naukowych. Unici Podlascy, t. 1, Siedlce 1996.
  • Kołbuk W., Przechodzenie unitów na obrządek łaciński w diecezji chełmskiej w XIX wieku, w: Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej, red. J. Łużny, Lublin 1988, s. 209–220.
  • Kołbuk W., Unia kościelna w Królestwie Polskim w XIX w., W: Polska – Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, red. S. Stępień, t. 2, s. 131–139.
  • Kossowski A., Z dziejów Unii Kościelnej na terenie b. diecezji chełmskiej w latach 1851–1866, Lublin 1938.
  • Krzywdy Kościoła polskiego pod berłem rosyjskim. Urzędowe dokumenty Sekretariatu Stanu Stolicy Apostolskiej tyczące się prześladowań katolików Polsce i w Rosji i zerwania stosunków dyplomatycznych z rosyjskim, Lwów 1878.
  • Lewandowski J., Likwidacja obrządku greckokatolickiego w Królestwie polskim w latach 1864–75, „Annales UMCS” (1966), sec. F, z. 21, s. 216–242.
  • Lewandowski J., Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772–1875, Lublin 1996.
  • Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi uważane głównie ze względu na przyczyny jego upadku, wyd.2, Warszawa 1906, t. 2.
  • Skowronek J., Podstawowe aspekty unii w świadectwach zachodnich (na podstawie relacji posła francuskiego w Warszawie), w: Unia Brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, pod. red. R. Łużnego, F. Ziejki, Kraków 1994.
  • Zbrożek P., Historia ucisku Kościoła greckokatolickiego przez Moskali w diecezji chełmskiej, Lwów 1874.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]