Dojrzewanie na Samoa
 Strona tytułowa pierwszego wydania książki | |
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania |
1928 |
| Wydawca | |
| Pierwsze wydanie polskie | |
| Data wydania polskiego |
1986 |
| Wydawca | |
| Przekład | |
Dojrzewanie na Samoa. Psychologiczne studium młodzieży w społeczeństwie pierwotnym napisane na użytek cywilizacji zachodniej (ang. Coming of age in Samoa. A Psychological Study of Primitive Youth for Western Civilisation) – książka popularnonaukowa amerykańskiej antropolożki kulturowej Margaret Mead wydana w 1928 r., studium życia dojrzewających dziewcząt na archipelagu Samoa[1][2].
W Polsce opublikował ją Państwowy Instytut Wydawniczy w 1986 r. wspólnie z pracami Dorastanie na Nowej Gwinei i Płeć i charakter w trzech społecznościach pierwotnych w przekładzie Ewy Życieńskiej i opracowaniu naukowym Krystyny Czerniewskiej[3].
Spotyka się opinie, że jest to „najpopularniejsza książka antropologiczna wszech czasów”[4]. Opis wolnej miłości ludów pierwotnych, który w niej zawarła, przyczynił się do rewolucji seksualnej lat 60. XX wieku[5].
Sama autorka w przedmowie do wydania z 1961 r. pisała:
Była to pierwsza kompetentna praca poważnego antropologa napisana dla wykształconego laika, praca, w której świadomie odrzucono cały warsztat naukowy mający przekonać kolegów po fachu, a zamącić odbiór zwykłym czytelnikom[6].
Problematyka[edytuj | edytuj kod]
W 1925 r. Franz Boas wysłał Mead do prowadzenia prac terenowych na archipelagu Samoa (wysepka Taʻū). Była to jej pierwsza wyprawa terenowa. Wśród ludów Oceanii starała się znaleźć odpowiedź na pytanie: które zjawiska związane z dojrzewaniem są determinowane przez kulturę, a które przez fizjologię? Mead przebywała tam kilka miesięcy w latach 1925–1926[4].
W wydanej trzy lata później swej pierwszej publikacji naukowej[2], opierając się na spostrzeżeniach poczynionych wśród mieszkańców Samoa, Mead napisała, że to kultura, środowisko społeczne kształtuje zachowanie człowieka. Co do społeczeństwa samoańskiego zauważyła, że wypracowane tam mechanizmy kulturowe umożliwiają bezkonfliktowe przejście nastolatków do dorosłości. W dużej mierze jest to spowodowane panującą tam atmosferą wolności i przyzwolenia, która m.in. pozwala na swobodną inicjację seksualną, łagodzącą stres związany z dojrzewaniem[4][5].
W przedmowie książki Franz Boas napisał:
Przyzwyczajeni jesteśmy uważać wszystkie działania nierozłącznie związane z naszą własną kulturą, wzorce, których się automatycznie trzymamy, za typowe dla całej ludzkości. Tkwią one głęboko w naszym zachowaniu. Zostaliśmy ukształtowani na ich podobieństwo, toteż chcąc nie chcąc myślimy, że muszą one obowiązywać wszędzie. Grzeczność, skromność, dobre maniery, życie w zgodzie z określonymi normami etycznymi to cechy powszechne, nie jest jednak powszechne to, co o grzeczności, skromności, dobrych manierach i normach etycznych stanowi. Warto wiedzieć, że normy te różnią się między sobą w sposób jak najmniej oczekiwany. A tym bardziej warto wiedzieć, jak reaguje na te normy jednostka[7].
Odbiór[edytuj | edytuj kod]
Barwnie i przystępnie napisana książka stała się bestsellerem[5], zapewniając autorce w Ameryce sławę akademickiej celebrytki[1] i status gwiazdy mediów. Do jej śmierci książka stała się najbardziej znaną pracą antropologiczną, jaką kiedykolwiek opublikowano. Przetłumaczono ją na szesnaście języków i wydawano w milionowych nakładach. Przez lata była również jedną z podstawowych lektur studentów antropologii[4].
Kontrowersje[edytuj | edytuj kod]
W 1983 r., pięć lat po śmierci Mead, nowozelandzki antropolog Derek Freeman, opublikował książkę Margaret Mead and Samoa: The Making and Unmaking of an Anthropological Myth, w której zakwestionował główne wnioski Mead o seksualności Samoańczyków[8]. Autor wskazywał, że społecznością samoańską wcale nie kieruje większa swoboda obyczajów niż ta panująca w innych społecznościach prymitywnych, a dane zebrane przez Mead były raczej fantazjami informujących ją miejscowych dziewcząt i nie spełniały kryteriów naukowości[4][5]. Krytyka wywołała kontrowersje wśród antropologów[4]. Grupa badaczy[9] starała się wykazać, że jest ona oparta na wątpliwej metodyce i na gotowych tezach.
W 1999 r. Freeman opublikował kolejną książkę The Fateful Hoaxing of Margaret Mead: A Historical Analysis of Her Samoan Research, włączając w to wcześniej niedostępny materiał. Od tego momentu większość antropologów bardzo krytycznie podchodziło do argumentów Freemana. Częsta krytyka była spowodowana tym, że Freeman źle interpretował badania i wywiady Mead[10]. Kontrowersja do dziś nie została jednoznacznie wyjaśniona, a obydwie strony sporu wciąż publikują teksty uzasadniające swoje stanowiska[4].
Niezależnie od tego jej opis wolnej miłości ludów pierwotnych przyczynił się do rewolucji seksualnej lat 60. XX w.[5]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b The Trashing of Margaret Mead [online], The University of Wisconsin Press, grudzień 2009 [dostęp 2023-08-20] (ang.).
- ↑ a b Margaret Mead American anthropologist, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-08-20] (ang.).
- ↑ Trzy studia 1-2. 1. Dorastanie na Samoa 2. Dorastanie na Nowej Gwinei, [w:] Lubimyczytać.pl [online] [dostęp 2023-08-20].
- ↑ a b c d e f g Wojciech Kruszelnicki, Cała prawda o Dojrzewaniu na Samoa. O kontrowersji Margaret Mead – Derek Freeman, „Tematy z Szewskiej”, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego, 6, Wrocław 2011, s. 147–150, ISSN 1898-3901 [dostęp 2023-08-20].
- ↑ a b c d e Iwona Słabuszewska-Krauze, Margaret Mead – antropolożka, która zmieniła świat, [w:] Zwierciadlo [online], 8 marca 2022 [dostęp 2023-08-20].
- ↑ Margaret Mead, Przedmowa do wydania z 1961 roku, [w:] Margaret Mead, Dojrzewanie na Samoa, Warszawa 1986, s. 13–14.
- ↑ Franz Boas, Słowo wstępne, [w:] Margaret Mead, Dojrzewanie na Samoa, Warszawa 1986, s. 12.
- ↑ John Shaw, Derek Freeman, Who Challenged Margaret Mead on Samoa, Dies at 84, [w:] The New York Times [online], 5 sierpnia 2001 [dostęp 2023-08-20] (ang.).
- ↑ Zob.
- George Appell, Freeman’s Refutation of Mead’s Coming of Age in Samoa: The Implications for Anthropological Inquiry, „Eastern Anthropology”, 37, 1984, s. 183–214 (ang.).
- Ivan Brady, The Samoa Reader: Last Word or Lost Horizon?, „Current Anthropology”, 32 (4), 1991, s. 263–282, DOI: 10.1086/203989 (ang.).
- Richard Feinberg, Margaret Mead and Samoa: Coming of Age in Fact and Fiction, „American Anthropologist”, 90 (3), 1988, s. 656–663, DOI: 10.1525/aa.1988.90.3.02a00080 (ang.).
- Eleanor Leacock, Anthropologists in Search of a Culture: Margaret Mead, Derek Freeman and All the Rest of Us, „Central Issues in Anthropology”, 8 (1), 1988, s. 3–20, DOI: 10.1525/cia.1988.8.1.3 (ang.).
- Robert I. Levy, Mead, Freeman, and Samoa: The Problem of Seeing Things as They Are, „Ethos”, 12 (1), 1984, s. 85–92, DOI: 10.1525/eth.1984.12.1.02a00060 (ang.).
- Mac Marshall, The Wizard from Oz Meets the Wicked Witch of the East: Freeman, Mead, and Ethnographic Authority, „American Ethnologist”, 20 (3), 1993, s. 604–617, DOI: 10.1525/ae.1993.20.3.02a00080 (ang.).
- Bonnie A. Nardi, The Height of Her Powers: Margaret Mead’s Samoa, „Feminist Studies”, 10 (2), 1984, s. 323–337, DOI: 10.2307/3177870, JSTOR: 3177870 (ang.).
- Allan Patience, Josephy Smith, Derek Freeman in Samoa: The Making and Unmaking of a Biobehavioral Myth, „American Anthropologist”, 88 (1), 1987, s. 157–162, DOI: 10.1525/aa.1986.88.1.02a00160 (ang.).
- David B. Paxman, Freeman, Mead, and the Eighteenth-Century Controversy over Polynesian Society, „Pacific Studies”, 1 (3), 1988, s. 1–19 (ang.).
- Nancy Scheper-Hughes, The Margaret Mead Controversy: Culture, Biology, and Anthropological Inquiry, „Human Organization”, 43 (1), 1984, s. 85–93, JSTOR: 44125657 (ang.).
- Paul Shankman, The History of Samoan Sexual Conduct and the Mead-Freeman Controversy, „American Anthropologist”, 98 (3), 1996, s. 555–567, DOI: 10.1525/aa.1996.98.3.02a00090 (ang.).
- R.E. Young, S. Juan, Freeman’s Margaret Mead Myth: The Ideological Virginity of Anthropologists, „Australian and New Zealand Journal of Sociology”, 21, 1985, s. 64–81, DOI: 10.1177/144078338502100104 (ang.).
- ↑ Paul Shankman, The Trashing of Margaret Mead: Anatomy of an Anthropological Controversy, Madison: University of Wisconsin Press, 2009, s. 47–71 (ang.).