Erozja

Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, słońce, siłę grawitacji i działalność organizmów.

Efekty działania erozji

zmiana rzeźby terenu (na przykład ujawnienie monolitu), a czasami także zmiana struktury podłoża,
w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych,
w przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża.

Rodzaje erozji w zależności od działającego czynnika

erozja lodowcowa (glacjalna)

to żłobienie terenu przez płynący lodowiec, który:

wygładza podłoże – detersja
wyrywa duże odłamki skalne z podłoża – detrakcja
zdziera całe podłoże – egzaracja.

erozja wodna

erozja deszczowa (ablacja deszczowa) – spłukiwanie luźnej, wierzchniej warstwy terenu (zwłaszcza cząstek gleby) przez wody deszczowe
erozja rzeczna – przenoszenie cząstek przez prąd rzeki bądź falowanie wody:
- W górnym biegu rzeki występują:
  - erozja wgłębna – polega na wcinaniu się rzeki w koryto rzeczne poprzez niszczenie go przez niesiony przez rzekę materiał skalny
    Efekty: tworzenie się dolin głębokich i wąskich V-kształtnych
  - erozja wsteczna – cofanie się źródeł rzeki w kierunku działu wodnego (może doprowadzić do przejęcia początkowego odcinka innej rzeki tzw. kaptaż).
    Efekty: łączenie się dwóch cieków w odcinkach źródliskowych (kaptaż), wyrównywanie się brzegów rzeki i „cofanie się” wodospadów, powstawanie kotłów eworsyjnych
- W środkowym biegu rzeki:
  - erozja boczna – podmywanie brzegów rzeki, spowodowane nierównomiernym nurtem rzecznym
    Efekty: meandry (zakola rzeczne), starorzecza (meandry odcięte od głównej rzeki wałem ziemi – groblą), łachy (wyspy rzeczne), niszczenie brzegów
  - erozja denna – żłobienie dna rzeki przez płynącą wodę i niesiony przez nią materiał.
    Efekty: powstają terasy zalewowe
- W dolnym biegu rzeki zwykle nad erozją przeważa akumulacja osadów niesionych przez rzekę
  Efekty: powstawanie form ujść rzecznych: delt i estuariów.
erozja morska (abrazja) – niszczenie brzegów przez falowanie i pływy (przypływy i odpływy)

Negatywne skutki:

rolnictwo:
- zmniejszanie miąższości gleby
- wymywanie składników pokarmowych
- pogorszenie struktury gleby
- straty powierzchni uprawnej (wąwozy, żłobiny itp.)
- niszczenie roślin uprawnych
gospodarka wodna:
- pogorszenie stosunków hydrologicznych
- pogorszenie warunków eksploatacji urządzeń hydrotechnicznych
- wzrost spływu powierzchniowego
- spadek retencji
- zmiany przepływów rzek
- wzrost sedymentacji rzecznej (zagrożenie powodziowe)

to przenoszenie cząstek gleby i rozkruszonych skał przez wiatr (deflacja), szlifowanie skał przez niesione przez wiatr ziarna piasku (korazja) oraz deponowanie cząstek na powierzchni gleby (akumulacja) (wydmy).

ruchy masowe

to zespół procesów, z których siłą sprawczą jest przyciąganie ziemskie. Wyróżnia się m.in.:

Odpadanie – odrywanie się od litego podłoża i spadanie fragmentów zwietrzałej skały
Obrywanie – obrywanie się mas skalnych bądź ziemnych z nawisów, przy czym oderwane elementy przemieszczają się drogą powietrzną.
Osuwanie – na ogół szybkie przemieszczanie się w dół stoku mas glebowo-zwietrzelinowych. Osuwanie ma miejsce najczęściej na skutek nadmiernego uwilgotnienia lub zmian w rzeźbie terenu, powodujących zwiększenie nachylenia stoku, w wyniku czego traci on stateczność przyjmując różne płaszczyzny poślizgu.
Spływy (soliflukcja) – spływanie nadmiernie uwilgotnionych mas glebowo-zwietrzelinowych po płaszczyźnie poślizgu utworzonej przez nierozmarzniętą jeszcze warstwę gruntu. Zachodzi najczęściej na utworach glebowych o dużej zawartości części ilastych i pyłowych, na stokach o wystawie północnej i spadkach powyżej 30%. Typową formą dla tego rodzaju erozji są jęzory soliflukcyjne.
Pełzanie – mechanizm podobny do osuwania, jednak ruch mas ziemnych przebiega wolniej, miąższość przemieszczanej warstwy bywa znacznie większa.
Osiadanie – powolne obniżanie się powierzchni terenu wskutek zmniejszenia objętości gruntu. Osiadanie często towarzyszy procesom sufozji.

Rodzaje erozji w zależności od skutku

powierzchniowa – zmywanie i rozmywanie wierzchnich warstw gleby przez wodę lub rozwiewanie przez wiatr,
liniowa – rozcinanie gleby przez skoncentrowany spływ wody, prowadzący zazwyczaj do powstawania form żłobinowych, głębokich rozcięć typu wąwozowego,
rozbryzgowa – odrywanie i odrzucanie cząstek ziemnych przez krople deszczu i gradu, połączone z ubijaniem i zamulaniem powierzchni gleby,
uprawowa – trwałe przemieszczanie gleby ku dołowi stoków pod wpływem działania narzędzi i maszyn rolniczych.

Czynniki wpływające na erozję

Czynniki przeciwdziałające erozji:

Osłona i wiązanie powierzchni gruntu poprzez rosnącą na niej roślinność
Zabezpieczanie powierzchni gruntu poprzez systemy korzeniowe (tereny zdegradowane)
Osłona i wiązanie powierzchni gruntu poprzez natrysk sklejających mas celulozowych
Właściwa uprawa (agrotechnika przeciwerozyjna)
Właściwe melioracje wodne

Czynniki sprzyjające erozji:

Wycinanie i wypalanie lasów (zwłaszcza wilgotnych lasów równikowych)
Źle prowadzone osuszanie terenów
Likwidacja miedz w procesie łączenia małych gospodarstw w duże farmy
Usuwanie murków, żywopłotów, zakrzewień i zadrzewień śródpolnych
Zbyt intensywny wypas zwierząt
Zła lokalizacja dróg
Uprawa stromych stoków i dolinek śródzboczowych
Uprawa wzdłuż stoku

Dokumenty

Europejska Karta Gleby wymienia erozję jako jeden z elementów przed którym należy chronić glebę^[1].

Zobacz też

Przypisy

↑ Wstęp. W: Saturnin Zawadzki (red.): Gleboznawstwo. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1999, s. 17–18. ISBN 830901703-0. (pol.).

Bibliografia

Józefaciuk Cz., Józefaciuk A., Nowocień E., Wawer R., 2002. Przeciwerozyjne zagospodarowanie zlewni wyżynnej potoku Grodarz z uwzględnieniem ograniczania występowania powodzi. Puławy ISBN 83-88031-84-8.
Wawer R., 2002. Vademecum nauk erozyjno-rolniczych. https://web.archive.org/web/20161202234149/http://www.erozja.iung.pulawy.pl/VademecumPl.htm, https://web.archive.org/web/20070925145536/http://www.erozja.iung.pulawy.pl/Vademecum/V1Pl.htm

[1] Wstęp. W: Saturnin Zawadzki (red.): Gleboznawstwo. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1999, s. 17–18. ISBN 830901703-0. (pol.).

[1]