Góra Wrangla
 Góra Wrangla, 1987 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
4317[1] m n.p.m. |
| Wybitność |
1711[2] m |
| Dane wulkanu | |
| Rok erupcji |
2002[3] |
| Typ wulkanu | |
Położenie na mapie Alaski  | |
Położenie na mapie Ameryki Północnej  | |
 62°00′20,59″N 144°01′09,66″W/62,005719 -144,019350
| |
Góra Wrangla (ang. Mount Wrangell) – rozległy wulkan tarczowy położony na terenie Parku Narodowego Wrangla-Świętego Eliasza w południowo-wschodniej Alasce w Stanach Zjednoczonych. Wznosi się on na ponad 3700 m ponad dolinę Rzeki Miedzianej, na południowy zachód od niej. Jego objętość wynosi 920 km³, czyniąc go ponad dwukrotnie masywniejszym niż położony na terenie Kalifornii stratowulkan Mount Shasta. Stanowi ona część pola wulkanicznego Wrangla, które rozciąga się na długości ponad 250 km na obszarze południowo-wschodniej Alaski oraz wkracza na terytorium kanadyjskiego Jukonu. Historia aktywności wulkanicznej na tym terenie sięga plejstocenu i trwa do dziś.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Współczesna Góra Wrangla wznosi się na pozostałościach wcześniejszego (środkowy plejstocen) wulkanu. Historia aktywności sięga od 750 tys. lat wstecz do erupcji freatycznej z roku 1884[4]. Wulkan zwieńczony jest rozległą, pokrytą lodem kalderą o średnicy 4 na 6 km. Bardziej prawdopodobne jest to, że utworzyła się ona w wyniku zapadnięcia się wierzchołka niż to, że powstała ona w wyniku dużej erupcji eksplozywnej. Sama kaldera otoczona jest natomiast trzema mniejszymi kraterami, w których występuje aktywność fumaroliczna objawiająca się pióropuszami pary, niekiedy widocznymi z daleka. Główny wierzchołek góry znajduje się po północnej stronie kaldery i wznosi na 4317 m n.p.m., zaś zachodni wierzchołek na 4271 m. Bardzo duży stożek żużlowy o nazwie Mount Zanetti (3965 m n.p.m.) wznosi się na blisko 300 m ponad północno-zachodnim zboczem góry, a niektóre z wypływów lawy[5] miały tu swój początek.
Góra Wrangla jest nietypowa ponieważ pomimo faktu bycia wulkanem tarczowym zbudowana jest głównie z andezytu a nie tak jak większość wulkanów tarczowych na świecie z bazaltu. Kilka innych wulkanów powstałych na obszarze Pola Wulkanicznego Wrangla również ma taką budowę. Andezyt jest skałą wulkaniczną znajdowaną głównie w stratowulkanach. Sposób, w jaki Góra Wrangla stała się wulkanem tarczowym, jest słabo poznany[5].
Góra Wrangla jest prawie w całości pokryta lodowcami. Największym z nich jest lodowiec Nabesna, z którego wypływa rzeka Nabesna[5]. Innymi lodowcami są m.in.: lodowiec Cheshina, lodowiec Chetaslina, lodowiec Chichokna, lodowiec Dadina[6] oraz lodowiec Copper.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Góra Wrangla została nazwana na cześć rosyjskiego admirała Ferdinanda von Wrangla, dyrektora Kompanii Rosyjsko-Amerykańskiej w latach 1830–1836. Miejscowe plemię Ahtna, posługujące się językiem z grupy atapaskańskich, nazywa wulkan K’ełt’aeni („ten, który włada pogodą”) lub, jeśli jest aktywny, K’ełedi („ten, który dymi”). Na niektórych mapach sprzed roku 1900 góra figuruje jako Mount Tillman[5].
Aktywność wulkaniczna[edytuj | edytuj kod]
Góra Wrangla jest jedynym wulkanem na Polu Wulkanicznym Wrangla, którego erupcje są historycznie udokumentowane, głównie w postaci niewielkich eksplozji pary i popiołu. Doniesienia o jego aktywności są znane z roku 1784 oraz lat 1884–1885. Erupcje z 1784 oraz inna, która miała mieć miejsce w roku 1760 są kwestionowane[7]. Erupcja z 1884–1885 została odnotowana przez miejscowego poszukiwacza Jona Bremnera[8]. Doniesienia z 1890 mówią o widocznej łunie[9] Góra ta także, okazjonalnie, emitowała popiół, który był widoczny na zaśnieżonym szczycie. Większość góry powstała w wyniku dużych wylewów lawy, które miały miejsce od 600 do 200 tys. lat temu. Uważa się, że kaldera znajdująca się na szczycie góry zapadła się w przeciągu ostatnich 200 tys. lat, być może 50 tys. lat temu. Z kolei Mount Zanetti ma około 25 tys. lat[5].
Ilość geotermalnego ciepła emitowana przez górę rosła od lat 50' do 80' XX wieku, zwiększając prawdopodobieństwo przyszłej erupcji. Gęstość strumienia ciepła była wystarczająca by stopić lód wokół kraterów i stworzyć jaskinie lodowe oraz małe jeziorka w północnym kraterze. Do 1986 roku stopiło się ok. 100 milionów m3 lodu. Od tego czasu strumień ciepła maleje i lód odkłada się powtórnie[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Alaska Volcano Observatory: Wrangell description and statistics. [dostęp 2013-10-04].
- ↑ PeakList.org: Alaska & Hawaii P1500s – the Ultras. [dostęp 2013-10-04].
- ↑ Simithsonian Institution: Global Volcanism Program: Wrangell. [dostęp 2013-10-04].
- ↑ Volcanoes of North America, Wood and Kienle
- ↑ a b c d e f Richter et al, str. 11–13
- ↑ U.S. Geological Survey: Topographic map of Mount Wrangell. [dostęp 2013-10-04].
- ↑ U.S. Geological Survey: Wrangell reported activity: 1760 reported observed. [w:] Alaska Volcano Observatory [on-line]. [dostęp 2013-10-04].
- ↑ U.S. Geological Survey: Wrangell reported activity: 1884 reported observed. [w:] Alaska Volcano Observatory [on-line]. [dostęp 2013-10-04].
- ↑ U.S. Geological Survey: Wrangell reported activity: 1900 reported observed. [w:] Alaska Volcano Observatory [on-line]. [dostęp 2013-10-04].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Donald H. Richter, Danny S. Rosenkrans, Margaret J. Steigerwald: Guide to the Volcanoes of the Western Wrangell Mountains, Alaska. USGS Bulletin 2072, 1995.
- Gary R. Winkler: A Geologic Guide to Wrangell—Saint Elias National Park and Preserve, Alaska: A Tectonic Collage of Northbound Terranes. USGS Professional Paper 1616, 2000. ISBN 0-607-92676-7.
- Donald H. Richter, Cindi C. Preller, Keith A. Labay, Nora B. Shew: Geologic Map of the Wrangell-Saint Elias National Park and Preserve, Alaska. USGS Scientific Investigations Map 2877, 2006.
- Charles A. Wood, Jürgen Kienle: Volcanoes of North America. Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-43811-X.