Gałecznica
Balanophora indica | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
gałecznica | ||
Nazwa systematyczna | |||
Balanophora J. R. Forster et J. G. A. Forster Charact. Gen. [99]. 1 Mar 1776[3] | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
B. fungosa J. R. et J. G. A. Forster[3] | |||
Synonimy | |||
|
Gałecznica (Balanophora J.R.Forst. & G.Forst.) – rodzaj bezzieleniowych roślin z rodziny gałecznicowatych (Balanophoraceae). Obejmuje ok. 15[4]–20[6] gatunków. Najbardziej zróżnicowane są w Azji południowo-wschodniej (tylko w Chinach rośnie ich 12 gatunków[5]), ale występują w tropikalnej Afryce, na Madagaskarze i Komorach[4], w Azji na wschód od Pakistanu[7], poprzez Indie, Półwysep Indochiński, Chiny, po południową Japonię[4]. Poza tym obecne są na wyspach Indonezji, na Filipinach, Nowej Gwinei i w północno-wschodniej Australii[6][4].
Ze względu na przystosowanie do pasożytniczego trybu życia gałecznica odbiega znacznie swym wyglądem od innych roślin – przypomina grzyby i nazywana była „wariactwem w świecie roślin”[8]. B. dioica opisana została nawet początkowo jako grzyb o nazwie Cordyceps racemosa (rodzaj maczużnik)[9]. W większości rośliny te występują w runie wilgotnych lasów równikowych pasożytując na roślinach reprezentujących różnorodne rodziny[8] (udokumentowane zostały jako pasożyty co najmniej 74 gatunków z 35 rodzin[9]). Poza oryginalną biologią rozwoju i wyglądem wyróżniają się najmniejszymi kwiatami wśród roślin okrytonasiennych (kwiaty żeńskie składają się zaledwie z ok. 50 komórek)[1] oraz bardzo drobnymi nasionami o masie ok. 7 mikrogramów[9].
Pewne znaczenie użytkowe ma B. fungosa, z której bulw pozyskuje się na Jawie woski używane w lampkach, a w Tajlandii sporządza się z nich lepkie pułapki na ptaki. Niektóre gatunki wykorzystywane są także w ziołolecznictwie[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Organy podziemne
- Bulwa o prostej budowie wewnętrznej i pozbawiona organów aż do czasu kwitnienia[8]. W jej wnętrzu rozwijają się dwa systemy naczyń – jeden składający się z komórek gałecznicy, a drugi składający się z wiązek pochodzenia mieszanego – zarówno pasożyta, jak i żywiciela. Bulwa jest zwykle półkulista lub walcowata, często rozgałęziona[4]. Na powierzchni jest gładka lub szorstka, z łuskowatymi brodawkami[5].
- Kwiaty
- Jednopłciowe lub obupłciowe, zebrane w kolbowaty, nierozgałęziony kwiatostan, w dole składający się z łuskowatych liści (w liczbie od 2 do 20, wyrastających w okółkach, naprzeciwlegle lub spiralnie), w górze z walcowato lub kuliście skupionymi drobnymi kwiatami wyrastającymi w pachwinach przysadek. Kwiatostany osiągają do 30 cm wysokości. Zabarwione są na żółtawobiało, żółto, czerwono i brązowo. Kwiaty męskie są promieniste lub słabo grzbieciste. Wsparte są przez krótkie przysadki (czasem mocno zredukowane). Ich okwiat składa się z 3, 4–5, 6, rzadko większej liczby listków. W kwiecie znajduje się też taka sama liczba zrastających się pręcików pozbawionych nitek. Kwiaty żeńskie są skrajnie zredukowane. Pozbawione są okwiatu[4]. Składają się z elipsoidalnej zalążni i wydłużonej[4], trwałej szyjki słupka[5]. Ściana zalążni jest jednowarstwowa i zrośnięta z pojedynczym zalążkiem[8]. Kwiaty żeńskie wyrastają w wielkiej liczbie między maczugowatymi przysadkami. W obrębie kwiatostanu kwiaty żeńskie i męskie zawsze są rozdzielone (strefa z kwiatami męskimi rozwija się ponad lub poniżej kwiatów żeńskich)[4].
- Owoce
- Bardzo drobne, jednonasienne niełupki[4].
Rozwój
[edytuj | edytuj kod]Nasiona gałecznicy kiełkują tylko w przypadku znalezienia się w pobliżu korzenia żywiciela[4]. Z kiełkującego nasiona powstaje niewielka bulwka przytwierdzająca się do korzenia żywiciela. Młoda roślina wydziela substancje powodujące rozrastanie się tkanek żywiciela, tak że z korzenia wrastają w młodego pasożyta tkanki przewodzące palczasto rozgałęziające się i przenikające bulwę. Bulwa stopniowo nabrzmiewa osiągając rozmiary pięści lub głowy. Poza tkankami żywiciela trudno wyróżnić w niej tkanki rośliny pasożytującej, brak też innych organów. Sytuacja zmienia się tylko podczas kwitnienia, kiedy to tworzy się wewnątrz bulwy osadka i kwiatostan okryty łuskowatymi liśćmi. Kwiatostan rosnąc przebija korę bulwy i wznosi się nad powierzchnię gruntu[8][4].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Jeden z rodzajów rodziny gałecznicowatych (Balanophoraceae) zajmującej niejasną pozycję (incertae sedis) w obrębie rzędu sandałowców (Santalales)[1].
- Wykaz gatunków[6]
- Balanophora abbreviata Blume
- Balanophora coralliformis Barcelona, Tandang & Pelser
- Balanophora dioica R.Br. ex Royle
- Balanophora elongata Blume
- Balanophora fargesii (Tiegh.) Harms
- Balanophora fungosa J.R.Forst. & G.Forst.
- Balanophora harlandii Hook.f.
- Balanophora involucrata Hook.f. & Thomson
- Balanophora japonica Makino
- Balanophora latisepala (Tiegh.) Lecomte
- Balanophora laxiflora Hemsl.
- Balanophora lowii Hook.f.
- Balanophora nipponica Makino
- Balanophora papuana Schltr.
- Balanophora polyandra Griff.
- Balanophora reflexa Becc.
- Balanophora subcupularis P.C.Tam
- Balanophora tobiracola Makino
- Balanophora wilderi Setch.
- Balanophora yakushimensis Hatus. & Masam.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-08] (ang.).
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-08] (ang.).
- ↑ a b Balanophora. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-01].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XII. Flowering Plants. Eudicots. Santalales, Balanophorales. Heidelberg, New York, Dordrecht, London: Springer, 2015, s. 194, 206. ISBN 978-3-319-09295-9.
- ↑ a b c d Balanophora J. R. Forster & G. Forster. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-01].
- ↑ a b c Balanophora J.R.Forst. & G.Forst.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-01].
- ↑ Balanophora. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-01].
- ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 386–388. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 95, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .