Giejstuny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Giejstuny
Гейстуны
Ilustracja
Folwark w Giejstunach na rysunku Napoleona Ordy z 1875 roku
Państwo

 Białoruś

Obwód

 grodzieński

Rejon

oszmiański

Sielsowiet

Boruny

Wysokość

239 m n.p.m.

Populacja (2009)
• liczba ludności


78

Nr kierunkowy

+375 1593

Tablice rejestracyjne

4

Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego
Mapa konturowa obwodu grodzieńskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Giejstuny”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Giejstuny”
Ziemia54°16′20″N 26°07′47″E/54,272222 26,129722
Multimedia w Wikimedia Commons

Giejstuny (biał. Гейстуны; ros. Гейстуны; hist. również Giejsztuny, Kiejstuny[1][2][3]) – wieś na Białorusi, w rejonie oszmiańskim obwodu grodzieńskiego, około 21 km na południowy wschód od Oszmiany.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W XVI wieku Giejstuny były atynencją dóbr Soły należących do Radziwiłłów, po raz pierwszy Giejstuny pojawiają się na kartach historii w 1545 roku[4]. W 1574 roku Anna z Radziwiłłów Kiszczyna (1515–1600[5], wojewodzina witebska[4]) sprzedała ów majątek Andrzejowi Wolanowi, który w 1577 roku podarował go swemu bratu Jakubowi (1550–?). Rodzina Wolanów mieszkała tu przez 160 lat (bo w latach 1618–1639 majątek należał do Kierdejów[4]), znacznie powiększając te dobra. Jan i Anna z Puttkamerów Wolanowie sprzedali je w 1759 roku Mariannie ze Świętorzeckich Mitkiewiczowej, która z kolei zapisała je swemu wnukowi Tadeuszowi Kościałkowskiemu (1750–?, późniejszemu posłowi, wierszopisowi), który, narobiwszy długów, stracił majątek, który został podzielony między wierzycieli. Giejsuny przypadły dzieciom Jakuba Sakiewicza (?–1783), podczaszego starodubowskiego: Józefowi i Annie. Józef sprzedał Giejsuny w 1800 roku dotychczasowemu ich dzierżawcy, Tadeuszowi Odyńcowi (1781[5]–1833), wicemarszałkowi powiatu (już wtedy ujezdu) oszmiańskiego. Tadeusz skomasował ziemie kilku pozostałych wierzycieli, uzyskując dobra o powierzchni 884 dziesięcin. Po dziale majątku Giejstuny przypadły jego synowi z drugiego małżeństwa, z Teresą Gnatowską, Antoniemu Edwardowi Odyńcowi, który tu się urodził i spędził dziecięce lata[6], ale zostawszy w 1846 roku właścicielem majątku, dzierżawił go, mieszkając w Warszawie. Po jego śmierci Giejstuny w 1885 roku odziedziczyła jego córka Teresa Chomętowska (1846–1907), która w 1890 roku sprzedała je dwóm miejscowym chłopom, Bobrownickiemu i Kurałowiczowi[1][2][3][4].

W wyniku reformy administracyjnej w latach 1565–1566 Giejstuny weszły w skład powiatu oszmiańskiego województwa wileńskiego Rzeczypospolitej. Po II rozbiorze Polski w 1793 roku miejscowość znalazła się na terenie powiatu oszmiańskiego (ujezdu) guberni wileńskiej. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1922 roku Giejstuny wróciły do Polski, należały do gminy Holszany w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[1][7][8][9][10].

W 1737 roku mieszkało tu 115 dusz męzkich[4].

W 1865 roku we wsi były co najmniej 3 folwarki:

  • Brodowszczyzna Gnatowskich, później Niewiarowiczów, później rozparcelowana między włościan[3], gdzie mieszkało 28 osób
  • Giejstuny Odyńców, 48 osób
  • Kuszlany Odyńców, 19 dusz rewiz.[4].

W 1900 roku wieś liczyła 154 mieszkańców[1], w 2009 roku – 78[11].

Około 500 m na południe od granicy wsi zachował się rodzinny cmentarzyk Odyńców z pomnikiem nagrobnym[10].

Dwór tuż przed pożarem w 1895 roku

Dwór Wolanów i Odyńców[edytuj | edytuj kod]

W 1759 roku stał w Giejstunach dwór Wolanów, o czym świadczy akt przekazania majątku z tego roku[3]. Tadeusz Odyniec prawdopodobnie wkrótce po 1800 roku rozbudował swą siedzibę[2]. Był to parterowy dom z ciosanego drewna, o wysokim, łamanym dachu czterospadowym, krytym gontem, z dwoma oknami od frontu (szczegóły elewacji ogrodowej nie są znane). Wewnątrz było osiem pokoi i apteczka (pomieszczenie, w którym przechowywano alkohol i leki). Centralne wejście było pod daszkiem wspartym na dwóch cienkich filarach. Dom od strony ogrodowej miał dwa boczne skrzydła, prawdopodobnie dobudowane przez Odyńca. Przed domem był dziedziniec z bramą wjazdową. Na prawo od bramy stał spichlerz, a dalej lamus i inne zabudowania gospodarcze.

Ostatni właściciele połowę domu przeznaczyli na pomieszczenie dla trzody chlewnej. Dwór spłonął na początku 1895 roku[3]. Na miejscu spalonego dworu na przełomie XIX i XX wieku zbudowano znacznie skromniejszy dworek, który przetrwał do dziś[8].

Ogród spacerowy przemieszany był z sadem. W głębi sadu stała altanka. Po pożarze cały ogród i sad zostały doszczętnie wycięte[2].

Majątek Giejstuny został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Giejsztuny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 494.
  2. ↑ a b c d e Giejstuny, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 89–91, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  3. ↑ a b c d e Czesław Jankowski, Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi, t. 1, Petersburg: Księgarnia K. Grendyszyńskiego, 1896, s. 68–84 [dostęp 2017-11-14].
  4. ↑ a b c d e f Giejstuny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 548.
  5. ↑ a b Marek Minakowski, Wielka genealogia Marka Minakowskiego [online], www.wielcy.pl [dostęp 2017-11-14].
  6. ↑ Збор помнікаў гісторыі і культуры. Гродзенская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1986, s. 104 [dostęp 2017-11-14] (biał.).
  7. ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 32. [dostęp 2017-11-14].
  8. ↑ a b Giejstuny na stronie Radzima.org. [dostęp 2017-11-14].
  9. ↑ Giejstuny na stronie Radzima.net. [dostęp 2017-11-14].
  10. ↑ a b Гейстуны na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-11-14]. (ros.).
  11. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2017-11-14]. (ros.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Giejstuny&oldid=70274499”