Gnejusz Gelliusz
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Gnejusz Gelliusz (łac. Cnaeus Gellius; II w. p.n.e.) – rzymski historyk, zaliczany do annalistów średnich.
Jego praca poświęcona historii Rzymu nie zachowała się. Na ile z ocalałych fragmentów można to ocenić, na tle innych dzieł, wyróżniała się obszernością i bardzo szczegółowym przedstawieniem najdawniejszych dziejów Rzymu.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Niewiele wiadomo na jego temat, a już w starożytności podawano o nim rozbieżne informacje. Według Cycerona był współczesny Kwintusowi Fabiuszowi Piktorowi, natomiast zdaniem Cenzorynusa Lucjuszowi Kasjuszowi Heminie i osobiście uczestniczył w IV ludi saeculares (146). Na ogół przyjmuje się za bliższą prawdy drugą identyfikację, uznając, że Gnejusz Gelliusz[a] żył i działał w połowie II wieku, może był rówieśnikiem Lucjusza Kalpurniusza Pizona Frugi. Prawdopodobnie należy utożsamiać go z noszącym to samo imię i nazwisko obrońcą Lucjusza Turiusza w procesie w którym oskarżał Katon Starszy[1].
Dzieło historyczne
[edytuj | edytuj kod]Zaliczany do annalistów średnich napisał dzieło poświęcone dziejom Rzymu od czasów najdawniejszych po sobie współczesne, przynajmniej do roku 146, bowiem podobnie jak Kajusz Hemina czy Kalpurniusz Pizon Frugi, wspomniał o IV ludi saeculares. Nosiło tytuł Annales („Roczniki”), nie przetrwało jednak w całości i nie wiadomo dokładnie z ilu ksiąg się składało. Zachowane trzydzieści trzy fragmenty pochodzą z ksiąg I–V, VII, XV i XXXIII, jak również XCVII. Informacja o tej ostatniej, przytoczona w cytacie u Charyzjusza budziła kontrowersje wśród historyków starożytności. Wyrażano wątpliwości, czy faktycznie praca Gelliusza mogła być tak obszerna i przypuszczano, że był to błędny zapis, w miejsce którego powinno widnieć XXVII lub XLVII. Nowsze badania wykazały jednak, iż zupełnie prawdopodobnym jest tak duża liczba ksiąg, porównując to do późniejszych dzieł Waleriusza Antiasa czy Tytusa Liwiusza[2].
Rozległość Annales Gelliusza mogła wynikać z bardzo szczegółowego przedstawienia najdawniejszych dziejów Italii i Rzymu, dużo większego niż w pracy Gajusza Semproniusza Tuditanusa. Wskazują na to zachowane fragmenty: dopiero w księdze II poruszył wątek porwania Sabinek, zaś wojnę z Galami z 389 roku przedstawił w XV, zaś jedno z wydarzeń roku 216 zawarł w XXXIII. Prawdopodobnie w pierwszych dwóch księgach omówił czasy królestwa, zaś w III i IV wydarzenia z dziejów republiki, jak podbój Lacjum czy ustanowienie uroczystości wotywnych[2]. Z innych fragmentów wynika, że w księgach V i VII zajmował się kwestiami gramatycznymi, zaś w XV budową świątyni Saturna i wprowadzeniem dies atros[b]. Księga XXXIII miała też objąć epizody z lat 161 i 146[3]. Tak rozległe ujęcie dziejów odbiegało od dotychczasowej praktyki historiografii rzymskiej[4].
Jak się wydaje był szczególnie zainteresowany tematyką antykwaryczną, zawierając w swoim dziele opisy początków plemion, założycieli miast jak i pojawienia się w Italii zdobyczy cywilizacji, takich jak pismo, odlewnictwo, miary wagi i długości czy umiejętność wydobycia złota. Mity greckie, łączące się z Italią, interpretował w sposób racjonalny[5]. Jakiś wpływ wywarł na niego Katon Starszy, bowiem wedle Serwiusza, zgadzał się z nim co do pochodzenia Sabinów[3]. Możliwe, że jako pierwszy wprowadził do dziejopisarstwo wpisywanie znaków wróżebnych[4].
Pisał językiem dość archaicznym, co budziło zainteresowanie wśród antykwarystów epoki cesarstwa[3]. Wśród stosowanych przez niego charakterystycznych form gramatycznych było zakończenia „-ablus” w formach rzeczowników I deklinacji w dativie i ablativie pluralis oraz użycie czasownika „sedavit” w znaczeniu medialno-pasywnym[6].
Wiadomo, że we wstępie zawarł myśl o tym, że bohaterskie czyny będą wyglądać tak jak przedstawił je talent pisarski historyka[3]. Uznaje się go za świadomego naśladowcę greckiej historiografii[4].
Dzieło Gnejusza Gelliusza było znane Cyceronowi, a także Dionizjuszowi, który zajmował się najdawniejszymi dziejami Rzymu i sześciokrotnie się na nie powołał. Oprócz nich sięgali do niego Pliniusz Starszy, Aulus Gelliusz, Cenzorynus, Charyzjusz, Solinus, Serwiusz i Markobiusz. W Scriptores Historiae Augustae określono Gnejusza jako autora, który doceniał rolę historyka w działalności ludzi, podobnie jak Katon Starszy czy Salustiusz[3].
Zachowane fragmenty pracy Gelliusza wydano drukiem w Historicorum Romanorum reliquiae Hermanna Petera i L’annalistique romaine Martine Chassignet[3].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Praenomen Gnejusz znany jest ze wzmianek u Dionizjusza z Halikarnasu, Aulusa Gelliusza i Gajusza Juliusza Solinusa, Cytowska, Szelest i Rychlewska 1996 ↓, s. 325.
- ↑ Były to dni w których Rzymianie mieli zakazane odbywanie komicjów, urządzanie pogrzebów czy staczanie bitew, Lewandowski 2007 ↓, s. 53.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Cytowska, Szelest i Rychlewska 1996 ↓, s. 325; Lewandowski 2007 ↓, s. 52.
- ↑ a b Cytowska, Szelest i Rychlewska 1996 ↓, s. 325; Lewandowski 2007 ↓, s. 52–53.
- ↑ a b c d e f Lewandowski 2007 ↓, s. 53.
- ↑ a b c Korpanty 1977 ↓, s. 12.
- ↑ Cytowska, Szelest i Rychlewska 1996 ↓, s. 326; Lewandowski 2007 ↓, s. 53.
- ↑ Cytowska, Szelest i Rychlewska 1996 ↓, s. 326.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Maria Cytowska, Hanna Szelest, Ludwika Rychlewska: Literatura rzymska. Okres archaiczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-12096-7.
- Józef Korpanty: Historiografia rzymska epoki archaicznej i cycerońskiej. Wrocław-Warszaw-Kraków-Gdańsk: Polska Akademia Nauk, 1977, seria: Nauka dla wszystkich, nr 273.
- Ignacy Lewandowski: Historiografia rzymska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 978-83-7177-406-0.