Gołąbek winnopurpurowy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek winnopurpurowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula vinosopurpurea Jul. Schäff. Annls. mycol. 36(1): 27 (1938) | |
| Zasięg | |
 Zasięg w Europie | |
Gołąbek winnopurpurowy[1] (Russula vinosopurpurea Jul. Schäff.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy opisał go w 1938 r. Julius Schäffer[2].
Polską nazwę zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r.[1]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Kapelusz ma 4–12 cm szerokości, jest jędrny i dość gruby. Za młodu jest wypukły z lekko zakrzywionym i zaokrąglonym brzegiem, później spłaszcza się i z wiekiem przybiera kształt lejka. Brzeg jest często bardzo nieregularnie wygięty i przez długi czas gładki. Stare okazy miewają szerokie, wyboiste bruzdy. Kapelusz zabarwiony na fioletowo, winno-czerwono, częściowo w jasnych, częściowo w ciemniejszych odcieniach. Może być również koloru czerwonego lub brązowego i mieć prawie czarną odgraniczoną strefę pośrodku. Ma tendencję do blaknięcia w rozproszonych łatach, co nadaje mu różnokolorowy wygląd, ukazując czerwienie, pomarańcze lub ochry, brudnobrązowe, a nawet oliwkowozielone plamy. Skórka jest często bardzo tłusta i błyszczy się nawet po wyschnięciu. Jest jędrna, naga i bardzo gładka[3].
Kruche blaszki są blade, gdy są młode i mają głęboki kolor ochry, gdy są dojrzałe. Są tępe, szerokie, mają do 14 mm wysokości i są wybrzuszone. W obecności aniliny blaszki najpierw stają się trochę cytrynowożółte, a następnie bardziej pomarańczowo-czerwone. W obecności siarczanu żelaza blaszki stają się czerwonawe[3].
O wysokości 4–7 cm i 1–2 cm szerokości, prawie cylindryczny, biały i nigdy nie zaczerwieniony. Od podstawy z wiekiem przybiera bardzo brudny szaro-brązowy odcień. Młode osobniki mają twardy, pełny i jędrny trzon, później staje się miękki, gąbczasty i komorowy[3].
Za młodu nieco brudnobiały i bardzo jędrny, później prawie zawsze ma szarawy kolor, a czasami ma również brązowawe obszary. W reakcji z fenolem staje się zielono gwajakowy, w obecności siarczanu żelaza szybko staje się ceglastoczerwony, z wiekiem staje się brudnoczerwony. Świeży i młody grzyb prawie nie pachnie i smakuje zdecydowanie, ale nigdy nie jest nieznośnie piekący[4][5]. Podobnie jak wszystkie gołąbki o ostrym smaku, gołąbek winnopurpurowy nie jest jadalny[3].
- Cechy mikroskopowe
Zaokrąglone do eliptycznych zarodniki mają 8–10 µm długości i 5,7–8 (–9) µm szerokości. Podstawki mają 35–55 lat µm długości i 9–14 µm, każda ma cztery zarodniki. Pleurocystydy o 70–90 µm długości i 8–15 µm szerokości są bardzo liczne. W sulfowanilinie stają się czarno-szare[3].
Strzępki są cienkie i niezbyt regularne. Bardzo smukłe i wieloprzegrodowe, cylindryczne lub smukłe, maczugowate i tępe na końcu. W sulfowanilinie zabarwiają się tylko nieznacznie na szaro. W trzonie występuje również wiele wystających, szerszych lub węższych cystyd[3].
Wysyp zarodników jest żółty.
Ekologia i dystrybucja[edytuj | edytuj kod]
W Niemczech można go spotkać od Holsztynu i Brandenburgii po Wysoki Ren i podnóża Alp. Wszędzie jest rzadki i szeroko rozproszony. W ostatnich latach nie było potwierdzonych doniesień o znaleziskach z Austrii[6][7]. W Polsce zanotowany w Pienińskim Parku Narodowym[1].
Jak wszystkie gołąbki, gołąbek winnopurpurowy jest grzybem mykoryzowym, który może tworzyć symbiotyczny związek z różnymi gatunkami[1]. Najważniejszymi drzewami żywicielskimi są buk, grab i dąb, rzadziej tworzy partnerstwo z lipą. Występuje w lasach bukowych, bukowo-jodłowych i grądowych, a także dębowych. Występuje na glebach świeżych, neutralnych do zasadowych. Owocniki pojawiają się od lipca do października.
Gołąbek winnopurpurowy jest dość rzadkim, czysto europejskim gatunkiem. Nie występuje w wyższych partiach europejskich niskich pasm górskich.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 616, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c Index Fungorum [online] (ang.).
- ↑ a b c d e f H. Romagnesi, Russula vinosopurpurea [online].
- ↑ Russula vinosopurpurea, „Annales Mycologici”, 36 (1), www.cybertruffle.org.uk, 1938, s. 28 [dostęp 2023-08-06].
- ↑ Monographic Key to European Russulas (1988) [online] [zarchiwizowane z adresu 2010-07-28].
- ↑ W. Dämon, A. Hausknecht, I. Krisai-Greilhuber, Datenbank der Pilze Österreichs [online].
- ↑ German J. Krieglsteiner, German J. Krieglsteiner, Ständerpilze: Leisten-, Keulen-, Korallen- und Stoppelpilze, Bauchpilze, Röhrlings- und Täublingsartige, Die Großpilze Baden-Württembergs / hrsg. von German J. Krieglsteiner, Stuttgart: Ulmer, 2000, s. 588, ISBN 978-3-8001-3531-8.