Gwara ochrydzka
OdsłuchajGwara ochrydzka — gwara należąca do zachodniego dialektu języka macedońskiego[1]. Używana jest na terenie Ochrydy i jej okolic wzdłuż wschodniego brzegu Jeziora Ochrydzkiego.
Gwara ta zasługuje na szczególną uwagę ze wszystkich gwar zachodniomacedońskich, z powodu tego, że Ochryda była jednym z pierwszych ognisk kultury chrześcijańskiej na ziemiach południowosłowiańskich. Pierwsze zabytki ukazujące cechy gwary ochrydzkiej, np. Psałterz boloński czy Apostoł ochrydzki pochodzą już z XII wieku[2].
Cechy językowe[edytuj | edytuj kod]
Gwara ochrydzka z racji swojego peryferyjnego położenia cechuje się licznymi archaizmami w porównaniu do pozostałych gwar macedońskich i języka standardowego. Do cech fonetycznych gwary ochrydzkiej należą:
- akcent stały,
- grupy šč i žǯ (ždž) jako kontynuanty psł. *ť i *ď[1][2], np. snošči, vižǯat,
- grupa čr- została rozbita w čer-, np. čerevo, čerešna, co odróżnia gwarę ochrydzką od większości gwar macedońskich[3], por. mac. lit. црево, црешна,
- tendencja do pojawienia się joty w otoczeniu palatalnych ḱ i ǵ, np. kujḱa, l’ujǵe[4], por. mac. lit. куќа, луѓе,
- depalatalizacja ń (њ), np. kojn, polina wobec mac. lit. коњ, полиња[4],
- zachowanie χ, przynajmniej u starszego pokolenia Ochrydy[4], co wyróżnia tę gwarę na tle innych gwar zachodnich[3], np. niχno, greχ, meχ, ale z drugiej strony čeli, gra, bolfa, oref i regularnie bef, befme, befte[5],
- przejście prasłowiańskiej nosówki *ǫ w ă, np. păt, răka[6], zăbi, găba,
- ślady przejścia *ę w *ǫ także po innych spółgłoskach palatalnych niż j, np. čădo < psł. *čędo[7],
- przejście *l̥ w ol, jak w języku literackim, np. volk, solza[6] lub solʒa,
- zachowanie sonantycznego charakteru *r̥, np. pr̥sti, vr̥f, vr̥vot[8]
- zanik międzysamogłoskowego d, g i v, np. toar, čoek[8],
- w związku z tym kontrakcja samogłosek, np. glava > glaa > glā,
- wskutek wypadania spółgłosek i asymilacji samogłosek powstał fonemiczny iloczas, np. toar > tōr, smea > smea > smē, maala > māla[9], sekogaš > sekoaš > sekōš[10],
- grupa cu- zamiast cv-, np. cut ‘kwiat’.
Do cech morfologicznych należą zaś:
- zaimek jaska ‘ja’,
- imiesłów przysłówkowy uprzedni typu vikaeščem lub ściągnięte vikēščem w Ochrydzie i typu vikaešḱum w okolicznych wsiach[4].
- przyrostek -iče dla rzeczowników żeńskich,
- użycie trojakiego rodzajnika,
- częste stosowanie form aspektu dokonanego,
- końcówki czasu teraźniejszego są następujące: -am, -š, -t, a dla liczby mnogiej -me, -te, -ēt[11], szczególnie charakterystyczna jest ostatnia z nich -aet > -eet > -ēt, np. vikēt, nosēt, berēt[12],
- aoryst i imperfekt z wykładnikiem -f-, np. rekof, rekofme, rekofte, a w 3. os. l. mn. formy typu dojdoa, vikaa[8].
| odmiana na -a | odmiana na -i | ||
|---|---|---|---|
| liczba pojedyncza | |||
| 1. os. | vikam | 1. os. | padnam |
| 2. os. | vikaš | 2. os. | padniš |
| 3. os. | vikat | 3. os.. | padnit |
| liczba mnoga | |||
| 1. os. | vikame | 1. os. | padnime |
| 2. os. | vikate | 2. os. | padnite |
| 3. os. | viket | 3. os. | padnet |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Видоески 1998 ↓, s. 19-20.
- ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 123.
- ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 122.
- ↑ a b c d Видоески 1998 ↓, s. 20.
- ↑ Видоески 1998 ↓, s. 54.
- ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 121.
- ↑ Видоески 1998 ↓, s. 40.
- ↑ a b c Видоески 1998 ↓, s. 39.
- ↑ Видоески 1998 ↓, s. 79.
- ↑ Видоески 1998 ↓, s. 108.
- ↑ Марковиќ 2007 ↓, s. 111.
- ↑ Видоески 1998 ↓, s. 55.
- ↑ Марковиќ 2007 ↓, s. 102.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Марјан Марковиќ: Ароманскиот и македонскиот говор од охридско-струшкиот регион : (во балкански контекст). Македонска академија на науките и уметностите, 2007. ISBN 978-9989-101-73-1. (mac.).
- Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.
- Божидар Видоески: Дијалекти на македонскиот јазик. T. 1. Skopje: MANU, 1998.