Haumania

*Haumania*
	; Haumania liebrechtsiana
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	imbirowce
Rodzina	marantowate
Rodzaj	Haumania
	Nazwa systematyczna
	Haumania J.Léonard; Bull. Jard. Bot. État Bruxelles 19: 453 (1949)
	Typ nomenklatoryczny
	Haumania liebrechtsiana (De Wild. & T.Durand) J.Léonard
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Haumania J.Léonard − rodzaj roślin z rodziny marantowatych. Należą do niego trzy gatunki występujące w środkowej Afryce. Bogate w białko i rozpowszechnione w tropikalnych wilgotnych lasach nizinnych gatunki H. danckelmaniana i H. liebrechtsiana są istotnym składnikiem diety odpowiednio goryli nizinnych i szympansów karłowatych^[5]. Na pędach H. danckelmaniana żerują też mangaby zwinne i m. obrożne^[6]. Szympansy zwyczajne wykorzystują pędy tego gatunku do łowienia termitów^[7].

Nazwa naukowa rodzaju honoruje Luciena Haumana, belgijskiego botanika żyjącego w latach 1880–1965^[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Wieloletnie, pnące rośliny zielne^[9], osiągające 6–10 metrów wysokości^[10].

Pędy: Podziemne kłącze^[3]. Pędy nadziemne wiotkie, pnące^[9], rozgałęzione, pokryte wygiętymi kolcami (H. danckelmaniana) lub nagie (H. liebrechtsiana)^[10].

Liście: Ulistnienie naprzemianległe. Blaszki liściowe jajowate do jajowatopodługowatych i jajowatolancetowatych, do 30 cm długości i 15 cm szerokości^[10].

Kwiaty: Wyrastają w parach w zredukowanych wierzchotkach^[9] zebranych po 3–6 w groniasty kwiatostan o zygzakowatej osi głównej^[10]. Podsadki duże, mniej więcej okrągłe, białe, trwałe^[9]. Okwiat grzbiecisty, biały^[10]. Rurka korony połowy długości łatek^[9]. Dwa zewnętrzne prątniczki listkowate^[9], białe z żółtymi kropkami^[10]. Zalążnia trójkomorowa^[9], owłosiona^[10].

Owoce: Niepękające, guzkowate^[9], trójgraniaste lub kulistawe^[10] torebki^[9], wielkości 3×2 cm^[10].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna: Rodzaj z rodziny marantowatych (Marantaceae) z rzędu imbirowców (Zingiberales)^[2].

Wykaz gatunków^[3]

Haumania danckelmaniana (J.Braun & K.Schum.) Milne-Redh.
Haumania leonardiana C.M.Evrard & Bamps
Haumania liebrechtsiana (De Wild. & T.Durand) J.Léonard

Zastosowanie użytkowe[edytuj | edytuj kod]

Rośliny lecznicze: W tradycyjnej medycynie Kamerunu spalone i sproszkowane kłącza Haumania danckelmaniana mieszane są z olejem palmowym i stosowane zewnętrznie na rany. Młode liście tego gatunku przykładane są na ukąszenia węży. W Republice Środkowoafrykańskiej sok z liści tego gatunku stosowany jest przeczyszczająco i przeciwrobaczo^[10].

Popiół z liści H. liebrechtsiana nakładany jest na oparzenia i świerzb. Proszek z nasion wymieszany z kaolinem nakładany jest na ropnie^[10].

Rośliny spożywcze: Prażone nasiona H. danckelmaniana są jadalne^[10].

Inne zastosowania: Liście H. danckelmaniana wykorzystywane są do owijania potrawy przed pieczeniem. Produkuje się z nich kubki, lejki i wachlarze. Pędy używane są do wykonywanie urządzeń nośnych, ram chat i pułapek. Rozszczepioną łodygę i pozyskaną z niej korę wplata się w maty, kosze i osłony noży. Do wyrobu mioteł używa się okorowanej łodygi. Kolce służą do tarcia manioku i dzikiego pochrzynu. Kora dodawana jest do tytoniu w celu wzmocnienia smaku^[10]. Liście H. liebrechtsiana używane są do owijania jedzenia. Pędy wykorzystywane są do wiązania, plecenia i produkcji pułapek na małe zwierzęta, a szypułki jako szpikulce^[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-09-17] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-11-18]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2023-11-18]. (ang.).
↑ Richard W. Wrangham: Chimpanzee cultures. Wyd. 2. Cambridge: Harvard University Press, 1996, s. 62-69. ISBN 978-0-674-11663-4.
↑ Thomas (red.) Butynski: Mammals of Africa. T. 2: Primates. London: A&C Black, 2014, s. 40-188. ISBN 978-1-4081-8991-7.
↑ Chris J. Stevens, Sam Nixon, Mary Anne Muray, Dorian Q. Fuller: Archaeology of African Plant Use. University College London, 2016, s. 28. ISBN 978-1-315-43400-1.
↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. CRC Press, 2012, s. 1928. ISBN 978-1-4822-5064-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ L. Andersson: Marantaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 292-3. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Brink M., Achigan-Dako E.G.: Plant resources of tropical Africa. T. 16: Fibres. Weikersheim: Margraf, s. 233-235. ISBN 978-92-9081-481-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-09-17] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-11-18]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2023-11-18]. (ang.).

[wrang-5] Richard W. Wrangham: Chimpanzee cultures. Wyd. 2. Cambridge: Harvard University Press, 1996, s. 62-69. ISBN 978-0-674-11663-4.

[primates-6] Thomas (red.) Butynski: Mammals of Africa. T. 2: Primates. London: A&C Black, 2014, s. 40-188. ISBN 978-1-4081-8991-7.

[fuller-7] Chris J. Stevens, Sam Nixon, Mary Anne Muray, Dorian Q. Fuller: Archaeology of African Plant Use. University College London, 2016, s. 28. ISBN 978-1-315-43400-1.

[crc-8] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. CRC Press, 2012, s. 1928. ISBN 978-1-4822-5064-0.

[kub-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ L. Andersson: Marantaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 292-3. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).

[brink-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Brink M., Achigan-Dako E.G.: Plant resources of tropical Africa. T. 16: Fibres. Weikersheim: Margraf, s. 233-235. ISBN 978-92-9081-481-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]