Hawryło Hołubek
Hawryło Hołubek, Gabriel Hołubek (ukr. Гаврило Голуб, Габриель Голубек; zm. 24 stycznia[1] 1588 w Byczynie[1][2]) – rotmistrz kozacki w służbie polskiej, nazywany: Drugi Słowieński Scewola, Kozak Sarmackiego pola[3], Hołub, Hołubok – poległ w bitwie pod Byczyną[1][4].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W rejestrze 1578 roku nie był wymieniany. Jednak już w 1579 roku wziął udział w wojnie z Rosją w randze setnika. Brał udział w zdobyciu Połocka, potem wchodził w skład jego załogi, a następnie jego zagon wchodził w skład straży przedniej wojsk polskich. Wziął udział w szturmie Wielkich Łuków (1580), po czym został oddany pod komendę Filona Kmity, przemierzając szlak bojowy aż po oblężenie Pskowa.
Po zakończeniu wojny stacjonował w Mołdawii. Należał tam do stronników hetmana koronnego Jana Zamoyskiego w konflikcie ze Zborowskimi. Stąd też i w konflikcie z Maksymilianem Habsburgiem stanął po stronie hetmańskiej. W kampanii antyhabsburskiej 1587/88 był dowódcą załogi zamku w Rabsztynie.
Kuszony przez arcyksięcia Maksymiliana obietnicami licznych korzyści w zamian za przejście na jego stronę, oświadczył:
Więcej zdradziec w Polsce już nie ma, wszyscy u ciebie.
Kiedy Maksymilian odszedł pod Kraków, Hołubek urządził pod Olkuszem zasadzkę na transport jego posiłków i pokonał jego osłonę w znacznej potyczce, ponadto czynił liczne podjazdy pod miejsca kwaterunku zwolenników arcyksięcia. Dowiedziawszy się o odstąpieniu Maksymiliana od stolicy, dołączył do głównych pościgowych. Brał udział w bitwie pod Byczyną, w której poległ na miejscu bitwy[1][4] otrzymawszy postrzał z półhaka w głowę[3][2] (według relacji Farensbacha – trzy postrzały w głowę[5]), według innej wersji został ciężko ranny w bitwie pod Byczyną i zmarł wkrótce potem w Grębaninie[6].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]W 1608 roku ks. Stanisław Grochowski opublikował Pieśń o Gabryelu Hołubku i jego dziełach rycerskich[2] (Hołubek, albo dzieła rycerskie i śmierć nieśmiertelna jego)[3].
...
"Próżna to, Niemcy, namowa,
Darmo tu zdradziec patrzacie,
Już wszystkich u siebie macie".
...
Do wiersza ks. Stanisława Grochowskiego Hołubek,.. istnieje melodia[7] wykonywana jako Pieśń o Gabryelu Hołubku i jego dziełach rycerskich w okolicach Baru, zanotowana przed 1939 r.; melodia oceniana na XIX w.[8]
Nagrobek
[edytuj | edytuj kod]W Grębaninie – miejscu jego pochówku, przy kościele parafialnym znajduje się jego pomnik – obelisk – nagrobek z napisem – wierszem ks. Stanisława Grochowskiego:
Ja tu Hawryłko leżę,
Hołubkiem mnie zwano,
Zabitem pod Byczyną,
a tu mnie schowano.
Sowicie się swej krzywdy
Polacy pomścili
Mnie gołąbka pomściwszy
Orła ułapili.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Archiwum Jana Zamoyskiego. T. IV: 1585-1588. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948, s. 149. OCLC 7492584. Cytat: „Hołubek zabit” – w raporcie o stratach po bitwie. (pol.).
- ↑ a b c Hawryło Hołubek w haśle Piesni w Encyklopedii Staropolskiej Zygmunta Glogera
- ↑ a b c Stanisław Grochowski: Poezyje. Kraków: 1859, s. 27-29. OCLC 45505115. (pol.).
- ↑ a b Włodzimierz Kaczorowski: Bitwa pod Byczyną. Opole: Instytut Śląski, 1988, s. 58. OCLC 246777083. Cytat: Jedna z kul ugodziła Hołubka w oko; miejsce gdzie zginął do dziś zwane jest „piekłem”...Jego kozacka jazda na widok śmierci dowódcy poszła w rozsypkę, jednak Zamoyski szybko wypełnił luki w swych szeregach.. (pol.).
- ↑ Stefan Herman: Dwie relacje o bitwie byczyńskiej. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1992, s. 33. ISBN 83-85693-08-4. OCLC 31434600. Cytat: Wówczas to trafiony został śmiertelnie trzema kulami kozacki rotmistrz Hołubek, sławiony później przez wielu poetów.. (pol.).
- ↑ Jan Wawrzyniak: Chorągiew rycerska z Byczyny podbiła Grębanin. [w:] 2004-09-21 [on-line]. Urząd Gminy Baranów. [dostęp 2013-09-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-11)]. (pol.).
- ↑ Jacek Kowalski: Kozak sarmackiego pola. [w:] Duma o Hołubku (mp3) [w:] Dumy staropolskie: reaktywacja, punkt VIII [on-line]. kresy.pl, 2010-01-22. [dostęp 2012-11-14]. (pol.).
- ↑ Zygmunt Andrzejowski: Wojenna pieśń polska. T. 1, Pieśni rycerskie, żołnierskie i ludowo-żołnierskie z okresu Rzplitej dawnej (wiek XII-XVII). Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1939. OCLC 749623027. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów: Srebrny wiek, Świat Książki, Warszawa 1997, ss. 128-129.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Grochowski: Hołubek, albo dzieła rycerskie i śmierć nieśmiertelna jego. staropolska.pl. [dostęp 2012-11-14]. (pol.).
- Jacek Kowalski: Kozak sarmackiego pola. [w:] Duma o Hołubku (mp3) [w:] Dumy staropolskie: reaktywacja, punkt VIII [on-line]. kresy.pl, 2010-01-22. [dostęp 2012-11-14]. (pol.).
- Łukasz Kamiński: Przyczynek do dziejów Grębanina - Gabriel Hołubek (około 1550 - 1588). Towarzystwo Przyjaciół Lasek, 2007. [dostęp 2012-11-14]. (pol.).
- Олександр Алфьоров: Гаврило Голуб (Габриель Голубек). Регементар козацький. haidamaka.org.ua, 2010-01-22. [dostęp 2013-09-07]. (ukr.).