Hełm wz. 31

Powstaniec warszawski w hełmie polskim wz.31 z grupy szturmowej Batalionu Ruczaj uzbrojony w miotacz ognia typu K przed akcją na Małą PAST-ę

Hełm wz.31 – polski stalowy hełm, opracowany w 1931 roku. Był podstawowym ogólnowojskowym hełmem II RP.

Historia powstania

Do prac nad własnym wzorem hełmu polskie władze wojskowe przystąpiły już w 1919 i od tego czasu trwały prace koncepcyjne. Po niepowodzeniu programu hełmu polskiego wz.28 postanowiono skorzystać z doświadczeń zagranicznych. Władze wojskowe wybrały szwedzkie zakłady „Eskilstuna Stal Pressing AB” w Eskilstuna, dokąd wysłana została specjalna komisja z Departamentu Uzbrojenia MSWojsk. w celu zdobycia informacji na temat produkcji hełmów szwedzkich. Złożone po powrocie sprawozdanie dotyczyło technologii budowy, podstawowych założeń oraz kwestii dopasowania hełmów. Zdobyte informacje pozwoliły na stworzenie głównych założeń koncepcyjnych hełmu własnej produkcji. Nowy model miał powstać na bazie hełmu polskiego wz.30, który wyprodukowany został jedynie w partii próbnej. Przy opracowywaniu skorzystano z udzielonej za darmo przez Szwedów licencji na opatentowany model wyposażenia wewnętrznego hełmu oraz zgodę na pomoc przy uruchomieniu produkcji. Jednak nie jest wiadomo, czy z tej pomocy skorzystano.

W 1930 złożono zamówienie na 300 sztuk hełmów jednego wymiaru hełmu wz. 30 z poprawkami naniesionymi po wizycie w Szwecji. Materiał na hełm miała dostarczyć Huta „Pokój”. Zamówienie złożono w zakładach „Ideal” w Wolbromiu, a projekt opracowało biuro konstrukcyjne Zbrojowni nr 2 w Warszawie. Zgodnie z projektem wykonano 300 sztuk i poddawano je próbom od grudnia 1931. Opracowano też specjalną mieszankę lakieru z grudkami korka (próby z trocinami, na wzór amerykański i brytyjski, nie wyszły pomyślnie). Lakier przygotowały Zakłady Przemysłowo-Chemiczne „W.Karpiński i M.Leppert” w Warszawie. Chropowatą powierzchnię, eliminującą odbicia światła, opatentowano pod nazwą „Salamandra”. Próby hełmu wypadły pomyślnie. Produkcji seryjnej podjęła się Huta „Bismarck”, gdzie przygotowywano blachy na hełmy, a tłoczenie realizowano w Hucie „Silesia”, która miała już doświadczenie w produkcji tego rodzaju (produkowała hełmy niemieckie w czasie I wojny światowej).

Pierwsze 120 sztuk serii produkcyjnej przeszło próby we wrześniu 1932 w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W wyniku prób wprowadzono niewielkie zmiany wymiarowe i wytrzymałościowe. Następnie władze wojskowe ogłosiły przetarg na dostawę dużych ilości hełmów. W jego wyniku podpisano umowę z Hutą „Ludwików” w Kielcach, która stała się największym producentem tych hełmów – huta zatrudniała 72 pracowników bezpośrednio przy produkcji wynoszącej 8 tysięcy hełmów miesięcznie. Blachy dostarczała Huta „Baildon”. Złożono też zamówienie w Towarzystwie Akcyjnym Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza, jednak z blachy stalowej wysokomanganowej, co było tańsze, ale powodowało, że hełmy były mniej odporne. Produkowano więc jednocześnie hełmy bardziej odporne (z blachy stalowej niklowo-chromowo-molibdenowej) i mniej odporne. Próby tej drugiej partii wykonano latem 1934 i zaakceptowano do produkcji.
Hełm wz.31 był także produkowany w latach powojennych jako wz.31/50 różnił się od oryginału gładkim malowaniem w kolorze khaki oraz inną podpinką hełmu.

Użycie

Pierwsze hełmy przekazano do oddziałów w styczniu 1933. Hełm był używany w oddziałach piechoty i artylerii Wojska Polskiego, w Marynarce Wojennej, a także w Korpusie Ochrony Pogranicza, Straży Granicznej (specjalny model z białym orłem wz.27 o wysokości 10 cm), Policji Państwowej oraz nielicznych oddziałach Obrony Narodowej. W artylerii hełmy noszono daszkiem do tyłu, by ułatwić sobie obserwację i obsługę celowników. Prawdopodobnie hełmy wz.31 eksportowane były także do Hiszpanii i Persji. Łącznie do września 1939 wyprodukowano ich około 320 tysięcy sztuk.

Budowa

Hełm był jednoczęściowy z lekkim podcięciem i wyprofilowanym daszkiem. Pokrywany był lakierem antyodblaskowym typu „Salamandra“ lub gładkim. Występował w kolorze khaki, szarym, szaro-zielonym i granatowym (ten ostatni w oddziałach policji, w których używano także hełmów koloru khaki). Zapewniał odpowiednie zabezpieczenie przed szrapnelami, odłamkami i pociskami pistoletowymi. Waga hełmu wynosiła około 1,3 kg.

Bibliografia

• Jacek Kijak: Hełmy Wojska Polskiego i organizacji paramilitarnych 1917–1991. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2004. ISBN 83-11-07997-8.brak strony w książce
• Polski hełm stalowy wz. 31.