Huta Baildon
 Budynek dyrekcji przy ul. Żelaznej 9 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres |
ul. Żelazna 9 |
| Data założenia |
1823 |
| Data likwidacji |
2016 |
| Forma prawna |
spółka akcyjna |
| Nr KRS | |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°16′04,8086″N 18°59′58,9049″E/50,268002 18,999696
| |
Huta Baildon – huta żelaza, położona w Katowicach, na obszarze dwóch dzielnic: Dąb i Załęże. Została założona w 1823 roku przez szkockiego inżyniera – Johna Baildona jako pudlingarnia[1], a po rozbudowaniu stała się jednym z najnowocześniejszych zakładów hutniczych w Europie. Podczas II wojny światowej produkowała dla celów zbrojeniowych. Po 1945 roku ulegała dalszemu rozwojowi, uruchamiając nowe i rozbudowując stare wydziały[2]. Od 2001 roku Huta Baildon S.A. była w stanie upadłości, a w 2016 r. wykreślono ją z listy przedsiębiorców[3][4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Okres przedwojenny[edytuj | edytuj kod]
Początek działalności huty wiązał się z obecnością na granicy Załęża i Dębu kuźnicy załęskiej, na terenie której została w późniejszym czasie wybudowana huta. Kuźnica ta funkcjonowała już w XV wieku. W późniejszym czasie została przerobiona na tartak i ponownie uruchomiona w latach 1647–1650. Została ona zamieniona w 1734 roku w młyn[5].
Na obszarze dawnej kuźnicy, w 1823 roku John Baildon zainicjował budowę pudlingarni.[6] Była ona wówczas drugim tego typu zakładem w Europie. Pudlingarnia została wyposażona w cztery piece pudlowe opalane węglem oraz walcownię żelaza sztabowego. Produkowała ona pręty walcowane. W 1846 roku, po śmierci Johna Baildona, pudlingarnia przeszła na własność dwóch mieszczan – J. Domsa i A. Wenzla, co było pierwszym przypadkiem w Prusach, gdzie huta była własnością mieszczan. W 1854 roku huta wytwarzała 36 tys. cetnarów wyrobów walcowanych oraz zatrudniała 180 robotników[7].
W okresie 1863–1864 huta była nieczynna. Została ona uruchomiona w 1865 roku po jej zakupie przez Wilhelma Hegenscheidta, który nadał wyrobom hutniczym znak BHH (prawdopodobnie od Baildon Hütte Hegenscheidt). W tym czasie, pod dyrekcją Wilhelma Kollmanna, w latach 1868–1871 walcownię rozbudowano o cztery zespoły walcownicze[8].
W 1887 roku huta przeszła na własność Oberschlesische Eisenindustrie A.G. für Bergbau und Hüttenbetrieb w Gliwicach. Cztery lata później uruchomiono trzy piece martenowskie o pojemności 12 ton, a w 1894 roku czwarty piec o pojemności 20 ton. Na początku XX w. w hucie zainstalowano pierwszy na Górnym Śląsku piec indukcyjny, umożliwiający produkcję stali narzędziowych, stopowych i szybkotnących. W 1906 roku rozpoczęto produkcję prętów kutych, a w 1908 roku wyrób wierteł ze stali szybkotnących[9]. Na przełomie XIX i XX w. hutę rozbudowano. W miejscu wysuszonego stawu załęskiego wzniesiono hale produkcyjne i budynki administracyjne dla nowych wydziałów, w tym budynek dyrekcji. Dzięki tym inwestycjom i oferowanym przez zakład nowym produktom huta Baildon była przed I wojną światową jednym z czołowych producentów stali na Górnym Śląsku[10].
Lata międzywojenne i II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
W 1922 roku huta znalazła się w granicach Polski. W tym czasie zakład przekształcono w spółkę Huta Baildon Spółka Akcyjna z kapitałem niemieckim. Produkcja w hucie spadła, prócz wydziałów przetwórczych, m.in. dzięki uruchomieniu w 1923 roku produkcji łańcuchów. Rozbudowano również hale produkcyjne i park maszynowy. W 1926 roku połączono hutę Baildon z hutą Pokój, a w 1929 roku też kopalnię Eminencja. Utworzony Koncern Huta Pokój – Śląskie Zakłady Górniczo-Hutnicze S.A. był drugim pod względem wielkości polskim koncernem hutniczym. Huta była częścią koncernu do II wojny światowej. W latach międzywojennych przy hucie powstał zakład badawczo-doświadczalny, a także rozpoczęto produkcję m.in. rur cienkościennych, blach narzędziowych, elektrod, węglików spiekanych i magnesów[11].
Na terenie huty 12 maja 1937 roku odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego, projektu pracownika huty – Gnoińskiego. Składał się z on popiersia Józefa Piłsudskiego i figury orła państwowego na cokole[12]. Podczas II wojny światowej huta należała do koncernu Oberschlesische Hüttenwerke A.G. Gleiwitz i produkowała głównie dla przemysłu zbrojeniowego, w tym matryce do płatowców oraz silniki do samolotów Junkers. W tym celu hutę rozbudowano. Do 1942 roku przy hucie istniał obóz pracy dla 2 tys. jeńców[13].
Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]
Huta w kwietniu 1945 roku wznowiła produkcję. W 1949 roku produkcja stali była większa o 40% niż przed wojną. W tym okresie zreorganizowano i zmodernizowano stare wydziały. Wybudowano nowe hale, gdzie m.in. produkowano wyroby ciągnione i łuszczone, a także rozwijano produkcję węglików spiekanych. Pod koniec 1977 roku powstał Zakład Węglików Spiekanych Baildonit. Stalownia wytwarzała wówczas 200 gatunków stali konstrukcyjnych[14].
W okresie PRL zakład został uhonorowany Orderem Sztandaru Pracy I klasy oraz Złotą Odznaką Zasłużonego dla Województwa Katowickiego[15].
Pod koniec lat 70. XX w. nastąpił znaczny spadek produkcji spowodowany kryzysem ekonomicznym w polskiej gospodarce. Po 1989 roku w hucie Baildon przystąpiono do restrukturyzacji (zaczęto z niej wydzielać samodzielne spółki), która nie przyniosła poprawy sytuacji huty. Od 6 maja 2001 roku huta Baildon jest w stanie upadłości[16].
Wydziały[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
Huta Baildon obejmowała wydziały:
|
|
Obiekty zabytkowe[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
_-_bar_Specjal.jpg)
.jpg)
Teren Huty Baildon to jednolity funkcjonalnie kompleks przemysłowy. W odniesieniu do środowiska kulturowego ochroną konserwatorską zostały objęte obiekty i urządzenia świadczące o tradycji i historii przemysłu hutniczego[17][18], które w 2010 roku znajdowały się na terenie huty:
- budynek dyrekcji[19];
- zabytkowa hala dawnej obróbki ciężkiej[19];
- zespół walcowniczy IV (maszyna parowa z 1904, klatka walców zębatych z 1904 roku, zespół walcowniczy „trio”)[19];
- walcownia bruzdowa w której zamontowano unikatową maszynę parową z 1905 roku, zbudowaną w Erhardt Sehmer Saarbrucken[19];
- budynek kuźni i młotowni w których zamontowano:
- prasę parową do kucia swobodnego z 1917 roku produkcji Kalker Maschinen Fabrik Köln,
- młot parowy do kucia swobodnego z 1917 roku z Beche GmbH Hutckenswagen;
- zespół walcowniczy II (silnik napędowy z lat trzydziestych XX wieku, klatka walców zębatych z 1916 roku, klatka walców zębatych z 1915 roku, zespół walcowniczy II − „duo” z 1916 roku)[19];
- laboratorium[19];
- zespół urządzeń wydziału kuźni W−39 (młot parowy do kucia swobodnego firmy Beche Gmbh Huckeswagen, młot parowy do kucia swobodnego Banning A.G. − Hamm z 1914 roku, prasa parowa z 1917 roku)[19]:
- szlifierka kłowa do wałków firmy MEYER z 1915 roku (Wydział W−39 nr inw. 771),
- wiertarka pozioma do głębokich wierceń z 1935 roku (Wydział W−39 nr inw. 233),
- strugarka poprzeczna firmy Zieleniewski z 1939 roku (Warsztaty szkolne nr inw. 425),
- prasa mimośrodowa firmy Fabryka Maszyn Pomocniczych i Automatów Stefański z 1937 roku (Wydział W−99 „Magnesy” nr fabroku 10110),
- frezarka pionowa firmy Stowarzyszenia Mechaników Polskich w Ameryce z 1938 roku (Wydział W−99 „Magnesy” nr fabroku 751515),
- strugarka do kół zębatych Gleasona, produkcji Heidenreich und Harbeck Werkzeugmaschinenfabrik Hamburg − około 1930 roku (W−02 nr inw. 460),
- zegar do znakowania kart pracy, produkcji Fried Ernst Benzing Kontrolluhrenfabrik Schweningen Neckar (nr inw. 9976),
- piła kabłąkowa, produkcji firmy Ulrich und Masserschmidt Maichow Meklenburg z 1910 roku (T.H.H. laboratorium, nr inw. 2117);
- warsztat utrzymania ruchu, chłodnie kominowe, hala pieców[19].
Własność huty[edytuj | edytuj kod]
Huta Baildon posiadała po II wojnie światowej:
- klub sportowy KS Baildon Katowice, wraz z Halą Baildon;
- Zespół Szkół Zawodowych, Liceum Zawodowe i Technikum dla dorosłych;
- oddział PTTK (w latach 70. XX w. największy oddział zakładowy PTTK w kraju);
- 4 ośrodki wczasowe (w Wiśle, Rowach, Świnoujściu i Ujsołach);
- ośrodek wypoczynkowy Starganiec na granicy Katowic z Mikołowem;
- dom kultury;
- kilka bibliotek;
- Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową;
- przychodnię lekarską;
- hotele robotnicze;
- osiedla mieszkaniowe;
- ogródki działkowe;
- żłobek;
- przedszkole;
Huta wydawała własne czasopismo Głos Baildonu i miała własne radio zakładowe.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 24. ISBN 978-83-7729-021-7.
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 85.
- ↑ Huta Baildon, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2024-01-12].
- ↑ HUTA BAILDON | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2024-01-12].
- ↑ Borowy 1997 ↓, s. 85.
- ↑ Strona 83 tomu 1 Słownika geograficznego Królestwa Polskiego
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 15-16.
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 17.
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 17-18.
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 21.
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 28.
- ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, s. 105, ISBN 978-83-7729-502-1.
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 40.
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 43-51.
- ↑ Halina Leszczyńska, Badura - Grać na strunach najczulszych, w: red. Zygmunt Marcińczak, Nasi współcześni, MAW, Warszawa, 1980, s. 10, ISBN 83-203-1266-3
- ↑ Rzewiczok 2009 ↓, s. 53-57.
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Protokół nr 47/10 z posiedzenia Komisji Górniczej Rady Miasta Katowice. (pol.) www.bip.um.katowice.pl [dostęp 2011-07-05]
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w rejonie ulic: Bracka − Chorzowska − Żelazna w Katowicach. www.bip.katowice.eu. [dostęp 2011-07-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Urząd Miasta Katowice: Miejscowy plan ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice dla terenu położonego w obszarze dzielnicy Osiedle 1000−lecia − Załęże w rejonie ulic: Bracka − Chorzowska − Żelazna w zakresie wprowadzenia funkcji handlu, usług, administracji i sportu oraz adaptacji istniejącej funkcji przemysłowej. www.bip.katowice.eu. [dostęp 2011-07-05]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Robert Borowy: Wczoraj – dziś - jutro... kopalni „Katowice-Kloefas”. Historia węglem pisana. Katowice: KWK „Katowice-Kloefas”, 1997. ISBN 83-907139-2-6.
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993. ISBN 83-85831-35-5.
- Urszula Rzewiczok: Dzieje Dębu (1299−1999): monografia historyczna dzielnicy Katowic. Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1999. ISBN 83-87727-30-X.
- Urszula Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2009. ISBN 978-83-87727-99-4.
- Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, s. 85. ISBN 83-905115-0-9.
- Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta. Red. J. Szaflarski, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1978, ss. 18, 19, 84.