Hulman czczony
| Semnopithecus entellus[1] | |||
| (Dufresne, 1797) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
hulman czczony | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Hulman czczony[4], hulman[5][6], langur hulman[7], hanuman[7] (Semnopithecus entellus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Zwierzę stadne.
Nazewnictwo zwyczajowe[edytuj | edytuj kod]
W polskiej literaturze zoologicznej gatunek S. entellus był oznaczany nazwą „hulman”[5][6]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „hulman czczony”, rezerwując nazwę „hulman” dla rodzaju tych małp[4].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Hulman czczony występuje w Indiach, z zasięgiem rozciągającym się na 1900 km z zachodu na wschód, i obejmuje wszystkie populacje z ogonem typu północnego między rzeką Tapti w stanie Gudźarat i rzeką Krishna w stanie Andhra Pradesh do podnóża Himalajów[8]. Introdukowany w południowo-zachodnim Bangladeszu, gdzie tamtejsza populacja mogła powstać z potomków pary przywiezionej przez hinduskich pielgrzymów na brzegach rzeki Jalangi[8].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1797 roku francuski zoolog Louis Dufresne nadając mu nazwę Simia entellus[2]. Holotyp pochodził z Bengalu, w Indiach[9].
S. entellus wykazuje znaczne zróżnicowanie pod względem wielkości i koloru futra w całym swoim zasięgu występowania[8]. Przez wiele lat południowoazjatyckie szare langury były klasyfikowane jako podgatunki S. entellus, ale badania wykazały, że są taksonami monotypowymi[8]. Szare langury z południowej Azji zostały podzielone na grupę północną i grupę południową opartą na morfologii ogona[8]. S. entellus należy do grupy północnej (typ IA), z ogonem zapętlonym do przodu i zwisającym w dół, z czubkiem sięgającym do tyłu, a nawet zwisającym po jednej stronie ciała[8]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[8].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Semnopithecus: gr. σεμνος semnos „święty”; πιθηκος pithēkos „małpa”[10].
- entellus: gr. εντελλω entellō „dowodzić, nakazać”[11].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 45,1–78,4 cm, długość ogona 80,3–111,8 cm; masa ciała samic 9,5–16,1 kg, samców 16,9–19,5 kg[12]. Hulman zaliczany jest do małp dużych. Ma silnie zbudowany tułów. Głowa hulmana jest okrągła, pysk krótki, a kończyny smukłe. Pysk, podeszwy stóp i powierzchnia dłoni są czarne. Pozostałe części ciała pokrywa długie futro. Na głowie włosy dłuższe, opadające ku tyłowi. Brwi są krzaczaste. Sierść zmienia barwę w poszczególnych fazach rozwoju. Noworodki są jasnoszare, a starsze małpy brązowe, ciemnobrązowe lub ciemnożółte[5].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Hulman wiedzie naziemny tryb życia. Zachowuje aktywność w ciągu dnia. Jest zwierzęciem stadnym. Często zapuszcza się na teren miast i wsi, lecz mimo szkód jakie wyrządza, nie jest przez ludzi zwalczany. Jest bowiem zwierzęciem czczonym. Po ciąży trwającej 196 dni zwykle rodzi się jedno młode. Długość życia w niewoli sięga 10 lat[5].
Jest roślinożercą. Żywi się liśćmi, owocami, pąkami i korą[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Semnopithecus entellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b L. Dufresne. ur une nouvelle espèce de singe. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. 7, s. 49, 1797. (fr.).
- ↑ H.N. Kumara, A. Kumar & M. Singh, Semnopithecus entellus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 108, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
- ↑ a b Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 111. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b c d e f g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 256. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Semnopithecus entellus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 628.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 260.
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 733–734. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).