Hulman

Hulman
	Semnopithecus
	Desmarest, 1822
	; Przedstawiciel rodzaju – hulman czubaty (S. priam)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Presbytini
Rodzaj	hulman
	Typ nomenklatoryczny
	Simia entellus Dufresne, 1797
Synonimy
	Kasi Reichenbach, 1862; Presbytis Reichenbach, 1862; Presbypithecus Trouessart, 1879; Mamsemnopithecus Herrera, 1899;
	Kasi Reichenbach, 1862; Presbytis Reichenbach, 1862; Presbypithecus Trouessart, 1879; Mamsemnopithecus Herrera, 1899;
Gatunki
	9 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	9 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hulman^[6] (Semnopithecus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji (Chińska Republika Ludowa, Pakistan, Indie, Sri Lanka, Nepal i Bhutan)^[7]^[8]^[9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 45,1–78,7 cm, długość ogona 62–111,8 cm; masa ciała samic 3,8–17,7 kg, samców 3,4–20,8 kg^[9]^[10].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1822 roku francuski zoolog Anselme Gaëtan Desmarest w książce swojego autorstwa o tytule Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères^[1]. Desmarest wymienił kilka gatunków – Simia maura von Schreber, 1774 (nomen dubium), Semnopithecus comatus Desmarest, 1822, Simia entellus Dufresne, 1797, Semnopithecus pruinosus Desmarest, 1822 (= Simia cristata Raffles, 1821) i Semnopithecus melalophus Desmarest, 1822 (= Simia melalophos Raffles, 1821) – nie wyznaczając gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia na typ nomenklatoryczny wyznaczyno hulmana czczonego (S. entellus).

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Semnopithecus: gr. σεμνος semnos „święty”; πιθηκος pithēkos „małpa”^[11].
Kasi: Kashi to starożytna nazwa miasta Waranasi, położonego w stanie Uttar Pradesh. Wśród licznych świątyń w mieście znajduje się świątynia Durga, zbudowana w XVIII wieku, czasami nazywana „Świątynią Małp” z powodu wielkiej liczby małp zamieszkujących pobliskie drzewa^[12]. Gatunek typowy: Cercopithecus vetulus Erxleben, 1777.
Presbytis: gr. πρεσβυτις presbutis „staruszka”, od πρεσβυτης presbutēs „starzec”; być może również od greckiego słowa πρεσβυτερος presbuteros „senior, ksiądz”^[13]. Gatunek typowy: Simia Cephalopterus Boddaert, 1785 (= Cercopithecus vetulus Erxleben, 1777).
Presbypithecus: gr. πρέβυς prebys „stary”; πιθηκος pithēkos „małpa”^[14].
Mamsemnopithecus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)^[15].

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

W 1979 Frederick Szalay i Eric Delson w publikacji „Evolutionary History of the Primates” zaliczyli Semnopithecus jako podrodzaj rodzaju Presbytis^[16], lecz Colin Groves w 1989 wykazał, że taka klasyfikacja nie jest poprawna^[17], a w 2001 dokonał podziału rodzaju na siedem gatunków^[18]. Wyróżniany gatunek S. dussumieri jest obecnie traktowany jako młodszy synonim S. hypoleucos^[9]^[7]. Do rodzaju należą następujące gatunki^[19]^[10]^[7]^[6]:

Semnopithecus entellus (Dufresne, 1797) – hulman czczony
Semnopithecus ajax (Pocock, 1928) – hulman kaszmirski
Semnopithecus hector (Pocock, 1928) – hulman północnoindyjski
Semnopithecus schistaceus (Hodgson, 1840) – hulman nepalski
Semnopithecus hypoleucos Blyth, 1841 – hulman czarnołapy
Semnopithecus priam (Blyth, 1844) – hulman czubaty
Semnopithecus vetulus (Erxleben, 1777) – lutung białobrody
Semnopithecus johnii (J.B. Fischer, 1829) – lutung nilgirijski

Takai i współpracownicy (2016) opisali wymarły, plioceński gatunek^[20]:

Semnopithecus gwebinensis Takai, Nishioka, Thaung Htike, Maung Maung, Kyaw Khaing, Zin Maung Maung Thein, Tsubamoto & Egi, 2016

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Młodszy homonim Presbytis Eschscholtz, 1821.
↑ Nowa nazwa dla Presbytis Reichenbach, 1862.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 2. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1822, s. 532, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
↑ Reichenbach 1862 ↓, s. 89.
↑ Reichenbach 1862 ↓, s. 99.
↑ É.L. Trouessart. Revision synoptique du Genre Semnopitheque (Semnopithecus) et description de quelques espèces rares ou peu connues. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 3^e Série. 7, s. 52, 1879. (fr.).
↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 25. (hiszp.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51, 53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 256–258. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Semnopithecus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
↑ ^a ^b ^c D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 733–739. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 167–169. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 628.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 356.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 562.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 561.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
↑ F.S. Szalay, E. Delson, T.M. Bown. Evolutionary History of the Primates. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 1 (1), s. 117-119, 1981. The Society of Vertebrate Paleontology. ISSN 1937-2809. (ang.).
↑ C. Groves: A Theory Of Human And Primate Evolution. Oxford Science Publications, 1989. ISBN 0-19-857758-3.
↑ C. P Groves: Primate Taxonomy. Waszyngton: Smithsonian Institution Press, 2001. ISBN 1-56098-872-X.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-26]. (ang.).
↑ M. Takai, Y. Nishioka, Thaung-Htike, M. Maung, K. Khaing, Zin-Maung-Maung-Thein, T. Tsubamoto & N. Egi. Late Pliocene Semnopithecus fossils from central Myanmar: rethinking of the evolutionary history of cercopithecid monkeys in Southeast Asia. „Historical Biology: An International Journal of Paleobiology”. 28 (1–2), s. 172–188, 2016. DOI: 10.1080/08912963.2015.1018018. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 83–146. (niem.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Młodszy homonim Presbytis Eschscholtz, 1821.

[5] Nowa nazwa dla Presbytis Reichenbach, 1862.

[Desmarest-1] A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 2. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1822, s. 532, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).

[CITEREFReichenbach1862[https://archive.org/stream/dievollstandigst21862reic#page/89/mode/1up_89]-2] Reichenbach 1862 ↓, s. 89.

[CITEREFReichenbach1862[https://archive.org/details/dievollstandigst21862reic/page/99/mode/1up?view=theater_99]-4] Reichenbach 1862 ↓, s. 99.

[tro-6] É.L. Trouessart. Revision synoptique du Genre Semnopitheque (Semnopithecus) et description de quelques espèces rares ou peu connues. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 3^e Série. 7, s. 52, 1879. (fr.).

[her-7] A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 25. (hiszp.).

[Cichocki&inni-8] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51, 53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-9] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 256–258. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-10] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Semnopithecus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].

[Zinner&inni-11] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 733–739. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-12] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 167–169. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://biodiversitylibrary.org/item/88553#page/636/mode/1up_628]-13] Palmer 1904 ↓, s. 628.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655512_356]-14] Palmer 1904 ↓, s. 356.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655718_562]-15] Palmer 1904 ↓, s. 562.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655717_561]-16] Palmer 1904 ↓, s. 561.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791753_25]-17] Palmer 1904 ↓, s. 25.

[Szalay-18] F.S. Szalay, E. Delson, T.M. Bown. Evolutionary History of the Primates. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 1 (1), s. 117-119, 1981. The Society of Vertebrate Paleontology. ISSN 1937-2809. (ang.).

[Groves-19] C. Groves: A Theory Of Human And Primate Evolution. Oxford Science Publications, 1989. ISBN 0-19-857758-3.

[Groves_2001-20] C. P Groves: Primate Taxonomy. Waszyngton: Smithsonian Institution Press, 2001. ISBN 1-56098-872-X.

[mdd-21] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-26]. (ang.).

[Takai&etal-22] M. Takai, Y. Nishioka, Thaung-Htike, M. Maung, K. Khaing, Zin-Maung-Maung-Thein, T. Tsubamoto & N. Egi. Late Pliocene Semnopithecus fossils from central Myanmar: rethinking of the evolutionary history of cercopithecid monkeys in Southeast Asia. „Historical Biology: An International Journal of Paleobiology”. 28 (1–2), s. 172–188, 2016. DOI: 10.1080/08912963.2015.1018018. (ang.).

[1]

[2]

[a]

[3]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]