Józef Hilary de Lilia Nowalski
| |
| Data i miejsce urodzenia |
3 stycznia 1857 r. |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
10 listopada 1928 r. |
| Miejsce spoczynku |
cmentarz w Wiedniu |
| Zawód, zajęcie |
archeolog |
| Rodzice |
ojciec - Stanisław, matka - z domu Rynkiewicz |
Józef Hilary de Lilia Nowalski (3.01.1857 Krasne koło Sejn[1]-10.11.1928) – polski archeolog, muzealnik, odkrywca m.in. rzymskiej osady Vindobona i pozostałości Carnuntum.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w 1857 r. w Krasnem na Suwalszczyźnie, w rodzinie o sporych tradycjach kulturalnych[2]. Starszy brat - Stanisław był zakonnikiem w zgromadzeniu kamedułów.
O dzieciństwie i młodości Nowalskiego nie udało się odnaleźć materiałów. Wiadomo natomiast, iż kształcił się w gimnazjum realnym w Warszawie, jak również w warszawskiej Szkole Rysunkowej oraz w Konserwatorium Muzycznym.
Jak podaje Marian Wawrzeniecki około 1878 roku z powodów politycznych usuwa się [Nowalski]z Warszawy i osiada w Krakowie, gdzie chodzi do Wszechnicy Jagiellońskiej (uczeń Józefa Łepkowskiego) oraz do S. S. Pięknych J. Matejki[3].
W 1882 przerwał krakowskie studia i wyjechał z kraju (podobno ze względów politycznych). Przebywał na Węgrzech, na Spiszu w Szmeksie, Kiesmarku i w Beli – tu prowadził swoje pierwsze poszukiwania archeologiczne.
Następnie trafił do Wiednia, gdzie podjął studia archeologiczne na tamtejszej uczelni.
Z publikowanych materiałów wynika, iż trwających 12 lat studiów nie ukończył, nie uzyskał też żadnego stopnia naukowego. Joachim Śliwa zauważa w swojej pracy, iż określano go jako hospitanta uniwersyteckiego Seminarium Archeologiczno-Epigraficznego)[4]. Natomiast Anna Sadurska podaje, że Praktyka była mu bliższa niż teoria (…) Rzuciwszy pewnego dnia pracownię naukową na rzecz pasjonujących go wykopalisk, popada w zatarg z władzami uniwersyteckimi[5].
W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dziewiętnastego wieku prowadził intensywną działalność wykopaliskową. W l. 1889-1890 badał wyspy Adrić, Vellia i Pago na Adriatyku. W 1891 r. podjął prace na stanowisku archeologicznym w Carnuntum. W l. 1895-1896 uczestniczył w wykopaliskach w okolicach Olbii (Krym).
W latach 90. dziewiętnastego wieku podjął także współpracę z polskimi ośrodkami i instytucjami naukowymi, m.in. z krakowską Akademią Umiejętności. Od 1918 r. zasilał darami Uniwersytet Warszawski, a wreszcie w 1919 r., po blisko 40-letniej niebytności, odwiedził Warszawę. Udał się wtedy również w swoje strony rodzinne[6]. U schyłku życia (l. 1925-6-7) natomiast prowadził badania w Tulln nad Dunajem, gdzie zorganizował również muzeum.
Zmarł po ciężkiej chorobie (nowotwór) 10 listopada 1928 r. w Hietzing pod Wiedniem. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu.
Janusz Kopciał podaje za prof. Jerzym Wielowiejskim, iż jeszcze w 1964 r. na cmentarzu wiedeńskim istniała tablica pamiątkowa poświęcona Nowalskiemu[7].
Działalność archeologiczna i muzealnicza[edytuj | edytuj kod]
Na przełomie XIX i XX wieku duże zasługi dla archeologii rzymskiego pogranicza w Dolnej Austrii oddał, pochodzący z Suwalszczyzny, Józef Hilary de Lilia Nowalski[8]. Prowadził wykopaliska m.in. w:
- Wiedeń - odkrył starożytną Vindobonę
- okolice miasteczek Petronell i Deutsch Altenburg - pozostałości Carnuntum – odkrycie m.in. rzymskiego kamiennego sarkofagu, systemu kanalizacji, świątyni Sylwana, fragmentów murów miejskich
- stanowisko rzymskie w Tulln nad Dunajem (Comagena)
- wykopaliska na Krymie w Olbii na zaproszenie Ministra Spraw Wewnętrznych i cesarskiej rosyjskiej komisji archeologicznej
Założyciel bądź współzałożyciel:
- Museum Vindobonense przy Rainergasse 13 w Wiedniu (gromadziło rzymskie zabytki miasta)
- miejskie muzeum starożytności w Tulln
- Museum Cornuntinum
Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]
- Janusz Kopciał podaje, iż po drugiej wojnie jedną z ulic na przedmieściach Wiednia nazwano (...) Nowalskigasse[7].
- Za swoje zasługi w dziedzinie archeologii Nowalski został mianowany inspektorem zabytków archeologicznych w Dolnej Austrii.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Data urodzenia podana za Biblioteką Narodową. W innych źródłach podany rok 1854.
- ↑ J. Kopciał, Nowalscy z Krasnego, [w:] Szkice suwalsko-mazurskie, Suwałki 1995, s. 86.
- ↑ J. Wawrzeniecki, Józef Nowalski, „Kwartalnik Klasyczny" 1928, t. 2, nr 4, s. 453.
- ↑ J. Śliwa, Józef Hilary de Lilia Nowalski (1854-1928), „Alma Mater” 2003, nr 47, s. 20.
- ↑ A. Sadurska, Polacy w służbie archeologii antycznej. Józef Lilia Nowalski, „Meander” 1955, nr 10, s. 439.
- ↑ Zob. m.in. tekst J. Śliwy, Józef Hilary de Lilia Nowalski (1854-1928), „Alma Mater” 2003, nr 47, s. 21.
- ↑ a b J. Kopciał, Nowalscy z Krasnego, s. 88.
- ↑ T. Sarnowski, Archeologia prowincji rzymskich, [w:] Przeszłość społeczna : próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński i in., Poznań 2012, s. 247
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kopciał J., Nowalscy z Krasnego, [w: ] Szkice suwalsko-mazurskie, Suwałki 1995.
- Lewandowski S. R., Carnuntum – północne Herkulanum w Austrji, „Kurier Warszawski” 1932, nr 189.
- Lsz, Odkrycia polskiego archeologa w Wiedniu, „Gazeta Lwowska” 1899, nr 84.
- Łuniński E., Józef Nowalski, „Świat” 1922, nr 3.
- Nowalski Józef, „Krajobrazy” 1992, nr 12.
- Sadurska A., Polacy w służbie archeologii antycznej. Józef Lilia Nowalski, „Meander” 1955, nr 10.
- Sarnowski T., Archeologia prowincji rzymskich, [w:] Przeszłość społeczna : próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński i in., Poznań 2012.
- Ś. P. Józef Nowalski, „Tygodnik Ilustrowany” 1928, nr 48.
- Śliwa J., Józef Hilary de Lilia Nowalski (1854-1928), „Alma Mater” 2003, nr 47.
- Wawrzeniecki M., Józef Nowalski, „Kwartalnik Klasyczny” 1928, t. 2, nr 4.
- Wielowiejski J., Archeolog z Suwalszczyzny odkrywcą rzymskiego Wiednia, „Archeologia Żywa” 1998, nr 3(8).
- Wykopaliska rzymskie w Wiedniu, „Gazeta Kaliska” 1907, nr 237.