Kołpaczek czarniawy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kołpaczek czarniawy |
| Nazwa systematyczna | |
| Panaeolus ater (J.E. Lange) Kühner & Romagn. ex Bon Docums Mycol. 16(no. 61): 46 (1985) | |
Kołpaczek czarniawy (Panaeolus ater (J.E. Lange) Kühner & Romagn. ex Bon) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Panaeolus, Galeropsidaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1940 r. Jakob Emmanuel Lange, jako Panaeolus fimicola var. ater[1]. Do rangi gatunku podnieśli go Robert Kühner i Marcel Bon w 1985 r.[1] Synonimy:
- Panaeolus ater (J.E. Lange) Kühner & Romagn. 1953
- Panaeolus fimicola var. ater J.E. Lange 1940
- Strophaneolus ater (J.E. Lange) Bon 1970[2].
Nazwę polską zarekomendował Władysław Wojewoda w 2003 r.[3]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Początkowo wypukły, potem płaski z małym, żółtawym garbkiem, średnica 1,4–1,5 cm, powierzchnia gładka, biaława z szarobrązowym odcieniem, skórka nie da się łatwo oddzielić. Jest higrofaniczny. Brzeg regularny, nie pękający u starszych okazów[4].
Blaszkowy, blaszki przyrośnięte, nierówne, z międzyblaszkami (l=3), średnio gęste, wąskie, o szerokości 0,15–0,2 cm, kruche, szaro-czarne. Ostrza blaszek gładkie[4].
Wysokość 5,5–8,7 cm, grubość 0,15–0,2 cm, cylindryczny, początkowo pełny, potem pusty. Powierzchnia biaława, oprószona, po uszkodzeniu zmienia kolor na szarawo-brązowy. Pierścienia brak[4].
Cienki, białawy, nie zmieniający barwy po uszkodzeniu i na powietrzu, nierozpływający się. Smak i zapach łagodny[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 17– 22,7×8,5–11,5 µm, maczugowate, 4-sterygmowe, cienkościenne, ziarniste, sterygmy o długości 2,8–4,3 µm. Zarodniki 10–14×7–9,8 (11) µm (Q = 1,42), soczewkowate, w widoku z przodu cytrynkowato-sześciokątne, w widoku z boku elipsoidalne, z żółtawymi pory rostkowymi, grubościenne, gładkie, czerwonobrązowe do czarniawo brązowych. Cheilocystydy 22,7–27×5,7–10 µm, liczne, różnokształtne, cylindryczne, maczugowate, nieco baryłkowate do wrzecionowatych, cienkościenne, na wierzchołkach gęsto ziarniste. Liczne chryzocystydy, 24–53×11,4–14 µm. Strzępki ze sprzążkami[4].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Opisano występowanie kołpaczka czarniawego w Europie i Rosji[5]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2003 r. podano trzy stanowiska[3], w późniejszych latach podano kilka następnych[6]. Według W. Wojewody jego częstość występowania i stopień zagrożenia nie są znane[3]. Najbardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[7].
Naziemny grzyb saprotroficzny występujący w lasach i na wydmach[3].
Właściwości halucynogenne[edytuj | edytuj kod]
Kołpaczek czarniawy w owocnikach i grzybni ma psylocynę i psylocybinę – substancje o właściwościach halucynogennych. Stwierdzono ich występowanie na okazach hodowanych na sztucznych podłożach[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Index Fungorum [online] [dostęp 2023-10-02] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2023-10-02] (ang.).
- ↑ a b c d Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 486, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Amandee Kaur, Diversity of coprophilous species of Panaeolus (Psathyrellaceae, Agaricales) from Punjab, India, „Biodiversitas Journal of Biological Diversity”, 15 (2), s. 115–130, DOI: 10.13057/biodiv/d150202.
- ↑ Występowanie Panaeolus ater na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2023-10-02].
- ↑ Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2023-10-02] (pol.).
- ↑ Aktualne stanowiska Panaeolus ater w Polsce [online], gbif.org [dostęp 2023-10-02].
- ↑ Steven Hayden Pollock, M.D., M.S., Psilocybinowy miketyzm ze szczególnym odniesieniem do Panaeolus, „Journal of Psychedelic Drugs”, 8 (1), 1976 [dostęp 2023-10-02] (ang.).