Kokoryczka wielokwiatowa

Kokoryczka wielokwiatowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	kokoryczka
Gatunek	kokoryczka wielokwiatowa
	Nazwa systematyczna
	Polygonatum multiflorum (L.) All.; Fl. pedem. 1:131. 1785
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum multiflorum) – gatunek byliny należący do rodziny szparagowatych. Występuje na terenie prawie całej Europy, a także w Azji i Ameryce Północnej. W Polsce roślina dość rozpowszechniona, spotykana na całym niżu i w niższych położeniach górskich.

Morfologia

Łodyga: Obła, zwykle łukowato wygięta i skłoniona w dół, o wysokości przeważnie od 30 do 70 cm, czasem do 1 m^[3]. Wyrasta z czołgającego się, rozgałęzionego kłącza posiadającego ślady po ubiegłorocznych, obumarłych łodygach.
Liście: Skrętoległe, bezogonkowe, siedzące, eliptyczne, ustawione dwustronnie, malejące w stronę szczytu łodyg. Użyłkowanie liścia wyraźnie widoczne.
Kwiaty: Bezwonne^[3], białe o długości 11–15(20) mm^[4] i średnicy 10 mm, z zielonkawym nalotem, dzwonkowate, wąskie, zgrupowane po 2–6^[4] w gronach, zwisające na krótkich szypułkach, wyrastające w kątach liści od trzech do pięciu kwiatów. Okwiat rurkowato-dzwonkowaty z zielonymi ząbkami^[5] o długości do 4 mm^[3]. Wewnątrz kwiatu 6 pręcików o z rzadka owłosionych nitkach^[3]^[6] i 1 słupek z długą, nitkowatą szyjką i niewielkim znamieniem. Pręciki mają nitki przyrośnięte do rurki korony, a ich pylniki oraz znamię słupka, zasłaniają wejście do kwiatu. Na dnie rurki kwiatu znajduje się nektar, dostać się do niego mogą jednak tylko silne trzmiele z długimi aparatami pyszczkowymi, przedzierając się przez zaporę z pylników, przy okazji dokonując zapylenia krzyżowego przyniesionym na grzbiecie i głowie pyłkiem z innych kwiatów kokoryczki^[5].
Owoc: Jagoda z kilkoma nasionami. Dojrzała ma czarny kolor z widocznym oszronieniem.

Liście
Kwiaty
Dojrzałe owoce

Gatunki podobne: Kokoryczka wonna P. odoratum może również mieć do 5 kwiatów w gronach (zwykle ma 1–2), ale kwiaty te są walcowate (bez przewężenia) i wonne^[6], ząbki okwiatu są nieco dłuższe (do 5 mm), a nitki pręcików nagie^[3]. Gatunek ten odróżnia też kanciasta łodyga, która u kokoryczki wielokwiatowej jest obła^[4]^[6], zwykle też rośliny te są niższe (nie przekraczają 60 cm wysokości)^[3].

Kanciaste łodygi P. odoratum
Obła łodyga P. multiflorum

Biologia i ekologia

Geofit ryzomowy. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Rośnie w lasach liściastych, bukowych i bukowo-grabowych, w zaroślach i lasach nadrzecznych. W górach występuje dużo częściej niż na niżu. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia^[7].

Roślina trująca: Zawiera trujące glikozydy i asparganinę. Toksyczny jest owoc, który bywa mylony z owocami borówki czarnej, powodując zatrucia u ludzi^[8].

Mieszaniec

Krzyżuje się z kokoryczką wonną P. odoratum dając mieszańca – Polygonatum ×hybridum Brügger. Ma on cechy pośrednie między taksonami rodzicielskimi i czasem zawiązuje płodne owoce. Jest często uprawiany, przynajmniej w zachodniej i północnej Europie częściej niż gatunki rodzicielskie, a stanowiska w naturze uznawane są zwykle za wynik „ucieczki z ogrodu”^[6].

Zastosowanie

Roślina ozdobna

Bardzo cenna i atrakcyjna roślina do leśnych zakątków w ogrodzie. Jako roślina cieniolubna szczególnie nadaje się do sadzenia pod drzewami. Wymaga żyznej, próchnicznej gleby.

Pędy Polygonatum multiflorum wyglądają bardzo atrakcyjnie, dlatego nadają się do wykorzystania w kompozycjach kwiatowych. Trwałość ściętych pędów Polygonatum multiflorum 'Variegatum' wynosi od 15 do 22 dni. Aby przedłużyć ich żywotność po ścięciu stosuje się kondycjonowanie za pomocą kwasu giberelinowego, benzyladeniny (BA) i siarczanu hydroksychinoliny. Zabieg ten przedłuża trwałość pozbiorczą, głównie poprzez opóźnienie żółknięcia liści^[9]

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: podstawowym surowcem jest kłącze (Rhizoma Polygonati multiflori), zawierające glikozydy saponinowe, sitosterol, asparaginę i inne aminokwasy.
Działanie: moczopędne, antyseptyczne, obniżające poziom cukru i przeciwreumatyczne. Stosowana jest przy leczeniu cukrzycy i chorób nerek. Leczenie powinno odbywać się pod kontrolą lekarza.
Zbiór i suszenie: kłącze zbierane jest w okresie kwitnienia rośliny. Po zbiorze należy niezwłocznie wysuszyć w zacienionym miejscu bez stosowania podwyższonej temperatury suszenia.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f WładyslawW. Szafer WładyslawW., StanislawS. Kulczyński StanislawS., BogumiłB. Pawlowski BogumiłB. (red.), Rośliny polskie: Część II, wyd. 6, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 808, ISBN 83-01-05287-2, OCLC 475163154 .
↑ ^a ^b ^c LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa: PWN, 2004, s. 546-547, ISBN 978-83-01-14342-8 .
↑ ^a ^b Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
↑ ^a ^b ^c ^d T.G.T.G. Tutin T.G.T.G., Flora Europaea. Volume 5. Alismataceae to Orchidaceae (Monocotyledones), 1980, s. 71, ISBN 0-521-20108-X .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
↑ Agnieszka Krzymińska-Bródka, Maria Ulczycka-Walorska, Grzegorz Łysiak, Piotr Czuchaj. The longevity of cut Polygonatum multiflorum (L.) All. shoots depending on postharvest handling. „Acta Agrobotanica”. 76, s. 1–11, 2024-01-07. DOI: 10.5586/aa/176280.

Bibliografia

František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-01] (ang.).

[szafer-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f WładyslawW. Szafer WładyslawW., StanislawS. Kulczyński StanislawS., BogumiłB. Pawlowski BogumiłB. (red.), Rośliny polskie: Część II, wyd. 6, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 808, ISBN 83-01-05287-2, OCLC 475163154 .

[rutkowski-4] LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa: PWN, 2004, s. 546-547, ISBN 978-83-01-14342-8 .

[traczyk-5] Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.

[tutin-6] T.G.T.G. Tutin T.G.T.G., Flora Europaea. Volume 5. Alismataceae to Orchidaceae (Monocotyledones), 1980, s. 71, ISBN 0-521-20108-X .

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.

[AA-9] Agnieszka Krzymińska-Bródka, Maria Ulczycka-Walorska, Grzegorz Łysiak, Piotr Czuchaj. The longevity of cut Polygonatum multiflorum (L.) All. shoots depending on postharvest handling. „Acta Agrobotanica”. 76, s. 1–11, 2024-01-07. DOI: 10.5586/aa/176280.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]