Krystyna Różyska
| Data i miejsce urodzenia |
21 października 1909 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
21 września 2001 |
| Alma mater |
Politechnika Lwowska |
| Praca | |
| Budynki |
Dom Społeczno-Usługowy Chatka Żaka Miejski Pawilon Wystawowy w Krakowie Galeria Bunkier Sztuki |
| Projekty |
Osiedle akademickie w Lublinie Ogród Miejski w Zakopanem Stacje kolei gondolowej oraz projekt przebudowy schroniska na Szyndzielni |
Krystyna Janina Wincenta Różyska z domu Tołłoczko (ur. 21 października 1909 we Lwowie, zm. 21 września 2001 w Krakowie) – polska architekt i projektantka.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Dzieciństwo i edukacja[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 21 października 1909 we Lwowie[1]. Jej rodzicami byli Maria Róża Jorasz oraz Stanisław Karol Tołłoczko[2]. Urodziła się z chorobą kości, przez co musiała przejść operacje stawów biodrowych, aby móc w pełni sprawnie funkcjonować[3]. Wraz z ojcem wiele wędrowała po Karpatach Wschodnich i Tatrach[2][3].
W latach 1933–1938 studiowała na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej. 3 grudnia 1938 roku otrzymała tytuł mgr inż. architektury[2]. Jej prace ze studiów prezentowane były w 1986 roku przez Muzeum Architektury we Wrocławiu, które organizowało wystawę ukazującą dorobek Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej inicjowaną przez Zofię Gunaris[2].
Przed II wojną światową[edytuj | edytuj kod]
Wraz z Fryderykiem Tothem i Janiną Reichert przygotowała projekt pomnika Józefa Piłsudskiego, który otrzymał od komisji I miejsce, za co otrzymali nagrodę pieniężną[2][4][5].
Miała przeprowadzać inwentaryzację pałacu Gołuchowskich, który był zniszczony po I wojnie światowej, jednak inicjatywa ta została odwołana z powodu agresji sowieckiej na Polskę[2].
Podczas II wojny światowej[edytuj | edytuj kod]
W 1939 rozpoczęła karierę naukową jako młodszy asystent u prof. Witolda Minkiewicza w Katedrze Architektury Monumentalnej na Wydziale Architektury Lwowskiej. Prawdopodobnie wtedy też poznała swojego przyszłego męża – Józefa Różyskiego[2].
Jej kariera naukowa została przerwana 1941 roku z powodu wkroczenia do Lwowa wojsk hitlerowskich[2].
W czasie wojny zainicjowała we Lwowie Warsztaty Artystyczne, podczas których projektowano i wytwarzano przedmioty z zakresu przemysłu i galanterii artystycznej. Różyska zajmowała się przede wszystkim modą i galanterią damską[2].
Po wojnie[edytuj | edytuj kod]
26 listopada 1945 w kościele parafialnym w Zakopanem wzięła ślub z Józefem Różyskim[2][6].
W latach 1945–1947 Różyska była zatrudniona jako nauczycielka w Państwowej Szkole Przemysłu Drzewnego[2]. Oprócz tego wciąż fascynowała się modą i galanterią damską, a wraz z mężem tworzyła przedmioty codziennego użytku, m.in. naczynia z drewna[2].
W 1946 roku została nagrodzona przez Ministerstwo Kultury i Sztuki za prace nadesłane na wystawę tkanin i przemysłu artystycznego w Warszawie[2].
W 1947 roku przyjęto ją do Związku Polskich Artystów Plastyków, a w 1950 roku otrzymała status członka zwyczajnego[2].
Różyscy byli założycielami pierwszej spółdzielni wzorcowej przemysłu artystycznego, która została później wchłonięta przez Zakopiańskie Warsztaty Wzorcowe[2][7].
W 1948 roku wraz z Anną Górską wygrała konkurs na budowę osiedla akademickiego UCS w Lublinie. Samodzielnie wykonała projekt, a wybudowane Domy Akademickie według jej koncepcji to: Amor (1949–1951), Babilon (1949–1952), Cebion (1951–1954), Dodek (1953–1966), Eskulap (1954–1956)[3].
W latach 1954–1956 była zastępcą przewodniczącego Koła Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP)[2].
W 1955 roku wraz z Anną Górską opublikowała w Architekturze artykuł o architekturze Podhala[8].
W latach 1951–1957 opracowała siedem projektów wstępnych, z których zostały wybrane projekty dolnej i górnej stacji kolejki gondolowej na Szyndzielnię, a ze względu na dużą przepustowość kolejki podjęła w latach 1953–1957 próbę projektu rozbudowy schroniska na Szyndzielni, dopełniając istniejącą architekturę o halę wyżywieniową w nowym skrzydle usytuowanym od strony południowo-wschodniej[2].
Przeprowadzka do Krakowa
W latach 1959–1965 powstał zaprojektowany Miejski Pawilon Wystawowy w Krakowie, który stanowił wówczas pierwszą w Polsce nowocześnie zaprojektowaną przestrzeń wystawienniczą dla sztuki współczesnej[9]. W tym czasie Różyscy przeprowadzili się do Krakowa[2].
W latach 1966–1970 prowadziła w Krakowie adaptację zabytkowych wnętrz kamienic, które stały się siedzibami klubu Aktora SPATIF i Biura Orbis[2].
W latach 1963–1967 kierowała przebudową i adaptacją Hotelu Monopol[10].
W 1973 roku otrzymała dyplom uznania za zasługi w rozwoju Zakopiańskich Warsztatów Wzorcowych[2].
Na emetyturze
W 1978 roku przeszła na emeryturę. Wciąż jednak projektowała, m.in. przejście piesze z ul. Asnyka na ul. Łobzowską i z ul. Basztowej na ul. Łobzowską (1984), mieszkania na Litewskiej i Krowoderskiej, zabudowę plombową przy ul. Słowackiego. W 2001 roku brała czynny udział w konsultacjach przy konkursie na modernizację i nadbudowę Galerii Bunkier[2].
Zmarła 21 września 2001 w Krakowie i została pochowana w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Rakowickim[2].
Wybrane realizacje[edytuj | edytuj kod]
- Ogród Miejski w Zakopanem (1950)[2]
- Stacje kolei gondolowej oraz projekt przebudowy schroniska na Szyndzielni (1951–1957)[3][11]
- Dom Społeczno-Usługowy Chatka Żaka (1962–1965)[12]
- Osiedle akademickie w Lublinie (1948–1956)[3]
- Miejski Pawilon Wystawowy w Krakowie (1959–1965)[9]
- Galeria Bunkier Sztuki (1959–1965)[10]
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Srebrna Odznaka SARP – 1956, 1968[13]
- Złoty Krzyż Zasługi – 1969[1][3]
- Złota odznaka SARP – 1981[13]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Krystyna Janina Wincenta Różyska, [w:] In memoriam - Pamięci Architektów Polskich [online], www.archimemory.pl [dostęp 2023-04-18] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Paulina Hyła, Zarys życia i twórczości Krystyny Tołłoczko-Różyskiej [online], Bunkier Sztuki, 12 kwietnia 2016 [dostęp 2023-04-19].
- ↑ a b c d e f Krystyna Tołłoczko-Różyska. Od abażuru do Bunkra [online], Onet Kultura, 20 lipca 2016 [dostęp 2023-04-18] (pol.).
- ↑ Konkurs na szkicowy projekt pomnika Marszałka Piłsudskiego w Wilnie, „Architektura i Budownictwo” (4-5), 1939, s. 57-59.
- ↑ Henryka Ilgiewicz, Niezrealizowany projekt budowy pomnika Józefa Piłsudskiego w Wilnie, „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy”.
- ↑ Wykaz z księgi ślubów, Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, teczka akt osobowych nr 595
- ↑ Halina Kenaroaw, Anna Micińska, Marzenia i dobre imię. Środowisko plastyczne Zakopanego w latach 1945-1978. Tatrzaństwo czy Zakopianina (Tradycja), [w:] Zakopane. Czterysta lat dziejów, t. T. 2, Kraków 1991, s. 243.
- ↑ Anna Górska, Krystyna Różyska, Przegląd współczesnej architektury Podhala, „Architektura” (2 (88)), luty 1955, s. 34-43.
- ↑ a b Paulina Hyła, Architektura Miejskiego Pawilonu Wystawowego w Krakowie [online], 18 kwietnia 2016.
- ↑ a b ARCHITEKTKA, ARTYSTKA, MODERNISTKA [online], Bunkier Sztuki [dostęp 2023-04-20].
- ↑ Bunkier Sztuki. Historia jednego pawilonu - rozmowa z Pauliną Hyłą [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2023-04-20].
- ↑ Marta Urbańska, Polska architektura późnego modernizmu – kategorie stanu zachowania, syntetyczne studia przypadków i dylematy konserwacji, „Wiadomości Konserwatorskie”, 48, Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, 2016, s. 56–65 (pol.).
- ↑ a b Odznaki | SARP Oddział Kraków [online] [dostęp 2023-04-18] (ang.).