Krytonosek rdzawoboczny
| Eleoscytalopus psychopompus[1] | |||
| (Teixeira & Carnevalli, 1989) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
krytonosek rdzawoboczny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Krytonosek rdzawoboczny[3] (Eleoscytalopus psychopompus) – gatunek małego ptaka z rodziny krytonosowatych (Rhinocryptidae). Występuje endemicznie w brazylijskim stanie Bahia. Zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisali D. M. Texeira i N. Carnevalli w 1989 na łamach Boletim do Museu Nacional. Nadali mu nazwę Scytalopus psychopompus[4]. Później gatunek został przeniesiony do Eleoscytalopus[5][6]. Choć od krytonosków białogardłych (E. indigoticus) krytonoski rdzawoboczne różnią się jedynie brakiem pasków po bokach ciała i łupkowoniebieskimi nogawicami, Texeira i Carnevalli uznali go za odrębny gatunek[7]. Do niedawna gatunek znany był tylko z trzech okazów: samca odłowionego w 1944 i pary odłowionej w październiku 1983[8]. Krytonosek rdzawoboczny jest gatunkiem monotypowym[6][9]. Epitet gatunkowy psychopompus pochodzi od psychopompa, istoty mającej wedle wierzeń przeprowadzać duszę do świata pozagrobowego[10].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi około 11 cm; masa ciała jednego samca: 17,5 g, jednej samicy: 18 g. Na kantarku widoczna biała plama. Wierzch ciała ciemny, niebieskoszary. Niższa część grzbietu i kuper czerwonobrązowe. Boki i okolice kloaki mają jednolitą, rudokasztanową barwę. Spód ciała biały. Nogawice niebieskoszare, w odcieniu łupkowym. Tęczówka ciemnobrązowa. Górna szczęka czarniawa, żuchwa od jasnoszarej po żółtawą; skok żółtobrązowy[9].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Trzy znane okazy odłowiono nieopodal brazylijskich miast Ilhéus i Valença (stan Bahia). Nie były już tam odnotowywane. Wiadomo, że występują w Reserva Ecológica da Michelin (Plantações Michelin da Bahia w gminie Igrapiúna, w pobliżu miasta Ituberá) oraz w Una Biological Reserve (okolice Una)[8].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Krytonoski rdzawoboczne odnotowywano na wysokości 15–200 m n.p.m., w okolicach Una i Igrapiúna w podmokłych, nizinnych lasach, w Reserva Ecológica da Michelin w zniszczonej roślinności wzdłuż cieków. Występują jedynie w połaciach roślinności przylegających do rzek, wzdłuż których głównego nurtu występują niewielkie mokradła (do 50 m od rzeki). Najprawdopodobniej najchętniej przebywają w gęstych skupiskach krzewów i winorośli, osłoniętych kłodami powalonych drzew[8]. U ptaków z pary odłowionej w październiku stan gonad wskazywał na kondycję lęgową[9].
Status[edytuj | edytuj kod]
Od roku 2000 IUCN klasyfikowała krytonoska rdzawobocznego jako gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered); od 2015 roku jest uznawany za gatunek zagrożony (EN, Endangered). Liczebność populacji szacuje się na 250–999 dorosłych osobników. Trend liczebności populacji jest oceniany jako spadkowy[2]. Zagrożeniem dla tych ptaków jest utrata środowiska ich życia. Lasy typu Mata Atlântica są w stanie Bahia bardzo zniszczone; według danych z 2006 roku, szacunkowo pozostało wówczas nie więcej niż 10% pierwotnego zasięgu tych lasów[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Eleoscytalopus psychopompus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Eleoscytalopus psychopompus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Scytalopodinae Müller,J, 1846 - krytonoski (wersja: 2020-07-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-18].
- ↑ Teixeira, D. M. & N. Carnevalli. Nova espêcie de Scytalopus Gould 1837, do nordeste do Brasil (Passeriformes, Rhinocryptidae). „Boletim do Museu Nacional, Novo Serie”. 331, s. 1–11, 1989.
- ↑ Helena Mata, Carla Suertegaray Fontana, Giovanni Nachtigall Maurício, Marcos Ricardo Bornschein, Marcelo Ferreira de Vasconcelos, Sandro L. Bonatto. Molecular phylogeny and biogeography of the eastern tapaculos (Aves: Rhinocryptidae: Scytalopus, Eleoscytalopus): cryptic diversification in Brazilian Atlantic Forest. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 53 (2), s. 450–462, 2009. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.07.017. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Antthrushes, antpittas, gnateaters, tapaculos, crescentchests. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-18]. (ang.).
- ↑ Niels Krabbe & Thomas N. Schulenberg. Species limits and natural history of Scytalopus tapaculos (Rhinocryptidae), with descriptions of the ecuadorian taxa, including three new species. „Ornithological Monographs”. 48, s. 47–88, 1997.
- ↑ a b c d Bahia Tapaculo Eleoscytalopus psychopompus. BirdLife International. [dostęp 2017-01-18].
- ↑ a b c J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003, s. 772. ISBN 84-87334-50-4.
- ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 322. ISBN 1-4081-2501-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania głosów. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Artykuł zawierający zdjęcie krytonoska rdzawobocznego (fig. 8)