Krytonosek samotny
Scytalopus meridanus[1] | |||
Hellmayr, 1922 | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
krytonosek samotny | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
![]() | |||
Zasięg występowania | |||
![]() |
Krytonosek samotny[4] (Scytalopus meridanus) – gatunek małego ptaka z rodziny krytonosowatych (Rhinocryptidae). Występuje endemicznie w Andach w północno-zachodniej Wenezueli. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy takson ten opisał Carl Eduard Hellmayr w 1922. Holotyp pochodził z Sierra de la Culata, został odłowiony na wysokości bliskiej 4000 m n.p.m. Hellmayr przydzielił mu nazwę Scytalopus latebricola meridanus, uznając krytonoska samotnego za podgatunek krytonoska brunatnego (S. latebricola). Oba te gatunki różnią się głosem[5]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) uznaje S. meridanus za osobny gatunek i wyróżnia dwa jego podgatunki: S. m. meridanus i S. m. fuscicauda[6]. Podgatunek fuscicauda również jako pierwszy opisał Hellmayr w 1922. Nadał mu nazwę Scytalopus griseicollis fuscicauda, uznając go za podgatunek krytonoska szarawego (S. griseicollis)[7]. Niektórzy późniejsi autorzy podnosili takson fuscicauda do rangi osobnego gatunku. To że meridanus i fuscicauda są przedstawicielami tego samego gatunku, potwierdzono dopiero w 2008 roku[2].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:
- krytonosek samotny[4] (S. m. meridanus) Hellmayr, 1922 – wenezuelskie stany Mérida i Táchira
- krytonosek jasnolicy[4] (S. m. fuscicauda) Hellmayr, 1922 – stany Lara i Trujillo
W wymienionych stanach krytonosek samotny zasiedla część andyjską[5]. BirdLife International szacuje obszar występowania gatunku na 24,3 tys. km²[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi około 11,5 cm[5]. U podgatunku nominatywnego 36–45 mm przypada na ogon, 10,5–12 mm na dziób. Skrzydło mierzy u samca 56–60 mm, u samicy 53–55 mm. Długość skoku to 19–21 mm, środkowego palca wraz z pazurem 18–20 mm[7]. Krytonoski samotne ważą około 16,5 grama[9].
Występuje nieznaczny dymorfizm płciowy (wedle autorów HBW; według autorów pierwszego opisu lęgu to gatunek monomorficzny pod względem płci[9]). U samca wierzch ciała ciemnoszary z domieszką brązu. Kuper wraz z pokrywami nadogonowymi brązowe, sterówki brązowe, skrzydła szarobrązowe. Gardło i pierś przybierają jaśniejszy odcień szarości. Brzuch szary, zwykle ze srebrzystym połyskiem. Pióra na bokach i w okolicy kloaki płowobrązowe. Tęczówka brązowa, dziób czarniawy, nogi brązowe. Samica ogólnie jaśniejsza, z wierzchu bardziej brązowa; ponadto wyróżnia ją wyraźniej płowe ubarwienie boków[5].
Osobniki młodociane z wierzchu są brązowe, od spodu jaśniejsze. Pióra na wierzchu głowy, grzbiecie i gardle posiadają wąskie, ciemne zakończenia. Na kuprze i całym wierzchu ciała dostrzec można szerokie ciemne pasy, zaś w górnej części boków wzór podobny do łuskowania[5].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Krytonosek samotny zasiedla podszyt wilgotnych lasów oraz wilgotne zakrzewienia na jego obrzeżach. Nie wydaje się, by faworyzował bambusy z rodzaju Chusquea. Występuje na wysokości 1980–4000 m n.p.m. Pieśń trwa blisko 10 sekund. Na jej początku występuje kilka obniżających się dźwięków; potem następuje gwałtowny tryl składający się z 17–22 (rzadko 7 do 14) dźwięków na sekundę; wzrastają lub wzrastają i opadają. Najpierw tryl ma częstotliwość bliską 2,8 kHz, potem wzrasta ona do 3,2–3,9 kHz. Na temat pożywienia brak informacji[5].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy informacje na temat rozrodu zebrano w 2007[9]; wcześniej był to niepoznany element życia krytonosków samotnych[5]. Pierwsze gniazdo, znalezione w kwietniu 2004, znajdowało się w zagłębieniu około 0,8 m nad korytem strumienia na końcu zagłębienia. Miało kształt sferyczny, składało się z mchu, korzeni i gnijących liści. Z zewnątrz gniazdo miało szerokość i wysokość odpowiednio 10,5 i 8,5 cm, zaś w środku 6,8 i 6,2 cm. Znajdowało się w nim jedno jajo o kremowej skorupce i masie 4,07 g. Gniazdo zostało splądrowane[9]. Drugie gniazdo, ulokowane 1,2 m nad dnem koryta rzecznego, zawierało początkowo jedno jajo. Przy następnej wizycie (8 dni później) zawierało kolejne jajo; oba ważyły wtedy 4,38 i 4,12 g, czyli były stosunkowo duże – masa jednego jaja stanowiła aż około 25% masy osobnika dorosłego. Po złożeniu pierwszego jaja ptaki kontynuowały budowę gniazda, znosząc doń podobny do mchu materiał. Zarówno samiec, jak i samica brali udział w wysiadywaniu jaja. Badający obserwowali gniazdo z jednym jajem przez 8 dni, następnie przez 13 dni gniazdo po złożeniu drugiego jaja; po tym okresie lęg został splądrowany przez drapieżnika. Ten okres 21 dni mieści się w znanym przedziale inkubacji dla krytonosków (15–23 dni)[9].
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 2010 roku (wtedy to został po raz pierwszy sklasyfikowany w obecnie stosowanym ujęciu systematycznym). Liczebność populacji nie została oszacowana; w 1996 roku ptak ten opisywany był jako dość pospolity. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny[3]. Krytonosek samotny występuje na 4 obszarach uznanych za ostoje ptaków IBA, są nimi parki narodowe, m.in. El Tamá, Sierra La Culata, Sierra de Perijá[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Scytalopus meridanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b T.M. Donegan, J.E. Avendaño-C.. Notes on Tapaculos (Passeriformes: Rhinocryptidae) of the Eastern Andes of Colombia and Venezuelan Andes, with a new subspecies of Scytalopus griseicollis from Colombia. „Ornitología Colombiana”. 6, s. 24–65, 2008. (ang.).
- ↑ a b Scytalopus meridanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Scytalopodinae Müller,J, 1846 - krytonoski (wersja: 2020-07-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-18].
- ↑ a b c d e f g J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003, s. 775. ISBN 84-87334-50-4.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Antthrushes, antpittas, gnateaters, tapaculos, crescentchests. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-18]. (ang.).
- ↑ a b Carl Eduard Hellmayr & Charles Barney Cory. Catalogue of birds of the Americas and the adjacent islands in Field Museum of Natural History. Part III Pteroptochidae – Conopophagidae – Formicariidae. „Zoological Series”. 13, s. 19, 1924.
- ↑ a b Species factsheet: Scytalopus meridanus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-10-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e Karie L. Decker, Alina M. Niklison & Thomas E. Martin. First Description of the Nest, Eggs, and Breeding Behavior of the Mérida Tapaculo (Scytalopus meridanus). „The Wilson Journal of Ornithology”. 119 (1), s. 121–124, 2007.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania głosów. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).