Lelkowiec jamajski
| Siphonorhis americana[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
_(6754846679).jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
lelkowiec jamajski | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Lelkowiec jamajski[3] (Siphonorhis americana) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny lelkowatych (Caprimulgidae). Występował na Jamajce. W 1860 r. miała miejsce ostatnia pewna obserwacja; być może gatunek wymarł.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy naukowo gatunek opisał Karol Linneusz w 1758 w 10. edycji Systema Naturae. Nadał mu nazwę Caprimulgus americanus[4]. Wcześniej, w 1725 r., lelkowca jamajskiego opisał Hans Sloane[5]. Opis Linneusza powstał na bazie informacji dostarczonych przez Sloane’a. O rękopis Sloane’a[6] opierała się również charakterystyka gatunku sporządzona po łacinie przez Johna Raya w 1713[7]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza lelkowca jamajskiego w rodzaju Siphonorhis[8]. Bywał uznawany za jeden gatunek wraz z lelkowcem mniejszym (Siphonorhis brewsteri)[9]. W 2017 istniały 4 spreparowane okazy. Przechowywane były w muzeach w Tring i Nowym Jorku. Znane były szczątki subfosylne, przechowywane wówczas w muzeum na Florydzie[10]. Choć wspominano w literaturze o pięciu okazach, w muzeach zlokalizowano cztery z nich[11].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 23–25 cm[10]. Dymorfizm płciowy u lelkowców jamajskich jest niedokładnie poznany ze względu na błędne oznaczenia na etykietach okazów muzealnych[12]. Dorosłe samce mają upierzenie rdzawobrązowe, szaro i ciemnobrązowo upstrzone i paskowane. Barkówki wyróżniają się intensywnym ciemnym nakrapianiem, a po bokach – białym paskowaniem. Pokrywy skrzydłowe przed końcem mają płową plamkę. Lotki są ciemnobrązowe, ozdobione nieregularnym rdzawym paskowaniem, jaśniejszym na chorągiewkach zewnętrznych. Sterówki rdzawe, matowe, ciemnobrązowo paskowane. Występują: ciemnobrązowy pasek przedkońcowy i biały pasek końcowy. Gardło i pierś ciemnobrązowe, gardło dodatkowo biało przepasane. W niższej części piersi dostrzec można białe plamy i paski. Brzuch płowy z brązowymi paskami. Samice, być może osobniki młode, są jaśniejsze, z bardziej matową białą plamą na gardle i płowym paskiem końcowym na ogonie[10].
Zasięg, ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Lelkowce jamajskie są endemitami Jamajki[11][12][10]. Wszystkie cztery okazy pozyskano we wschodniej części wyspy[10]. Sloane wspomina, że lelkowce jamajskie miały występować wraz z poprzednimi w chronologii książki ptakami, które zasiedlały lasy[5]. Dokładne wymagania środowiskowe tych ptaków nie są znane. Być może występowały w lasach rosnących na wapiennym podłożu, w półpustynnych zadrzewieniach lub na otwartych przestrzeniach[9]; w takim środowisku pozyskano znane okazy[10]. Według Sloane′a w żołądku jednego z lelkowców znajdowały się chrząszcze, a ogółem ptaki te żywiły się owadami[5].
Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje lelkowca jamajskiego za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2021). BirdLife International określa gatunek jako prawdopodobnie wymarły[11]. Ostatni okaz pozyskano w listopadzie 1860. Prawdopodobnie lelkowce jamajskie zawsze były rzadkie, jako że Gosse w 1847 ani żaden z jego korespondentów w latach 30. XIX wieku nie byli w stanie zlokalizować tych ptaków. Najprawdopodobniej do wymarcia przyczyniły się zawleczone na wyspę szczury. Mangusty wprowadzono na Jamajkę w 1872, po ostatnim pewnym stwierdzeniu[10]. W drugiej dekadzie XXI wieku około ¾ pierwotnych lasów na wyspie było wyciętych. Ze względu na nieznane wymagania środowiskowe trudno jest jednak oszacować wpływ niszczenia środowiska na lelkowce[11]. Pod koniec XX wieku pojawiły się doniesienia o obserwacji nieokreślonych lelkowatych w dwóch miejscach na wyspie. Opis nie pasował do żadnego znanego współcześnie z Jamajki lelkowatego[11][10], stąd klasyfikacja gatunku jako krytycznie zagrożonego, nie wymarłego[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Siphonorhis americana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Siphonorhis americana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Caprimulginae Vigors, 1825 - lelki (wersja: 2020-04-13). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-02].
- ↑ Karol Linneusz: Systema Naturae. T. 1. 1758, s. 193.
- ↑ a b c Sloane, Hans: A voyage to the islands Madera, Barbados, Nieves, S. Christophers and Jamaica. T. 2. 1725.
- ↑ John Cassin. Notes of an examination of the Birds composing the family Caprimulgidae, in the collection of Academy of Natural Sciences of Philadelphia. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”, s. 180, 1851.
- ↑ John Ray: Joannis Raii Synopsis methodica avium & piscium: opus posthumum. 1713, s. 180–181.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Frogmouths, Oilbird, potoos, nightjars. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-02]. (ang.).
- ↑ a b Cleere, N. & Sharpe, C.J.: Jamaican Poorwill (Siphonorhis americana). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-22)].
- ↑ a b c d e f g h Julian P. Hume: Extinct Birds. Bloomsbury Publishing, 2017. ISBN 978-1-4729-3745-2.
- ↑ a b c d e Jamaican Poorwill Siphonorhis americana. BirdLife International. [dostęp 2018-11-01].
- ↑ a b c D.T. Holyoak: Nightjars and Their Allies: The Caprimulgiformes. Oxford University Press, 2001, s. 352–354. ISBN 978-0-19-854987-1.