Leniwiec grzywiasty
| Bradypus torquatus | |||
| Illiger, 1811[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
leniwiec grzywiasty | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Leniwiec grzywiasty[7] (Bradypus torquatus) – gatunek ssaka z rodziny leniwcowatych (Bradypodidae). Jest endemitem atlantyckich przybrzeżnych lasów Brazylii[8]. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wymienia leniwca grzywiastego w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek narażony na wyginięcie[6].
Genetyka[edytuj | edytuj kod]
Garnitur chromosomowy leniwca grzywiastego tworzy 25 par (2n=50) chromosomów; FN=64[8].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Leniwiec grzywiasty to największy współczesny przedstawiciel rodziny leniwcowatych[9]. Całkowita długość ciała samca (wraz z głową) osiąga wymiar 55–72 cm, przy masie ciała 8,8 kg, a samic 55–75 cm przy masie ciała 4,5–10,1 kg[8][9][10]. Ogon jest krótki – o długości około 5 cm[8][9][10]. Długość ucha 8–22 mm, długość tylnej stopy 100–115 mm. W wymiarach ciała zaznacza się dymorfizm płciowy. Samce są nieco mniejsze i lżejsze od samic[9].
Sierść leniwca grzywiastego jest wybarwiona na kolor jasnobrązowy. Włosy na szyi opadają na ramiona i mają kolor czarny. Ta grzywka jest u samców obfitsza i ciemniejsza niż u samic[8][9]. Nie spotyka się jej u innych gatunków leniwca. U leniwca grzywiastego nie występuje natomiast charakterystyczne speculum obserwowane na grzbietach pozostałych trzech gatunków. W sierści żyją symbiotyczne glony[9].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger nadając mu nazwę Bradypus torquatus[1]. Illiger nie wskazał miejsca typowego[1]; teriolodzy – Amerykanin Ralph M. Wetzel i Brazylijczyk Fernando Dias de Avila-Pires – w 1980 roku jako miejsce typowe wskazali atlantycki drenaż brazylijskich stanów Bahia, Espírito Santo i Rio de Janeiro[11][12], natomiast brazylijski teriolog Sérgio Maia Vaz w 2003 roku ograniczył lokalizację okazu typowego do okolic Salvadoru, w stanie Bahia, w Brazylii[13][8][14][15]. Holotyp to płaska skóra (sygnatura ZMB_MAM 1895) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie[16].
Zidentyfikowano dwie odrębne i rozłączne grupy filogeograficzne B. torquatus (klady z północy i południa), ale taksonomiczne rozróżnienie wymaga dodatkowych badań[14].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[14].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Bradypus: gr. βραδυπους bradypous „o powolnym kroku, powolny”, od βραδυς bradus „powolny, niemrawy”; πους pous, ποδος podos „stopa”[17].
- torquatus: łac. torquatus „z kołnierzem”, od torques „kołnierz, naszyjnik”, od torquere „skręcać”[18].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Leniwiec grzywiasty wiedzie wedle jednych źródeł nocny[8], wedle innych bardziej dzienny niż nocny tryb życia. Niemniej Pauli zauważa, że w okolicach rezerwatu Poco das Andas w stanie Rio de Janeiro zwierzęta te były aktywnie głównie nocą[9]. Zwierzę prawie całe życie spędza na drzewach. Okresowo opuszcza drzewa, aby oddać mocz i wypróżnić się[6]. Jest powolnym zwierzęciem, prowadzącym osiadły tryb życia. W ciągu doby przebywa wedle jednych źródeł odległość rzędu 24 m[8], z czego 17 m w porze dziennej (zakres 0-360 m), a 5 m w porze nocnej (0-45 m). Nadłuższa odnotowana podróż trwała 5,5 godziny, zwierzę przebyło powyżej 300 m[9]. Przemieszczanie zajmuje mu tylko 6–17% czasu w ciągu dnia. 60–80% dziennej części doby zwierzę poświęca na odpoczynek, 7–17% na żerowanie, a 1–6% na zaloty. Powyższą średnią wyliczono na podstawie długotrwałej obserwacji (przez 66 dni w ciągu 14 miesięcy) zachowań 3 zwierząt zamieszkujących brazylijski Poço das Antas Biological Reserve[8].
Leniwiec grzywiasty żyje samotnie. Zajmuje areał o powierzchni od 2,8 do 5,9 ha[9], a wedle innych źródeł średnia wielkość siedliska obejmuje teren o powierzchni 5,4–5,6 ha. Z kolei gęstość zasiedlenia jest szacowana na 0,09–1,25 osobników na hektar[8].
Cykl życiowy[edytuj | edytuj kod]
Jak zauważa Pauli, istnieje zaledwie garść informacji dotycząca rozrodu leniwców grzywiastych[9]. Zwierzęta odbywają gody pod koniec pory suchej i na początku pory deszczowej (sierpień–październik), a w okresie luty–kwiecień (pod koniec pory deszczowej i na początku pory suchej) samice rodzą jedno młode[6]. Osiąga ono samodzielność w wieku 9-11 miesięcy. Opuszcza ono wtedy matkę w poszukiwaniu własnego areału bądź jest przez nią przeganiane[9]. Potomstwo osiąga dojrzałość płciową między drugim a trzecim rokiem życia[6]. Rok po porodzie samica wydaje na świat kolejne młode[9]. Leniwiec grzywiasty osiąga na wolności wiek do około 12 lat[8][6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Leniwiec grzywiasty występuje endemicznie w sposób nieciągły w przybrzeżnych lasach atlantyckich we wschodniej Brazylii, od Sergipe i wschodniej Bahii na południe do południowego Espírito Santo, północnego stanu Rio de Janeiro i wschodniego Minas Gerais[14]. Żyje na wysokości do 1000 m nad poziomem morza[9].
Prawdopodobnie zamieszkuje obszar o powierzchni mniejszej niż 1000 km²[6].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Leniwiec grzywiasty występuje w mokrych lasach tropikalnych, oraz w półzielonych lasach tropikalnych. Siedlisko gatunku charakteryzuje się opadami o rocznej sumie nie mniejszej niż 1200 mm[6]. Spotyka się go w lasach wtórnych, izolowanych kępach leśnych o powierzchni poniżej 20 ha oraz na terenach rolniczych o zachowanym piętrze koron drzew[9].
Leniwiec grzywiasty jest foliofagiem. Dietę badanej przez naukowców populacji z Poço das Antas Biological Reserve stanowiły liście 21 gatunków roślin. W tym 16 gatunków drzew i 5 gatunków lian – z 12 rodzin i 15 rodzajów. Zwierzęta preferowały raczej młode liście[8], cechujące się większą wartością odżywczą, które stanowiły powyżej dwóch trzecich pokarmu leniwców[9]. 56% pożywienia stanowiły części figowców z rodziny morwowatych, Mandevilla z toinowatych, Micropholis venulosa z sączyńcowatych i śliw z różowatych. Ale dieta poszczególnych osobników składa się z kilku gatunków roślin[8].
Populacje zamieszkujące we wschodnich obszarach przybrzeżnych Brazylii położonych poniżej 1500 m n.p.m. wykazują sympatryczność z leniwcem pstrym[8].
Na leniwcach grzywiastych żerują pasożyty zewnętrzne: pod udami kleszcze Amblyomma varium i Boophilus, a w dolnej części pleców i na udach chrząszcze Trichilium[8].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Wśród zagrożeń wymienia się utratę i fragmentację siedlisk, zwłaszcza w obrębie sąsiadującego z gęsto zaludnionymi obszarami lasu atlantyckiego. Ostało się zaledwie jedna dwudziesta do jednej dziesiątej pierwotnego lasu, a pozostałości są silnie pofragmentowane. Pozostało poniżej 1000 km² odpowiednich dla leniwca grzywiastego siedlisk, a i ta liczba ciągle się zmniejsza. IUCN klasyfikuje leniwca grzywiastego jako gatunek narażony na wyginięcie[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 109. (łac.).
- ↑ C.E.H. Smith: The class Mammalia arranged by the Baron Cuvier with specific descriptions. W: E. Griffith, C.H. Smith & E. Pidgeon: The animal kingdom: arranged in conformity with its organization, by the Baron Cuvier, member of the Institute of France, with additional descriptions of all the species hitherto named, and of many not before noticed. Cz. 3. London: Printed for G.B. Whittaker, 1827, s. 278. (ang.).
- ↑ W. Swainson: On the Natural History and Classification of Quadrupeds. London: Longman, Rees, Orme, Brown, Green, & Longman, and John Taylor, 1835, s. 207, seria: Cabinet cyclopaedia. Natural history. (ang.).
- ↑ J.E. Gray. On the genus Bradypus of Linnaeus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 17, s. 68, 1849. (ang.).
- ↑ R. Anthony. Les affinités des Bradypodidae (Paresseux) et, en particulier, de l’Hemibradypus Mareyi Anth. avec les Hapalopdae du Santacruzien de l’Amérique de Sud. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 144, s. 220, 1097. (fr.).
- ↑ a b c d e f g h A. Chiarello & N. Moraes-Barros 2014, Bradypus torquatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-11] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o V. Haysen. Bradypus torquatus (Pilosa: Bradypodidae). „Mammalian Species”. 829, s. 1–5, 2009. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p J. Pauli: Family Bradypodidae (Three-toed Sloths). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 132. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
- ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 83. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Bradypus torquatus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-11].
- ↑ R.M. Wetzel & F.D. de Avila-Pires. Identification and distribution of the Recent sloths of Brazil (Edentata). „Revista Brasileira de Biologia”. 40 (4), s. 834, 1980. (ang.).
- ↑ S.M. Vaz. Alocalidade tipo da preguiça-de coleira, Bradypus torquatus Illiger, 1811 (Xenarthra, Bradypodidae). „Edentata”. 5, s. 1–4, 2003. (hiszp.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 25. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Bradypus torquatus Illiger, 1811. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-30]. (ang.).
- ↑ F.R. Miranda, G.S.T. Garbino, F.A. Machado, F.A. Perini, F.R. Santos & D. de M. Casali. Taxonomic revision of maned sloths, subgenus Bradypus (Scaeopus), Pilosa, Bradypodidae, with revalidation of Bradypus crinitus Gray, 1850. „Journal of Mammalogy”. 104 (1), s. 86–103, 2023. DOI: 10.1093/jmammal/gyac059. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 145, 1904. (ang.).
- ↑ torquatus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-30] (ang.).