Liściowiec ostrodzioby
| Philydor contaminatum | |||
| (Berlepsch, 1885) | |||
 Przedstawiciel podgatunku camargoi; Santa Catarina, Brazylia | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
liściowiec ostrodzioby | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Liściowiec ostrodzioby[6], pełzacznik ostrodzioby[4] (Philydor contaminatum) – gatunek małego ptaka z rodziny garncarzowatych (Furnariidae). Występuje w południowo-wschodniej Brazylii, wschodnim Paragwaju i skrajnie północno-wschodniej Argentynie. Niezagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisał po raz pierwszy Hans von Berlepsch w 1885 pod nazwą Heliobletus contaminatus, akceptowaną obecnie przez IOC[7]. Autorzy Kompletnej listy ptaków świata zaliczają liściowca ostrodziobego do rodzaju Philydor[6]. Gatunek ten należy według IOC do monotypowego rodzaju Heliobletus; niektórzy autorzy włączają go do Xenops (np. Howard and Moore Complete checklist... 2 ed. czy checklista J. Clementsa z 1981), jednak od przedstawicieli tego rodzaju wyróżnia liściowca upierzenie i głos. Wymienione cechy wskazują na nikłe pokrewieństwo Heliobates z Xenops. Mimo że w tradycyjnych[8] przedstawieniach linii ewolucyjnej rodziny garncarzowatych rodzaju Xenops i Heliobletus umieszczane są zwykle blisko siebie, pod koniec – ze względu na nietypowe dzioby i przystosowania do żerowania wzdłuż gałęzi – zdają się pochodzić z dwóch niezależnych linii ewolucyjnych w obrębie rodziny. Przykładowo, pod względem ogólnego schematu upierzenia przedstawiciele obu rodzajów przypominają inne gatunki używające do żerowania na gałęziach niekiedy pozycji akrobatycznych – Premnornis, Siptornis, Anabacerthia spp., Syndactyla spp. i Cichlocolaptes spp. Opisano dwa podgatunki; w północnym stanie São Paulo są wobec siebie sympatryczne i mogą się krzyżować (intergradation)[2].
Holotyp gatunku (i zarazem podgatunku nominatywnego) pochodził z Nova Friburgo[2], a holotyp P. c. camargoi z Porto Cabral (miejscowość przy rzece Parana w São Paulo)[9]. Nazwa rodzajowa Heliobletus pochodzi od dwóch greckich słów – helios (słońce) oraz bletos – rażony, dotknięty; nazwa gatunkowa contaminatum oznacza z łaciny brudny, zanieczyszczony. Nazwa rodzajowa Philydor pochodzi od greckiego φιλυδρος philudros „kochający wodę”, od φιλος philos „kochać”; ὑδωρ hudor „woda”[10].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
IOC wyróżnia następujące podgatunki[2][7]:
- P. c. contaminatum (von Berlepsch, 1885) – południowo-wschodnia Brazylia (południowy stan Minas Gerais, Espírito Santo na południe do północnego São Paulo)
- P. c. camargoi (Cardoso da Silva & Stotz, 1992) – skrajnie południowo-wschodnia Brazylia, skrajnie północno-wschodnia Argentyna (Misiones) i wschodni Paragwaj
Środowiskiem życia P. contaminatum są górskie i nizinne lasy wiecznie zielone. Występuje od poziomu morza po 1830 m n.p.m.[2]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała w przedziale 12–13 cm, masa ciała 13–15 g. Wymiary szczegółowe dla podgatunku: camargoi (holotyp)[9]: długość skrzydła 70 mm, ogona 55 mm, długość dzioba od bliższego dziobu końca nozdrzy 8,9 mm (od nasady w czaszce 14,6 mm), skoku 18,3 mm[9]. Przedział długości skrzydła dla contaminatum: samce 70–78 mm, samice 67–71 mm; przedział długości ogona, także dla podgatunku nominatywnego: 55–64 mm u samców, 52,5–55 mm u samic (dwa okazy)[9].
U podgatunku nominatywnego występują płowozłota brew oraz ostro zarysowany pasek biegnący od oka w tył (pod brwią), dochodząc do karku nieznacznie jaśnieje. Pokrywy uszne płowozłote, kantarek poprzetykany ciemnobrązowymi i ochrowymi piórami. Po bokach szyi upierzenie płowożółte. Czarnobrązowy wierzch głowy pokryty szerokimi złotooliwkowymi pasami, które swój zasięg poszerzają także na kark. Górna część grzbietu w podobnej kolorystyce, co brew i boki szyi. Pozostałe partie wierzchu ciała wraz z kuprem matowe, oliwkowobrązowe, jedynie pióra pokryw nadogonowych wieńczą rude końcówki. Upierzenie skrzydeł w większości oliwkowobrązowe, pokrywy lotek I rzędu ciemniejsze, lotki mają rudy odcień. Ogon niemal prostokątny, ciemnorude sterówki jedynie lekko usztywnione; stosiny na końcowym odcinku bliskim 1 mm nagie, bez promyków. Gardło jasne, żółtopłowe, jaśniejszą pierś zdobią matowe oliwkowobrązowe paski, ciągnące się aż do brzucha, gdzie tworzą jednobarwną połać piór. Pokrywy podogonowe brązowe z szerokimi rdzawymi pasami. Tęczówka ciemnobrązowa. Górna szczęka brązowa do czarnej, dolna różowawa do szarej. Skok i palce zielonkawoszare do żółtozielonych (matowych). Nie występuje dymorfizm płciowy[2]. Przedstawicieli podgatunku camargoi odróżniają płowozłote paski na wierzchu ciała, szersze paski na piersi i brzuchu; do tego krótsze skrzydła i ogon[2].
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
_contaminatus-Sharp-billed_Treehunter.jpg)
Liściowiec ostrodzioby żywi się stawonogami. Żeruje pojedynczo lub w parach, niekiedy w stadach mieszanych, często w plątaninie pnączy. Zwinnie zbiera zdobycz z omszonych gałęzi, liści i epifitów. Wspina się i zawiesza. Nie używa ogona jako podpory. Pieśń to krótki, ostry, metaliczny tryl w jednej tonacji, niekiedy przeplatany piskliwymi, skrzypiącymi dźwiękami. Zawołanie stanowi krótkie, miękkie tik[2].
Brak informacji o lęgach[2].
Status, zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Przez IUCN gatunek jest uznawany za najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku[5]. W większości zasięgu rzadki do lokalnie pospolitego; nieliczny w Paragwaju (stan w 2003)[2]. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy ze względu na niszczenie siedlisk[5]. Jest brany pod uwagę jako trigger species przy wyznaczaniu ostoi ptaków IBA; występuje np. w Parku Narodowym Aparados da Serra, PN Serra dos Órgãos i – nielicznie – PN Itatiaia[2] (Brazylia). W Argentynie m.in. w Parku Narodowym Iguazú i Rezerwacie biosfery Yabotí, a w Paragwaju w parkach narodowych Caazapá i San Rafael[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Philip Lutley Sclater: Catalogue of Birds in the British Museum. T. 15. Tracheophoane. 1890, s. 104–105.
- ↑ a b c d e f g h i j k del Hoyo, Elliot i Christie 2003 ↓, s. 354.
- ↑ Heliobletus contaminatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2021-11-02] (ang.).
- ↑ a b P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 196, 1999.
- ↑ a b c BirdLife International, Heliobletus contaminatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-02] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Philydorinae Sclater,PL & Salvin, 1873 - liściowce (wersja: 2021-01-03). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-11-02].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-11-02]. (ang.).
- ↑ Autorzy nie precyzują, o jakie tradycyjne opracowania chodzi
- ↑ a b c d José Maria Cardoso & Douglas F. Stotz. Geographic variation in the Sharp-billed Treehunter Heliobletus contaminatus. „Bulletin of British Ornithologists' Club”. 112 (2), s. 98–101, 1992.
- ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 188, 117. ISBN 1-4081-2501-3.
- ↑ Species factsheet: Heliobletus contaminatus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-11-02]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003. ISBN 84-87334-50-4.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Nagrania głosów gatunku w serwisie xeno-canto
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).