Lithobius proximus
| Lithobius proximus | |
| Sseliwanoff, 1878 | |
_Figures_1%E2%80%935.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Podrodzaj |
Lithobius (Ezembius) |
| Gatunek |
Lithobius (Ezembius) proximus |
Lithobius proximus – gatunek parecznika z rzędu drewniakokształtnych i rodziny drewniakowatych. Palearktyczny, rozprzestrzeniony od północno-wschodniej Polski (Wigierski Park Narodowy) i środkowej Ukrainy przez Ural i Syberię po Sachalin i Wyspy Kurylskie. Eurybiont, rozsiedlony od tundry górskiej i tajgi przez lasy strefy umiarkowanej i lasostepy po stepy, jednak preferuje siedliska leśne, zwłaszcza wilgotne.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1878 roku przez A. Sseliwanowa. Miejscem typowym jest Irkuck w azjatyckiej części Rosji[1]. Zalicza się go do podrodzaju Ezembius, obejmującego formy o czułkach złożonych z około 20 członów i wyraźnie członowanych stopach pierwszych 13 par odnóży krocznych[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Parecznik o ciele brązowym z ciemniejszą głową[3][2], w przypadku samców osiągającym od 12,8 do 15,2 mm, a w przypadku samic od 13 do 15,6 mm[3].
Stosunek długości głowy do jej szerokości wynosi od 0,9:1 do 1:1[3]. Czułki składają się z 20, rzadziej 19 silnie wydłużonych członów[3][2] i sięgają do wysokości ósmego tergitu, czyli połowy długości ciała. Wierzchołkowe człony czułków są od 3,4 do 3,7 raza dłuższe niż szerokie[3]. Po obu stronach głowy występuje 9 lub 10 oczu prostych (w tym jedno większe od pozostałych), ustawionych w trzech lub czterech rzędach[3][2]. Zaokrąglony narząd Tömösváry'ego ma taką samą średnicę jak sąsiadujące z nim oko proste[3].
Każde szczękonóże zaopatrzone jest w długie porodonty i 2 pary ostrych zębów. Coxosternum ma płytkie wcięcie środkowe i zaokrąglone krawędzie boczne. Tułów ma tergity pozbawione wyrostków tylno-bocznych[3]. Tergity dziewiąty, jedenasty i trzynasty mają stosunkowo zaokrąglone listewki krawędziowe[2]. Stosunek długości do szerokości tergitu szesnastego wynosi 1–1,1 : 1. Wszystkie odnóża kroczne mają stopy wyraźnie podzielone na dwa człony i zakończone pazurkami dodatkowymi[3]. Pazurki dodatkowe występują również na ostatniej parze odnóży u obu płci[2].
Pary odnóży od dwunastej do piętnastej mają przy biodrach pory koksalne. U samca odnóża dwunastej pary mają 3 pory, a pozostałych par 3 lub 4. U samicy odnóża par dwunastej i trzynastej mają po 3 lub 4 pory, a pozostałych par po 4 pory[3]. Odnóża piętnastej pary samca są zgrubiałe, a na wierzchu ich uda, goleni i pierwszego członu stopy biegnie rowek grzbietowy[3][2]; ich pierwszy człon stopy w przypadku populacji uralskich jest zawsze od spodu spłaszczony[3]. Gonopody samca są jednoczłonowe, zaopatrzone w 2 lub 3 szczecinki i skośnie ścięte na wierzchołku. Gonopody samicy są trójczłonowe, zwieńczone niezmodyfikowanym pazurkiem; pierwszy ich człon jest pozbawiony kolców, drugi ma od 6 do 8 kolców po stronie grzbietowej, a trzeci od 1 do 4 kolców, ustawionych w skośny rządek[3]. Każdy z gonopodów samicy ma zwykle dwie ostrogi, znacznie rzadziej trafiają się okazy z jednym lub oboma gonopodami wyposażonymi w 3 ostrogi[3][2] – wówczas trzecia ostroga jest mniejsza od pozostałych[2].
Najbardziej zbliżonym morfologią gatunkiem jest Lithobius sibiricus, który różni się brakiem cech płciowych na piętnastej parze odnóży samców i obecnością trzech dobrze wykształconych ostróg na gonopodach samic[3][2].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek palearktyczny, o europejsko-transsyberyjskim zasięgu, rozprzestrzeniony od północno-wschodniej Polski i środkowej Ukrainy przez Ural i Syberię po Sachalin i Wyspy Kurylskie[2].
W Polsce jego występowanie stwierdzono dopiero w 2019 na podstawie materiałów zbieranych w latach 2015–17. Jedynym znanym stanowiskiem w tym kraju jest Wigierski Park Narodowy na Pojezierzu Wschodniosuwalskim. W kraju tym jest on jedynym przedstawicielem swojego podrodzaju. Na Ukrainie odkryto go również dopiero w XXI wieku. Znany jest tam z dwóch stanowisk: Kaniowskiego rezerwatu przyrody na Nizinie Naddnieprzańskiej oraz Czernyj Lesu koło Kropywnycek na Wyżynie Naddnieprzańskiej[2]. W Rosji gatunek ten jest liczniejszy. Znany z wielu stanowisk, położonych w Baszkortostanie, Republice Mari El, Tatarstanie, obwodzie kirowskim, obwodzie samarskim, obwodzie swierdłowskim, obwodzie permskim, obwodzie orenburskim, obwodzie czelabińskim, Ałtaju, okolicach Bajkału, Kraju Nadmorskim oraz wspominanych Sachalinu i Kurylów[3].
Na terenie Rosji jest gatunkiem eurytopowym, rozsiedlonym od tundry górskiej (notowany na rzędnych 2200 m n.p.m. w Kraju Ałtajskim[4]) i tajgi przez lasy strefy umiarkowanej i lasostepy po stepy. Preferuje stanowiska leśne i pochodne, zwłaszcza wilgotne, ale podawany jest też z tak odmiennego siedliska jak gipsownia. Występuje w drzewostanach z dużym udziałem takich rodzajów jak świerk, sosna, brzoza, dąb i lipa[2]. W dolinie rzeki Irtysz jest drugim najliczniejszym gatunkiem z całego rzędu drewniakokształtnych[5]. W Wigierskim Parku Narodowym ograniczony jest niemal wyłącznie do typowego i trzcinnikowego grądu subkontynentalnego, gdzie należy do trzech współdominujących gatunków ściółkowych drewniakokształtnych wraz z Lithobius curtipes i drewniakiem widełkowcem[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ A.V. Sseliwanoff. Materialy k izucheniyu russkich tysyachenogikh (Myriapoda) [Materiały do poznania rosyjskich wijów]. „Trudy Russkogo Entomologicheskogo Obshchestva (S. Petersburg)”. 11, s. 1–26, 1878–1880.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Jolanta Wytwer, Karel Tajovský. The Siberian centipede species Lithobius proximus Sseliwanoff, 1878 (Chilopoda, Lithobiomorpha): a new member of the Polish fauna. „ZooKeys”. 821 (2), s. 1-10, 2019. DOI: 10.3897/zookeys.821.32250.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p G. Sh. Farzalieva, Sergei L. Esyunin. A review of the centipede (Lithobiomorpha, Henicopidae, Lithobiidae) fauna of the Urals and Cis-Ural Area. „Entomological Review”. 88 (5), s. 598–623, 2008. Pleiades Publishing, Inc.. ISSN 0013-8738.
- ↑ P.S. Nefediev, G.Sh. Farzalieva, I.H. Tuf. A preliminary review of the centipede fauna of the Altai State Nature Biosphere Reserve, southestern Siberia, Russia (Chilopoda: Lithobiomorpha, Geophilomorpha). „Arthropoda Selecta”. 26 (3), s. 217–224, 2017.
- ↑ E.V. Sergeeva. Biotopic distribution and number of centipedes (Chilopoda) in Irtysh valley of West Siberia, Russia. „Euroasian Entomological Journal”. 12 (6), s. 529–533, 2013.