Przejdź do zawartości

Liściowiec ostrodzioby

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Liściowiec ostrodzioby
Philydor contaminatum
(Berlepsch, 1885)
Ilustracja
Przedstawiciel podgatunku camargoi; Santa Catarina, Brazylia
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

tyrankowce

Rodzina

garncarzowate

Podrodzina

liściowce

Rodzaj

Philydor

Gatunek

liściowiec ostrodzioby

Synonimy
  • Anabates contaminatus[1] (nomen nudum[2])
  • Anabates xenops[1]
  • Dendrocolaptes superciliosus[1]
  • Heliobleptus superciliosus[1]
  • Heliobletus contaminatus Berlepsch, 1885[3]
  • Xenops contaminatus (Berlepsch, 1885)[4]
Podgatunki
  • P. c. contaminatum (von Berlepsch, 1885)
  • P. c. camargoi (Cardoso da Silva & Stotz, 1992)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Liściowiec ostrodzioby[6], pełzacznik ostrodzioby[4] (Philydor contaminatum) – gatunek małego ptaka z rodziny garncarzowatych (Furnariidae). Występuje w południowo-wschodniej Brazylii, wschodnim Paragwaju i skrajnie północno-wschodniej Argentynie. Niezagrożony wyginięciem.

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek opisał po raz pierwszy Hans von Berlepsch w 1885 pod nazwą Heliobletus contaminatus, akceptowaną obecnie przez IOC[7]. Autorzy Kompletnej listy ptaków świata zaliczają liściowca ostrodziobego do rodzaju Philydor[6]. Gatunek ten należy według IOC do monotypowego rodzaju Heliobletus; niektórzy autorzy włączają go do Xenops (np. Howard and Moore Complete checklist... 2 ed. czy checklista J. Clementsa z 1981), jednak od przedstawicieli tego rodzaju wyróżnia liściowca upierzenie i głos. Wymienione cechy wskazują na nikłe pokrewieństwo Heliobates z Xenops. Mimo że w tradycyjnych[8] przedstawieniach linii ewolucyjnej rodziny garncarzowatych rodzaju Xenops i Heliobletus umieszczane są zwykle blisko siebie, pod koniec – ze względu na nietypowe dzioby i przystosowania do żerowania wzdłuż gałęzi – zdają się pochodzić z dwóch niezależnych linii ewolucyjnych w obrębie rodziny. Przykładowo, pod względem ogólnego schematu upierzenia przedstawiciele obu rodzajów przypominają inne gatunki używające do żerowania na gałęziach niekiedy pozycji akrobatycznych – Premnornis, Siptornis, Anabacerthia spp., Syndactyla spp. i Cichlocolaptes spp. Opisano dwa podgatunki; w północnym stanie São Paulo są wobec siebie sympatryczne i mogą się krzyżować (intergradation)[2].

Holotyp gatunku (i zarazem podgatunku nominatywnego) pochodził z Nova Friburgo[2], a holotyp P. c. camargoi z Porto Cabral (miejscowość przy rzece Parana w São Paulo)[9]. Nazwa rodzajowa Heliobletus pochodzi od dwóch greckich słów – helios (słońce) oraz bletos – rażony, dotknięty; nazwa gatunkowa contaminatum oznacza z łaciny brudny, zanieczyszczony. Nazwa rodzajowa Philydor pochodzi od greckiego φιλυδρος philudros „kochający wodę”, od φιλος philos „kochać”; ὑδωρ hudor „woda”[10].

Podgatunki i zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

IOC wyróżnia następujące podgatunki[2][7]:

  • P. c. contaminatum (von Berlepsch, 1885) – południowo-wschodnia Brazylia (południowy stan Minas Gerais, Espírito Santo na południe do północnego São Paulo)
  • P. c. camargoi (Cardoso da Silva & Stotz, 1992) – skrajnie południowo-wschodnia Brazylia, skrajnie północno-wschodnia Argentyna (Misiones) i wschodni Paragwaj

Środowiskiem życia P. contaminatum są górskie i nizinne lasy wiecznie zielone. Występuje od poziomu morza po 1830 m n.p.m.[2]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała w przedziale 12–13 cm, masa ciała 13–15 g. Wymiary szczegółowe dla podgatunku: camargoi (holotyp)[9]: długość skrzydła 70 mm, ogona 55 mm, długość dzioba od bliższego dziobu końca nozdrzy 8,9 mm (od nasady w czaszce 14,6 mm), skoku 18,3 mm[9]. Przedział długości skrzydła dla contaminatum: samce 70–78 mm, samice 67–71 mm; przedział długości ogona, także dla podgatunku nominatywnego: 55–64 mm u samców, 52,5–55 mm u samic (dwa okazy)[9].

U podgatunku nominatywnego występują płowozłota brew oraz ostro zarysowany pasek biegnący od oka w tył (pod brwią), dochodząc do karku nieznacznie jaśnieje. Pokrywy uszne płowozłote, kantarek poprzetykany ciemnobrązowymi i ochrowymi piórami. Po bokach szyi upierzenie płowożółte. Czarnobrązowy wierzch głowy pokryty szerokimi złotooliwkowymi pasami, które swój zasięg poszerzają także na kark. Górna część grzbietu w podobnej kolorystyce, co brew i boki szyi. Pozostałe partie wierzchu ciała wraz z kuprem matowe, oliwkowobrązowe, jedynie pióra pokryw nadogonowych wieńczą rude końcówki. Upierzenie skrzydeł w większości oliwkowobrązowe, pokrywy lotek I rzędu ciemniejsze, lotki mają rudy odcień. Ogon niemal prostokątny, ciemnorude sterówki jedynie lekko usztywnione; stosiny na końcowym odcinku bliskim 1 mm nagie, bez promyków. Gardło jasne, żółtopłowe, jaśniejszą pierś zdobią matowe oliwkowobrązowe paski, ciągnące się aż do brzucha, gdzie tworzą jednobarwną połać piór. Pokrywy podogonowe brązowe z szerokimi rdzawymi pasami. Tęczówka ciemnobrązowa. Górna szczęka brązowa do czarnej, dolna różowawa do szarej. Skok i palce zielonkawoszare do żółtozielonych (matowych). Nie występuje dymorfizm płciowy[2]. Przedstawicieli podgatunku camargoi odróżniają płowozłote paski na wierzchu ciała, szersze paski na piersi i brzuchu; do tego krótsze skrzydła i ogon[2].

Zachowanie

[edytuj | edytuj kod]
Osobnik żerujący na omszonej gałęzi

Liściowiec ostrodzioby żywi się stawonogami. Żeruje pojedynczo lub w parach, niekiedy w stadach mieszanych, często w plątaninie pnączy. Zwinnie zbiera zdobycz z omszonych gałęzi, liści i epifitów. Wspina się i zawiesza. Nie używa ogona jako podpory. Pieśń to krótki, ostry, metaliczny tryl w jednej tonacji, niekiedy przeplatany piskliwymi, skrzypiącymi dźwiękami. Zawołanie stanowi krótkie, miękkie tik[2].

Brak informacji o lęgach[2].

Status, zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Przez IUCN gatunek jest uznawany za najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku[5]. W większości zasięgu rzadki do lokalnie pospolitego; nieliczny w Paragwaju (stan w 2003)[2]. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy ze względu na niszczenie siedlisk[5]. Jest brany pod uwagę jako trigger species przy wyznaczaniu ostoi ptaków IBA; występuje np. w Parku Narodowym Aparados da Serra, PN Serra dos Órgãos i – nielicznie – PN Itatiaia[2] (Brazylia). W Argentynie m.in. w Parku Narodowym Iguazú i Rezerwacie biosfery Yabotí, a w Paragwaju w parkach narodowych Caazapá i San Rafael[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Philip Lutley Sclater: Catalogue of Birds in the British Museum. T. 15. Tracheophoane. 1890, s. 104–105.
  2. a b c d e f g h i j k del Hoyo, Elliot i Christie 2003 ↓, s. 354.
  3. Heliobletus contaminatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2021-11-02] (ang.).
  4. a b P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 196, 1999. 
  5. a b c BirdLife International, Heliobletus contaminatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-02] (ang.).
  6. a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Philydorinae Sclater,PL & Salvin, 1873 - liściowce (wersja: 2021-01-03). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-11-02].
  7. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-11-02]. (ang.).
  8. Autorzy nie precyzują, o jakie tradycyjne opracowania chodzi
  9. a b c d José Maria Cardoso & Douglas F. Stotz. Geographic variation in the Sharp-billed Treehunter Heliobletus contaminatus. „Bulletin of British Ornithologists' Club”. 112 (2), s. 98–101, 1992. 
  10. James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 188, 117. ISBN 1-4081-2501-3.
  11. Species factsheet: Heliobletus contaminatus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-11-02]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • J. del Hoyo, A. Elliot, D.A. Christie: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003. ISBN 84-87334-50-4.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]