Madame Sul-Te-Wan
| |
| Imię i nazwisko |
Nellie Conley |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
1873 |
| Data i miejsce śmierci |
1959 |
| Zawód |
aktorka |
Madame Sul-Te-Wan, właśc. Nellie Conley[1] (ur. 1873 w Kentucky, zm. 1959 w Los Angeles[2][3]) – amerykańska aktorka sceniczna i filmowa. Pierwsza czarnoskóra osoba, która podpisała kontrakt z dużą wytwórnią filmową[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Była córką piosenkarki, Cleo de Londy i wędrownego kaznodziei, Silasa Crawforda Wana. Oboje rodzice byli wyzwolonymi niewolnikami. Kiedy Nellie była dzieckiem, Silas porzucił rodzinę, Cleo zatrudniła się więc jako praczka aktorek Buckingham Theatre w Louiseville[3]. W ten sposób mała Nellie, która często zanosiła wyprane ubrania klientkom, poznała świat sceny. Obserwowała aktorki, ćwiczyła ich kroki sceniczne, niekiedy mogła obserwować występy zza kulis[1][2]. Jako sześciolatka, za namową aktorek Mary Anderson i Fanny Davenport wystartowała w miejskim konkursie tańca, gdzie zajęła pierwsze miejsce. W wieku ośmiu lat próbowała (bez powodzenia) uciec z domu i dołączyć do cyrku[2][3].
Podążając za swoim marzeniem o scenie, Nelly Conley przybrała pseudonim Creole Nell i dołączyła do trupy Three Black Cloakes w Cincinnati. Około 1910 roku wraz ze swoim mężem Robertem Reedem Conleyem i dwoma synami, jak wiele innych czarnoskórych osób w tamtym czasie, przeprowadziła się do Kalifornii, gdzie o pracę było łatwo, a ceny nieruchomości w miarę przystępne[2].
W Kalifornii, Nellie Conley, aby uniknąć protekcjonalności białych, którzy często zwracali się do czarnoskórych po imieniu lub używając form aunt (ciotko) lub uncle (wuju), zamiast „pan” czy „pani”, przybrała pseudonim Madame Sul-Te-Wan. Nie zdradzała swojego prawdziwego imienia i onieśmielała tych, którzy chcieliby zapytać. Chciała też by jej nowe imię kojarzyło się z szykiem i znaczeniem[4].
Początkowo życie w Kalifornii było dla Madame trudne. Kiedy jej najmłodszy syn miał trzy tygodnie, mąż porzucił artystkę, zostawiając jej troskę o utrzymanie rodziny i wielomiesięczne zaległości w czynszu. Aby zarobić na życie Madame wraz z dziećmi (z których najstarsze liczyło 7 lat) zaczęła występy z grupą Forum, która wspierała czarnoskórych artystów, umożliwiając im zarobienie na czynsz i jedzenie dzięki występom. Dowiedziała się też, że reżyser D.W. Griffith, pochodzący z jej rodzinnego Kentucky, kręci właśnie film i postanowiła spróbować uzyskać od niego pracę[4].
Aktorka udała się na ulicę, gdzie kręcono film, a następnie poprosiła znajomego aktora, Henry’ego B. Walthalla, aby wskazał jej reżysera[5]. Madame poczekała na dogodny moment i gdy nikt nie patrzył, przedarła się przez plan do Griffitha. Kiedy wyjaśniła mu swoją sytuację, wzruszony reżyser obiecał jej pracę przy Narodzinach narodu[6].
W tamtym czasie nie było zbyt wielu czarnych aktorów filmowych – większość ról grana była przez białych w blackface. Madame początkowo również nie pełniła roli aktorki – pracowała głównie przy sprzątaniu przebieralni. Z czasem została zatrudniona przez Griffitha do grania drobniejszych ról w filmie (grała kilka różnych postaci, zmieniając kostiumy). Po zakończeniu filmu Griffith zatrudnił Sul-Te-Wan na stałe, z pensją 5$ dziennie[7].
Narodziny narodu stały się wielkim hitem, ale film był też stanowczo oskarżany o rasizm i był przedmiotem protestów. Kierownik produkcji w wytwórni powiedział Madame, że przyczyną protestów był również fakt, że zagrała w nim ona – czarnoskóra aktorka. Madame została zwolniona (podawano też inną przyczynę jej zwolnienia – fałszywe oskarżenie o kradzież książki ze strony białej aktorki). Była wściekła – mówiła, że walcząc o chleb dla trójki dzieci, nie miała czasu rozważać wraz z wykształconymi członkami swojej rasy, czy film był rasistowski, czy nie. W tamtym czasie Griffith przebywał w Nowym Jorku i nie wiedział o zwolnieniu aktorki. Madame skontaktowała się z prawnikiem Edwardem Burtonem Ceruti, który wysyłał listy do kierownika produkcji i Griffitha. Dzięki temu Sul-Te-Wan odzyskała pracę, a Griffith zatrudnił ją w Nietolerancji[8].
Aktorka i reżyser nawiązali bliską przyjaźń, która trwała aż do jego śmierci. Griffith rekomendował ją innym filmowcom, a ona wspierała go przez całe życie[9].
Jej kariera trwała łącznie ponad 40 lat. Po pojawieniu się kina dźwiękowego grała już raczej drobne role. Zmarła w 1959 roku[1].
W 1986 roku otrzymała pośmiertnie nagrodę im. Oscara Micheaux. Jest też wpisana na listę Black Filmmakers Hall of Fame[1].
Wybrana filmografia[edytuj | edytuj kod]
- Narodziny narodu, 1915
- Hoodoo Ann, 1916
- The Children Pay, 1916
- Nietolerancja, 1916
- Stage Struck, 1917
- Who’s Your Father?, 1918
- Manslaughter, 1922
- The Lightning Rider, 1924
- The Narrow Street, 1925
- Chata wuja Toma, 1927
- Królowa Kelly, 1929
- Sarah and Son, 1930
- The Thoroughbred, 1930
- The Pagan Lady, 1931
- Heaven on Earth, 1931
- King Kong, 1933
- Ladies They Talk About, 1933
- A Modern Hero, 1934
- Imitacja życia, 1934
- Black Moon, 1934
- Czarownica z Salem, 1934
- W starym Chicago, 1937
- The Toy Wife, 1938
- Kentucky, 1938
- Tell No Tales, 1939
- Torchy Blane... Playing with Dynamite, 1939
- Safari, 1940
- Maryland, 1940
- King of the Zombies, 1941
- Podróże Sullivana, 1941
- King of the Zombies, 1943
- Czarna Carmen, 1954
- Something of Value, 1957
- Band of Value, 1957
- Buccaneer, 1958
- Tarzan and the Trappers, 1958[1]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Denise Lowe, An encyclopedic dictionary of women in early American films, 1895-1930, New York: Haworth Press, 2005, s. 504, ISBN 978-1-84972-291-9, OCLC 234077475 [dostęp 2020-03-28].
- ↑ a b c d Donald Bogle, Bright Boulevards, Bold Dreams: The Story of Black Hollywood, Random House Publishing Group, 19 lutego 2009, s. 7, ISBN 978-0-307-51493-6 [dostęp 2020-03-28] (ang.).
- ↑ a b c Gloria G. Harris, Hannah S. Cohen, Women Trailblazers of California: Pioneers to the Present, Arcadia Publishing, 7 sierpnia 2012, ISBN 978-1-61423-621-4 [dostęp 2020-03-28] (ang.).
- ↑ a b Donald Bogle, Bright Boulevards, Bold Dreams: The Story of Black Hollywood, Random House Publishing Group, 19 lutego 2009, s. 8, ISBN 978-0-307-51493-6 [dostęp 2020-03-28] (ang.).
- ↑ Donald Bogle, Bright Boulevards, Bold Dreams: The Story of Black Hollywood, Random House Publishing Group, 19 lutego 2009, s. 9, ISBN 978-0-307-51493-6 [dostęp 2020-03-28] (ang.).
- ↑ Donald Bogle, Bright Boulevards, Bold Dreams: The Story of Black Hollywood, Random House Publishing Group, 19 lutego 2009, s. 10, ISBN 978-0-307-51493-6 [dostęp 2020-03-28] (ang.).
- ↑ Donald Bogle, Bright Boulevards, Bold Dreams: The Story of Black Hollywood, Random House Publishing Group, 19 lutego 2009, s. 11–12, ISBN 978-0-307-51493-6 [dostęp 2020-03-28] (ang.).
- ↑ Donald Bogle, Bright Boulevards, Bold Dreams: The Story of Black Hollywood, Random House Publishing Group, 19 lutego 2009, s. 13, ISBN 978-0-307-51493-6 [dostęp 2020-03-28] (ang.).
- ↑ Donald Bogle, Bright Boulevards, Bold Dreams: The Story of Black Hollywood, Random House Publishing Group, 19 lutego 2009, s. 14–16, ISBN 978-0-307-51493-6 [dostęp 2020-03-28] (ang.).