Przejdź do zawartości

Makak rozczochrany

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Makak manga)
Makak rozczochrany
Macaca sinica
(Linnaeus, 1771)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Papionini

Rodzaj

makak

Gatunek

makak rozczochrany

Synonimy
Podgatunki
  • M. s. sinica (Linnaeus, 1771)
  • M. s. aurifrons Pocock, 1931[5]
  • M. s. opisthomelas Osman Hill, 1942
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Makak rozczochrany[9], makak manga[10] (Macaca sinica) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Makak rozczochrany występuje w zależności od podgatunku[11][9]:

  • M. sinica sinica – makak rozczochrany – północno-wschodnia i południowo-wschodnia Sri Lanka (strefa sucha).
  • M. sinica aurifrons – makak złotoczelny – południowo-zachodnia Sri Lanka (niziny strefy wilgotnej od wybrzeża do około 2000 m n.p.m.).
  • M. sinica opisthomelas – makak wyżynny – południowo-środkowa Sri Lanka (tereny górskie powyżej 1800 m n.p.m.).

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1771 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Simia sinica[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Indie Wschodnie” (łac. Habitat in India orientali)[1], prawdopodobnie może to być Sri Lanka[12][13][14]. Linneusz swój opis oparł na „Bonnet-chinois” Buffona z 1766 roku[15], którym był młodociany samiec o nieznanej historii[16].

M. sinica należy do grupy gatunkowej sinica[17][11]. Rozmieszczenie gatunków w tej grupie jest allopatryczne lub parapatryczne i rozciąga się od Sri Lanki do wschodnio-środkowej Chińskiej Republiki Ludowej[11]. Żołądź prącia z tej grupy jest bardzo charakterystyczny: wierzchołek jest strzałkowaty, zwężony ku czubkowi i ma mniej niż 30 mm długości[11]. Zgłaszano przypadki albinizmu[17][11]. Pomiędzy podgatunkami występują pewnego rodzaju intergradacje[11].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[11]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
M. s. aurifrons Macaca sinica aurifrons Pocock, 1931 Rayigam, Prowincja Zachodnia, południowo-zachodnia Sri Lanka[18]. Płaska skóra młodocianego samca (sygnatura BMNH Mammals 1930.11.1.38) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał w latach 1913–1914 E.W. Mayor[19][18].
M. s. opisthomelas Macaca (Zati) sinica opisthomelas Osman Hill, 1942 Płaskowyż Hortona, Prowincja Środkowa, Sri Lanka[18]. Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH Mammals 1949.515) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany w grudniu 1941 roku przez autora opisu[20][18].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadoptowana przez Buffona w 1766 roku[21].
  • sinica: średniowiecznołac. Sinicus „chiński, Chińczyk”, od łac. Sinai „chiński, Chińczyk”, od gr. σιναι sinai „chiński”[22].
  • aurifrons: łac. aurum, auri „złoto”; frons, frontis „czoło, przód”[23].
  • opisthomelas: gr. οπισθε opisthe „tył, z tyłu”; μελας melas, μελανος melanos „czarny”[24].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 40–45 cm, samców 44–53 cm, długość ogona samic 46–57 cm, samców 51–62 cm; masa ciała samic 2,3–4,3 kg, samców 4,1–8,4 kg[17][25]. Grzbiet czerwonawo- lub żółtobrązowy, spód białoszary. Skóra na twarzy nie jest owłosiona, u dorosłych samic może przybierać czerwony kolor.

Tryb życia

[edytuj | edytuj kod]

Makak rozczochrany prowadzi nadrzewny, dzienny tryb życia. Żywi się głównie owocami, kwiatami i owadami. Zamieszkuje głównie lasy galeriowe i podobne siedliska położone nad wodą. Żyje z dala od siedzib ludzkich.

Makaki rozczochrane są zwierzętami socjalnymi, żyją w stadach złożonych najczęściej z 20–25 osobników. W stadzie obowiązuje hierarchia po linii matki (Dittus, 1979). Po ciąży trwającej ok. 5 miesięcy samica rodzi jedno młode.

Status zagrożenia

[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)[8].

Liczebność populacji tego gatunku zmniejsza się. W 1976 roku była szacowana na 600 000 osobników.

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nowa nazwa dla Simia sinica Linnaeus, 1771.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Regni animalis appendix. Mammalia. W: Ch. Linnaeus: Mantissa plantarum. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1767–1771, s. 521. (łac.).
  2. ↑ G. Cuvier: Tableau élémentaire de l’histoire naturelle des animaux. Paris: Baudouin, 1798, s. 99. (fr.).
  3. ↑ W. Ogilby: The Menageries: The Natural History of Monkeys, Opossums, and Lemurs. T. 1. London: Charles Knight & Co., 1838, s. 308, 311. (ang.).
  4. ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollsteändigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 132. (niem.).
  5. ↑ a b R.I. Pocock. The long-tailed macaque monkeys(Macaca radiata and M. sinica) of southern India and Ceylon. „The journal of the Bombay Natural History Society”. 35 (2), s. 286, 1931. (ang.). 
  6. ↑ W.Ch.O. Hill. The highland macaque of Ceylon. „The journal of the Bombay Natural History Society”. 43 (3), s. 402, 1942. (ang.). 
  7. ↑ P.E.P. Deraniyagala. A new subspecies of macaque, Macaca sinica longicaudata from Ceylon. „Spolia zeylanica”. 30 (2), s. 261, 1965. (ang.). 
  8. ↑ a b W. Dittus & A.C. Watson, Macaca sinica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
  9. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  11. ↑ a b c d e f g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 224. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  12. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca sinica. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].
  13. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca sinica (Linnaeus, 1771). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
  14. ↑ Fooden 1979 ↓, s. 130.
  15. ↑ G.-L. Leclerc de Buffon: Le Malbrouck et le Bonnet-chinois. W: G.-L. Leclerc de Buffon & L.J.M. Daubenton: Histoire naturelle, générale et particulière, avec la description du cabinet du roi. T. 14. Paris: L’ Imprimerie Royale, 1766, s. 224, 241, 306, ryc. xxx. (fr. • łac.).
  16. ↑ Fooden 1979 ↓, s. 131.
  17. ↑ a b c D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 638. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  18. ↑ a b c d Fooden 1979 ↓, s. 132.
  19. ↑ 1930.11.1.38. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
  20. ↑ 1949.515. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-18]. (ang.).
  21. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.). 
  22. ↑ The Key to Scientific Names ↓, sinica [dostęp 2023-09-18].
  23. ↑ The Key to Scientific Names ↓, aurifrons [dostęp 2023-09-18].
  24. ↑ The Key to Scientific Names ↓, opisthomelas [dostęp 2023-09-18].
  25. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 146. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • J. Fooden. Taxonomy and evolution of the sinica group of macaques: I. Species and subspecies accounts of Macaca sinica. „Primates”. 20 (1), s. 109–140, 1979. DOI: 10.1007/BF02373832. (ang.). 
  • W. Dittus, A.C. Watson, Macaca sinica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
  • Sean Flannery: Toque Macaque (Macaca sinica). The Primata. [dostęp 2009-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 sierpnia 2011)]. (ang.).
  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Makak_rozczochrany&oldid=72989138”