Przejdź do zawartości

Matutinum

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Początek matutinum na Boże Narodzenie w obrządku monastycznym (Liber responsorialis, 1895): widoczne wezwanie, hymn i antyfony do psalmów.

Matutinum – łacińska nazwa jednej z godzin kanonicznych w układzie formy nadzwyczajnej obrządku rzymskiego, której w formie zwyczajnej odpowiada Godzina Czytań. W języku polskim w przedsoborowej terminologii godzinę tę nazywano jutrznią, ale w terminologii posoborowej nazwa „jutrzni” odnosi się do innej godziny (łac. Laudes albo Laudes matutinae).

Wiadomości ogólne

[edytuj | edytuj kod]

Tradycyjnie jedna z godzin kanonicznych była odprawiana w nocy. Zawierała ona dłuższe czytania z Pisma świętego i autorów kościelnych oraz rozbudowane muzycznie responsoria dłuższe (responsoria prolixa). Inną nazwą tej godziny są vigiliae[1].

Po reformach liturgicznych Soboru Watykańskiego II i wprowadzeniu Liturgii Godzin na miejsce Brewiarza Rzymskiego zamiast matutinum pojawiła się Godzina Czytań, która jest krótsza i którą w odróżnieniu od matutinum można odmówić o dowolnej porze dnia[2]. Matutinum zachowało się u kartuzów[3].

Księgi chórowe (z nutami), których używa się podczas nocnej godziny kanonicznej, noszą nazwy antyfonarza nocnego (Antiphonale albo Antiphonarium pro nocturnis Horis)[4][5], responsoriału (Liber responsorialis)[6] albo nokturnału (Nocturnale)[7][8].

Struktura matutinum

[edytuj | edytuj kod]

W Breviarium Romanum

[edytuj | edytuj kod]
Breviarium Romanum (wydanie z 1962): widoczne teksty na XIII i XIV niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego, w tym kolejne III czytania matutinum (I i II stanowią część innej serii).

Matutinum rozpoczyna się wezwaniem, w czasie którego jest uroczyście śpiewany na jedną ze specjalnych melodii Psalm 94 Venite exsultemus (w polskich współczesnych tłumaczeniach Biblii jest to psalm 95)[6]. Potem następuje hymn[9].

Następnie ma miejsce psalmodia oraz czytania, których układ w uproszczeniu przedstawia się jak następuje:

  • w dni liturgiczne niższej rangi następuje jedna seria psalmów i jedna seria czytań, czyli jest tylko jeden nokturn; według układu brewiarza po reformie Piusa X na początku XX wieku jest wtedy dziewięć psalmów i trzy czytania (wcześniej psalmów było więcej);
  • w dni liturgiczne wyższej rangi są trzy nokturny, z których każdy składa się z trzech psalmów i trzech czytań; w sumie jest wtedy dziewięć psalmów i dziewięć czytań[9].

Między psalmami a czytaniami jest werset, po którym odmawia się po cichu Modlitwę Pańską. Na początku każdej serii czytań ma miejsce absolucja, a przed każdym czytaniem – błogosławieństwo lektora. Po ostatnim czytaniu czasami śpiewa się Te Deum[9].

Zakończeniem matutinum jest modlitwa, werset Błogosławmy Panu i modlitwa za zmarłych, ale matutinum często łączy się z laudesami, więc wtedy zakończenie się opuszcza[9][10].

Ten układ ulega różnym modyfikacjom w niektóre dni, przede wszystkim w czasie Triduum Paschalnego (patrz niżej) oraz w oficjum za zmarłych(inne języki)[11].

W innych obrządkach

[edytuj | edytuj kod]
Dalszy ciąg matutinum Bożego Narodzenia: widoczne kolejne antyfony do psalmów, werset oraz jedno responsorium prolixum w całości i początek następnego.

W obrządku monastycznym(inne języki) układ elementów jest zasadniczo podobny jak w obrządku rzymskim, ale na przykład w uroczyste święta jest nie dziewięć, a dwanaście czytań[6].

W obrządku dominikańskim matutinum jest bardzo podobne do rzymskiego, różniąc się szczegółami, na przykład po ostatnim czytaniu w obrządku rzymskim następuje od razu Te Deum[9], a w obrządku dominikańskim ostatnie czytanie również ma swoje responsorium[4].

Ciemna Jutrznia

[edytuj | edytuj kod]

Ciemna Jutrznia (łac. Tenebrae) to nazwa nabożeństwa odprawianego w Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielką Sobotę, składającego się z matutinum i laudesów tych dni. Nazwa pochodzi od zwyczaju gaszenia kolejnych świec po każdym psalmie; pod koniec nabożeństwa w kościele zapada ciemność[12].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. IV. De Laudibus matutinis, [w:] C. Callewaert, Sacris erudiri, Steenbrugge: Abbatia Sancti Petri de Aldenburgo, 1950, s. 53–89.
  2. Ogólne wprowadzenie do Liturgii Godzin, [w:] Liturgia Godzin. Tom 1: Okres Adwentu, Okres Bożego Narodzenia, Poznań: Pallottinum, 1982, s. 57–80.
  3. Psalterium nocturnum Sacri Ordinis Cartusiensis, Magnae Cartusiae 2010.
  4. a b Martinus Stanislaus Gillet (red.), Matutinum seu Antiphonarium S. Ord. Praedicatorum Pro Nocturnis Horis majorum Solemnitatum, „Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny”, 1936 [dostęp 2024-03-07].
  5. Antiphonarium nocturnum ad usum Sacri Ordinis Cartusiensis, wyd. 3, Majoris Cartusiae 1999.
  6. a b c Liber Responsorialis pro festis I. classis et communi Sanctorum. Adnectuntur Invitatorium et Hymnus aliorum festorum, Solesmis: E typographeo Sancti Petri, 1895.
  7. Nocturnale Romanum. Antiphonale Sanctae Romanae Ecclesiae pro nocturnis Horis., Romae–Florentiae–Veronae–Visograciae Aquensis–Sambucae Toscanorum: Hartker Verlag Christoph Nicolaus Schröder, 2002, ISBN 3-936476-01-2.
  8. Nocturnale seu Antiphonarium Sacri Ordinis Praedicatorum pro nocturnis Horis: Responsoria prolixa in feriis per annum, Bonnae ad Rhenum: Typis Geroliti Ammosaulici impressum, 2004.
  9. a b c d e Rubricae Breviarii et Missali Romani et Ducumenta adnexa, cum Indice Analytico, Lipsiae: Sumptibus Societatis Sancti Bennonis, 1960, s. 167, 480-186-60 V 8-2.
  10. Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.6 258.jpeg - Wikiźródła, wolna biblioteka [online], pl.wikisource.org [dostęp 2024-03-07] (pol.).
  11. Officium defunctorum [online].
  12. What is Tenebrae? - Aleteia [online], Aleteia — Catholic Spirituality, Lifestyle, World News, and Culture, 12 kwietnia 2017 [dostęp 2024-03-07] (ang.).