Murenowate
| Muraenidae[1] | |||
| Rafinesque, 1810 | |||
 Przedstawiciel rodziny – Muraena helena | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina |
murenowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Muraena Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
| |||
Murenowate[3], mureny[4] (Muraenidae) – szeroko rozprzestrzeniona rodzina dużych, drapieżnych ryb promieniopłetwych, jedna z najliczniejszych wśród węgorzokształtnych (Anguilliformes) – obejmuje około 200 gatunków, w większości morskich[2]. Prowadzą skryty, głównie nocny tryb życia. Niektóre są niebezpieczne dla nurków. Mają znikome znaczenie gospodarcze. Mięśnie dużych osobników mogą zawierać ciguatoksynę.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Gatunki z tej rodziny występują bardzo licznie na obrzeżach raf i wśród przybrzeżnych skał lagun w tropikalnych i subtropikalnych wodach morskich. Można je spotkać na głębokościach od 1 do 200 m p.p.m. – od wybrzeży po krawędź szelfu. Nieliczne gatunki żyją w wodach słodkich lub okazjonalnie do nich wstępują[2]. Około 150 gatunków zasiedla wody Indo-Pacyfiku i około 50 – Oceanu Atlantyckiego[2].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Ciało bezłuskie, wydłużone, bocznie ścieśnione, często intensywnie ubarwione – od jednolicie zielonego lub brązowego po jaskrawe, z różnorodnymi deseniami. Brak płetw brzusznych, płetwy piersiowe występują w zalążkowej formie jedynie w stadium larwalnym, u dorosłych osobników zanikają całkowicie. Płetwa grzbietowa rozpoczyna się zwykle tuż za głową, na wysokości szczelin skrzelowych, łączy się w ciągły fałd z płetwą ogonową, a ta z odbytową, która kończy się za – daleko do tyłu przesuniętym – odbytem[5].
Mały, prawie okrągły otwór skrzelowy położony jest z boku głowy. Czwarty łuk skrzelowy przekształcony w szczęki gardłowe[2]. Liczba kręgów zwykle w przedziale 110–200[2].
Duży otwór gębowy z licznymi zębami. Większość muren ma długie zęby podobne do kłów[2]. Zęby mocne, ostre, hakowate, w rodzaju Echidna stępione, przystosowane do miażdżenia skorup mięczaków lub pancerzy jeżowców. Mureny mają dobrze rozwinięty zmysł węchu. Ich nozdrza ciągną się od czubka głowy po oczy (zwykle powyżej przedniej części oka[2]). Długość nozdrzy mureny smoczej jest zbliżona do długości jej głowy. W mięśniach niektórych muren (m.in. z rodzaju Gymnothorax) mogą gromadzić się ciguatoksyny[2], również śluz skórny i osocze krwi niektórych gatunków zawiera związki toksyczne[5].
Typowa długość ciała muren wynosi około 1–1,5 m, największe gatunki (Strophidon sathete i Gymnothorax javanicus) osiągają 3–4 m długości całkowitej.
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Mureny stanowią dużą i ważną ekologicznie grupę w środowisku związanym z rafami. Zamieszkują nory i szczeliny skalne. Większość gatunków jest aktywna w nocy, w ciągu dnia pozostając w ukryciu. Żywią się głównie rybami, skorupiakami i mięczakami. Preferencje żywieniowe doprowadziły do wytworzenia wśród muren dwóch głównych morfotypów: rybożerny i durofagiczny[6] (żywiący się organizmami o twardych skorupach). Do typu durofagów należą wszystkie gatunki z rodzaju Echidna oraz monotypowy Gymnomuraena[6].
Biologia rozrodu murenowatych nie została dostatecznie poznana z powodu trudności w przypisaniu leptocefali do poszczególnych gatunków.
Znaczenie dla człowieka[edytuj | edytuj kod]
Niektóre gatunki murenowatych są poławiane dla smacznego mięsa, choć w rejonach tropikalnych zjedzenie mięsa skażonego ciguatoksynami może wywołać chorobę zwaną ciguatera. Toksyny zawarte w śluzie skórnym i osoczu krwi można usunąć poprzez dokładne obmycie mięsa[5].
Mureny ukryte w ciągu dnia w szczelinach skalnych, zwłaszcza większe osobniki stanowią zagrożenie dla osób kąpiących się i nurkujących, ze względu na możliwość dotkliwego ugryzienia. Dawniej uważano[5], że zęby muren są połączone z gruczołami jadowymi, jednak te doniesienia nie zostały potwierdzone.
Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Rodzaje zaliczane do tej rodziny[7][6] są zgrupowane w dwóch podrodzinach[7][8][2][6], różniących się budową skrzeli, kształtem i położeniem płetw nieparzystych (długie i dobrze rozwinięte u Muraeninae w porównaniu z ograniczonymi do ogona u Uropterygiinae)[2][6]:
Muraeninae: Diaphenchelys – Echidna – Enchelycore – Enchelynassa – Gymnomuraena – Gymnothorax – Monopenchelys – Muraena – Pseudechidna – Rhinomuraena – Strophidon
Uropterygiinae: Anarchias – Channomuraena – Cirrimaxilla – Scuticaria – Uropterygius
Rodzajem typowym rodziny jest Muraena.
Muraenidae jest taksonem monofiletycznym, ale relacje pokrewieństwa pomiędzy poszczególnymi gatunkami wymagają dalszych badań[8][6].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Muraenidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).
- ↑ Stanislav Frank: Wielki atlas ryb. Przekład: Henryk Szelęgiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974, s. 266.
- ↑ Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ a b c d Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-2103-7.
- ↑ a b c d e f K.L. Tang, C. Fielitz. Phylogeny of moray eels (Anguilliformes: Muraenidae), with a revised classification of true eels (Teleostei: Elopomorpha: Anguilliformes). „Mitochondrial DNA”. 24 (1), s. 55–66, 2013. DOI: 10.3109/19401736.2012.710226. (ang.).
- ↑ a b R. Fricke, W. N. Eschmeyer, R. van der Laan (eds): Catalog of Fishes: genera, species, references (electronic version). California Academy of Sciences. [dostęp 2018-12-07]. (ang.).
- ↑ a b D. G. Smith. A checklist of the moray eels of the world (Teleostei: Anguilliformes: Muraenidae). „Zootaxa”. 3474, s. 1–64, 2012. (ang.). (pdf)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006, s. 117–118. ISBN 0-471-25031-7.
- Froese, R. & D. Pauly: Family Muraenidae - Moray eels. FishBase. World Wide Web electronic publication. www.fishbase.org, 2008. [dostęp 2013-02-09]. (ang.).
- Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
- Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.