Nagrobek-ołtarz św. Jacka

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ołtarz-nagrobek św. Jacka
Ilustracja
Widok frontalny na nagrobek
Autor

Baltazar Fontana

Data powstania

ok. 1700

Medium

marmur dębnicki, marmur paczółtowicki, stiuk

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Kraków

Lokalizacja

Kościół Świętej Trójcy

Nagrobek-ołtarz św. Jacka – niearchitektoniczny nagrobek św. Jacka Odrowąża, pierwszego polskiego dominikanina, znajdujący się w kaplicy św. Jacka w kościele Świętej Trójcy w Krakowie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Obecny, czwarty[1] nagrobek św. Jacka powstał ok. 1700 r., najprawdopodobniej z inicjatywy przeora Kazimierza Napolskiego, który prace zlecił najpewniej Baltazarowi Fontanie[2]. Nie zachowały się żadne źródła dotyczące fundacji, stąd jednoznaczne określenie najbardziej podstawowych danych dotyczących dzieła nie jest możliwe. Od momentu ukończeniu prac do dnia dzisiejszego uległa istotnym przemianom. Najwięcej zmian dokonano w glorii promienistej, która pierwotnie otaczała całą postać św. Jacka. Pierwsza gloria, z ok. 1700 r., była wykonana ze „znacznie pośledniejszego [w stosunku do drugiej] materiału (np. miedź, drewno)”[3]. W latach 1750–1751 została ona wymieniona na glorię srebrną, ufundowaną przez Jacka Michalczewskiego, ówczesnego predyktora generalnego klasztoru. Wykonanie zostało zlecone Janowi Seredynowi, złotnikowi krakowskiemu. Jego dzieło przetrwało dłużej niż oryginał, bo do ok. połowy XIX wieku – zostało zdemontowane po 1822 r. (ostatnia wzmianka o nim w inwentarzu kościoła), a przed 1874 r. (na rycinach widać już trzecią glorię, inwentarz nie wspomina o piątym aniele z nagrobka, który był istotowy powiązany z glorią). Glorię zastąpiono pozłacanym nimbem, co stanowi znaczne odejście od oryginalnej koncepcji artysty. Na ścianie kaplicy, na wysokości głowy świętego Jacka znajduje się oculus, przez który światło wpada do kaplicy, tym samym tworząc naturalny nimb wokół głowy świętego[4]. Po XIX-wiecznych przeróbkach ten pomysł stał się nieczytelny.

Zmian dokonywano również w obrębie złocenia rzeźb składających się na nagrobek. Nie istnieje naukowcy konsensus dotyczący tego, czy jest ono oryginalnym zamysłem artysty, czy też zostało dodane wtórnie; „[figury] mogły być złocone lub pozostawione w naturalnym kolorze stiuku”[5]. Rzeźby (a wraz z nimi: złocenia) wielokrotnie odnawiano: „w 1872 r. przez Krywulta, 1894 przez Gąseckiego oraz 1931 przez firmę Orleckiego”[6].

Integralną część nagrobka przez długi czas była dziś nieistniejąca, niewielka figura anioła znajdująca się w centrum kompozycji („piąty śrzodkowy mniejszy”)[7]. Rzeźba pochodziła z XVIII wieku, ale była młodsza niż sam nagrobek. Nie pełniła istotnej roli konstrukcyjnej, spełniała jednak zadanie estetyczne – zakrywała pręt, na którym opierała się gloria promienista. Wraz z demontażem glorii aniołek przestał być potrzebny, w związku z czym usunięto go z kompozycji. Nastąpiło to około połowy XIX wieku (ale przed 1874)[7], choć nie jest wykluczona możliwości zniszczenia figury w czasie wielkiego pożaru kościoła z roku 1850.

Ołtarza-nagrobek św. Jacka związany był z alabastrową figurą Matki Boskiej Jackowej z 1. poł. XVI w. Informacja na jej temat pojawiła się w literaturze naukowej już w 1905 r. w „Sprawozdaniach Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”. Zawarty w nich zapis dyskusji nie precyzuje, kto był odkrywcą dzieła, w tekście pada jednak informacja, że rzeźba „dawniej stała na ołtarzu w kaplicy Ś. Jacka, tuż pod trumną kryjącą jego zwłoki”[8], a „usuniętą ją stamtąd dopiero w 1870 roku, podczas odnowienia kaplicy pod kierunkiem Jana Matejki”[8]. Autorzy nie powołują się jednak na konkretne źródła. W późniejszych badaniach powtórzono informację zawartą w „Sprawozdaniach…”, również nie podając dla niej źródła[9].

Wtórna wobec oryginalnego projektu jest również powstała w XIX-wieku, dostawiona do tumby mensa[5].

Autorstwo i datowanie[edytuj | edytuj kod]

Kwestia autorstwa dzieła po raz pierwszy poruszona została pod koniec XIX wieku, gdy Sadok Werberger, krakowski dominikanin, zasugerował związek stiukowych dekoracji kaplicy św. Jacka z Baltazarem Fontaną[10]. W późniejszych badaniach tę tezę rozwinął Julian Pagaczewski, przypisując również wykonanie nagrobka Fontanie[11][12]. Stanowisko Pagaczewskiego podzielili m.in. Mariusz Karpowicz[13] i Michał Kurzej[14]. Jeśli dzieło wykonał Fontana, musiało ono powstać ok. 1700[15], za przeoratu Kazimierza Napolskiego (1694–1703)[16]. Olgierd Zagórowski przypisał realizację Antoniemu Frączkiewiczowi, przesuwając datowanie na ok. 1730[17].

Proweniencja stylowa[edytuj | edytuj kod]

Olgierd Zagórowski uważał, że bezpośrednią inspiracją dla autora nagrobka był nagrobek Jana Nepomucena z katedry praskiej[17]. Mariusz Karpowicz postulował wyjątkowość formy dzieła, odrzucając z jednej strony zależność praską, z drugiej: wskazując na brak podobnej formy nagrobka w sztuce włoskiej tego czasu. Zdaniem badacza forma nagrobka jest częściowo inspirowana wzorami krakowskimi, częściowo – zupełnie oryginalnym wynalazkiem Fontany[18]. Z poglądami Karpowicza polemizował Kurzej, zauważając związki dzieła z padewskimi relikwiarzami: śś. Niewiniątek i św. Juliana[19]. Zwracając uwagę na związki Padwy, jako ośrodka uniwersyteckiego z krakowską Akademią, a także na powiązania uniwersytetu z dominikanami, Kurzej sugerował wpływ dzieł padewskich na formę nagrobka św. Jacka.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Sinko-Popielowa 1948 ↓, s. 65–88.
  2. ↑ Kurzej 2018 ↓, s. 245.
  3. ↑ Brzezina-Scheurer 2013 ↓, s. 675.
  4. ↑ Karpowicz 1994 ↓, s. 205.
  5. ↑ a b Brzezina-Scheurer 2013 ↓, s. 678.
  6. ↑ Brzezina-Scheurer 2013 ↓, s. 679.
  7. ↑ a b Brzezina-Scheurer 2013 ↓, s. 680.
  8. ↑ a b Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce 1905 ↓, s. CCCVII.
  9. ↑ Czyżewski, Szyma i Walczak 2019 ↓, s. 95.
  10. ↑ Werberger 1894 ↓, s. 112.
  11. ↑ Pagaczewski 1909 ↓, s. 33.
  12. ↑ Pagaczewski 1938 ↓, s. 24.
  13. ↑ Karpowicz 1994 ↓, s. 58–59.
  14. ↑ Karpowicz 1994 ↓, s. 457.
  15. ↑ Mączyński 2003 ↓, s. 121.
  16. ↑ Kurzej 2014 ↓, s. 415–428.
  17. ↑ a b Zagórowski 1959 ↓, s. 121.
  18. ↑ Karpowicz 2012 ↓, s. 205–206.
  19. ↑ Kurzej 2014 ↓, s. 8.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Katarzyna Brzezina-Scheurer: Z dziejów barokowego ołtarza św. Jacka w kościele Dominikanów w Krakowie. W: Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak: Sztuka w kręgu dominikanów krakowskich. Kraków: 2013, s. 137–145.
  • Krzysztof Czyżewski, Marcin Szyma, Marek Walczak. '“Madonny Jackowe”. Kultowe i artystyczne aspekty alabastrowych figur w Krakowie, Przemyślu i Lwowie. „Rocznik Krakowski”. 85, s. 49–105, 2019. 
  • Mariusz Karpowicz: Baltazar Fontana. Warszawa: 1994.
  • Michał Kurzej: Ksiądz Sebastian Piskorski a sztuka i historia. W: Kazimierz Kuczman, Andrzej Witko: Sztuka po Trydencie. Kraków: 2014, s. 415–428.
  • Michał Kurzej. Ołtarz jako okno i lustro w konceptach ks. prof. Sebastiana Piskorskiego. „Techne. Seria Nowa”. 1, s. 223–242, 2018. 
  • Ryszard Mączyński: Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej. Toruń: 2003.
  • Julian Pagaczewski. Geneza i charakterystyka sztuki Baltazara Fontany. „Rocznik Krakowski”. 30, s. 3–48, 1938. 
  • Julian Pagaczewski. Baltazar Fontana w Krakowie. „Rocznik Krakowski”. 11, s. 1–50, 1909. 
  • Krystyna Sinko-Popielowa. Zaginiony nagrobek św. Jacka w Krakowie. „Prace Komisji Historii Sztuki PAU”. 9, s. 65–88, 1948. 
  • „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”. 7, s. CCCVII, 1905. 
  • Sadok Werberger: Żywot Świętego Jacka. Kraków: 1894.
  • Olgierd Zagórowski. Rzeźbiarz Antoni Frączkiewicz. „Biuletyn Historii Sztuki”. 21, s. 120–121, 1959. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nagrobek-ołtarz_św._Jacka&oldid=71784192”